7303

Słowa na wolności

Śledząc tropy przemian liberalnej kultury minionych lat, warto przyjrzeć się tekstom reprezentantów dmgiego z najbardziej wpływowych nurtów młodopoetyckich -neolingwizmu (Marii Cyranowicz, Joanny Mueller, Marcina Cecko, Michała Kasprzaka, Jarosława Lipszyca). Autorzy ci, inspirowani przedwojennymi ruchami awangardowymi i futurystycznymi, tworzą poematy będące z pozom zbitką mniej lub bardziej przylegających do siebie sensów. W istocie jednak kreują spójny projekt, który swoją najpełniejszą realizację znajduje w twórczości Jarosława Lipszyca (tir. 1975). W wierszu „Słuchaj", otwierającym tom „Poczytalnia" z 2000 r., poeta zanotował: „teraz listy pisze się inaczej / zdania są krótkie / wersje ostateczne / poglądy ustatkowane /(...) słowa już nie bawią się w kotka i myśl / co się w nas tak zeszkliło że się nie myli". Ten fragment zakończony pytaniem/stwierdzeniem stanowi trafny zapis tendencji, jaka pojawiła się w sferze publicznej pod koniec ubiegłej dekady - kryzysu wariantu konsensualnego. Efekty tego kryzysu w pełni widzimy dziś.

Jednym z fundamentów demokracji liberalnej jest idea nieustającego dialogu. Rozwój opiera się na reformach będących efektem ugody między większością aktorów społecznego spektaklu Pod koniec lat 90. ów pakt został zerwany. Socjologia określa tę tendencję jako przejście od demokracji konsensualnej do agonistycznej (Ernesto Laclau, Chantal Mouffe) lub antagonistycznej (Slavoj Ziżek), gdzie społeczna zmiana następuje w wyniku konfliktu światopoglądowego, nie dialogu - „słowa już nie bawią się w kotka i myśl". Lekcja, jaką sam Lipszyc wyniósł z własnych intuicji, zaprowadziła go w kierunku działalności społecznej. Futurystyczne hasło „słowa na wolności" w przypadku warszawskiego poety przestało określać wyłącznie wariant poetyki, zaczęło natomiast projekt polityczny. Lipszyc zajął się kwestią prywatyzacji tekstów (a więc również idei) poprzez rozwiązania w zapisach o prawie autorskim, którego kształt stanowi pokłosie jednego z fundamentów kapitalizmu - kultu prywatnej własności.

Wiersze Lipszyca dostępne są w intemecie na zasadach „wolnych licencji" (Copyleft lub Creative Commons) i mogą by: kopiowane oraz przetwarzane bez zgody autora. Tym samym poezja staje się własnością wspólną, dobrem ogólnym. Kolejnym krokiem jest używanie internetu (a konkretnie narzędzia Wiki, za pomocą którego opracowana jest m.in. Wikipedia) jako środka do tworzenia poezji. Wiki zawiera ogromną liczbę bezautorskich haseł para-encyklopedycznych, które poeta dowolnie przerabia, kreując poematy, komentujące bieżące wydarzenia (np. „T-34" pisany w odpowiedzi na ubiegłoroczne antyrządowe demonstracje w Budapeszcie). Używając narzędzia Wiki krytykuje kapitalizm za jego wrogość względem dobra ogólnego, jakim - w opinii poety - jest przede wszystkim kultura z jej wachlarzem idei organizujących zbiorową wyobraźnię. Przy okazji wskazuje także ukrywane przez kapitalizm więzi między literaturą podkreślającą moc indywiduum a mechanizmami ekonomicznymi, które dążą do jej podtrzymania.

Ale prywatyzacja ma w naszych warunkach kulturowych jeszcze jeden wymiar. Liberalizm połączony z ideą społeczeństwa obywatelskiego dokonuje ścisłego rozgraniczenia między tym, co polityczne, i tym, co prywatne, co w konsekwencji prowadzi z jednej strony do traktowania władzy jako narzędzia bezkonfliktowego zarządzania państwem, z drugiej - do wyrzucenia poza obręb języków władzy wszelkich dyskursów, które mogą prowokować konflikty.

Polska homopoetycka