7246

Wyzwolenie to manumissio. Właściciel w ramach swoich uprawnień mógł wyzwolić niewolnika. Na skutek wyzwolenia niewolnik mógł stać się od razu ooywatelem rzymskim, jeżeli został wyzwolony pizez obywatela rzymskiego za pomocą jednego z uznawanych przez ius civile sposobów wyzwolenia, czyli w sposób formalny poprzez:

manumissio vindicta - wyzwolenia dokonywał właściciel przed organem władzy państwowej (najczęściej przed pretorem), i za jego aprobatą

- manumissio censu - wyzwolenie polegało na wpisie dotychczasowego niewolnika (z upoważnienia właściciela) na listę obywateli przy okazji spisu dokonywanego co 5 lat przez cenzorów

manumissio testamento - było to nadanie wolności w testamencie, a zatem po śmierci właściciela.

Dyspozycja testamentowa mogła zawierać różną treść: aj wyzwolenie mogło nastąpić bezpośrednio po otwarciu testamentu, b) wyzwolenie mogło być uzależnione od spełnienia określonego warunku przez niewolnika, c) ostatnim sposobem wyzwolenia w testamencie był sposób powierniczy - sporządzający testament nakładał na osoby obdarowane obowiązek wyzwolenia wskazanych niewolników.

manumissio in ecclesia - chrześcijański sposób wyzwalania przed biskupem i zebraną gminą wyznaniową.

Wyzwolenia wg prawa pretorskiego - zdarzało się, że niewolnik został wyzwolony w sposób nieformalny: inter amicos lub per epistulam. Wyzwolony w taki sposób pozostawał w świetle ius civile nadal niewolnikiem, chociaż faktycznie koizystal z wolności.. Wyzwolonych w ten sposób ochraniali pretorowie, odmawiając właścicielom prawa do ponownego wtrącenia nieformalnie wyzwolonych w stan niewoli. Byli to „wyzwoleńcy prawa pretorskiego”. Ich sytuację prawną unormowała lex Iunia Norbana z 19 r. n.e. nadając im upośledzone stanowisko Latynów' - I.atym juniańscy. Odtąd Lątyn żył jak wolny, ale po smjęięi. jego majątek wracał do właściciela, któiy dokoiiąjwyz>s'ol.ei.i.ia.

6. Stanowisko prawne wyzwoleńców

Wyzwoleniec nazywał się liberlus albo libertinus. Obywatelem rzymskim stawał się tylko wyzwolony przez obywatela w sposób formalny. Wyzwoleniec Latyna stawał się Latynem, peregryna - peregrynem.

Wyzwoleńcy wszystkich kategorii byli upośledzeni ŁdTówiig w sfeize prawa publicznego, jak i prywatnego. Wyzwoleńcy - obywatele nie mieli ius honorum -> dostępu do urzędów republikańskich.

W sferze prawa prywatnego nad wyzwoleńcem ciążyło prawo patronatu (ius patronatus). Z mocy prawa patronem wyzwoleńca stawała się osoba wyzwalająca, wobec której libertinus miał określone obowiązki. Przede wszystkim zobowiązany bvł do świadczenia bezpłatnych usług, które przyrzekał jeszcze przed wyzwoleniem. Ciążył na rum również obowiązek alimentacyjny w^obec patrona.

Wyzwoleniec winien również okazywać patronowi posłuszeństwo i uległość, co w prawie przejawiało się tym, iż uie mógł pożywać patrona do sądu bez Łgody pretora. a skarg iiifamiuacych me mogl w ogolę wytaczać przeciw niemu.

Patron też dziedziczył po wyzwoleńcu, który nie pozostawił najbliższych dziedziców, ani testamentu.

Najgorsza była sytuacja wyzwoleńców zaliczanych do peregrini dediticii. Były to osoby, które przed wyzwoleniem były karane lub używane do igrzysk cyrkowych. Nie mogli oni nigdy stać się obywatelami rzymskimi. Co więcej, nie mogli się osiedlać w Rzymie, ani w smmilowym okręgu od Rzymu.

7. Status civitatis.

W starożytności obywatelstwo miało istotny wpływ na zdolność prawną, ze względu na obowiązującą wówczas zasadę osobowości prawa. W myśl tej zasady każdy obywatel rządził się prawem tej gminy czy civitas, do której należał.

2