6786

Jakkolwiek system monitorialny był jakąś (na ówczesne warunki) metodą upowszechniania szkolnictwa elementarnego i przyjął się w welu krajach europejskich i Ameryce w latach 1815-1830, z czasem jednak zaniechano go ze względu na częsty efekt wtórnego analfabetyzmu. Ponadto szkółki zakładane przez Bella. Lancastera i ich kontynuatorów miały międzywyznaniowy charakter, czego nie popierał kościół anglikański i szkoły wyznaniowe. W 1839 roku przy Tajnej Radzie Królewskiej w Anglii jako pierwsza państwowa instytucja oświatowa powstała Komisja Edukacyjna. Jednak system oświaty długo jeszcze pozostawał w rękach burżuazji i kleru, a państwowe szkoły zaczęto tworzyć dopiero w 1870 roku.

Szkolnictwo elementarne we Francji, po przekazaniu nadzoru nad nim merom i gminom na mocy ustawy z 1802 roku, po ponownym dojściu do władzy Buitoonów wróciło w znacznej mierze pod skrzydła Kościoła i jezuitów. Edukacja podstawowa we Francji w tamtych latach wciąż była płatna, a w 1824 roku na czele komitetów szkolnych stanęli biskupi. W latach 1833-1848, a zwłaszcza po ustawie o szkolnictwie ludowym Guizota z 1833 roku, liczba szkół początkowych we Francji znacznie wzrosła. Demokratyczne idee w kwestii edukacji elementarnej głoszono w okresie Wiosny Ludów (Carnot), jednak reakcyjna ustawa oświatowa Falloux z 1850 roku całkowicie przekazała nadzór nad szkolnictwem Kościołowi. Szkoły świeckie były zamykane, a nauczycieli nie będących duchownymi masowo zwalniano. Stan ten nie uległ zmianie, a wręcz pogłębił się, w czasach II Cesarstwa.

W Prusach na początku XIX wieku powszechnie niemal przyjęła się idea szkoły ludowej Pestalozziego, realizowana przez Diesterwega, który mocno wpłyną na rozwój kształcenia nauczycieli nie tylko w swojej ojczyźnie, ale w całej Europie. W przeciwieństwie do \Madz państwowych Anglii i Francji, rząd pruski pozostawał zwierzchnikiem oświaty elementarnej, choć nie unikał w tej dziedzinie współpracy z Kościołem. W 1825 roku w Prusach edukacja na poziomie elementarnym została uznana za obowiązkową. Jednak, co doją bezwyznaniowości i bezpłatności, nauczycielstwo pruskie walczyło z rządem daremnie, a po roku 1850 szkolnictwo podstawowe w Prusach mocno upadło w wyniku .Regulatyw" królewskich, wedle których szkoły podstawowe v\rócily pod zwierzchność Kościoła, a program nauczania zawężono do czytania, pisania, liczenia i religii.

W Rosji sytuacja edukacji podstawowej rysowała się najgorzej względem omawanych państw europejskich. Pod koniec XVIII wieku znaczna większość ludności w Rosji pozostawała analfabetami. Stanu tego nie zmieniły zbytnio ustawy o szkolnictwie powszechnym z 1786 i 1803 roku, wszak wprowadzane były w żyde głównie w miastach, a ludność wejska wciąż nie miała możliwości kształcenia się na poziomie elementarnym. W 1828 roku z kolei wprowadzono w Rosji dwa systemy kształcenia: dla szlachty i burżuazji oraz dla reszty ludności. Można się domyślać, że system drugi praktycznie nie był realizowany. Cały okres rządów Mikołaja I nie tylko nie wniósł nic nowego do rozwoju rosyjskiej oświaty, ale spowodował jej głęboki regres.

2