Przemiany męskości w kulturze współczesnej (2)

Krzysztof Arcimowicz

męskość jako dominację i specjalizację w określonych dziedzinach¹. Opiera się on na dualizmie ról płciowych, asymetryczności cech męskich i kobiecych. Wymaga od mężczyzny podporządkowywania sobie innych mężczyzn, kobiet i dzieci. Oznacza przymus tłumienia uczuć i emocji, broni mężczyźnie wstępu do pełni ludzkich doświadczeń. Obecna postać tradycyjnego paradygmatu mężczyzny ukształtowała się pod wpływem wielu czynników², wśród których ważną rolę odgrywają: religia judeochrześcijańska, filozofia grecka (Platon, Arystoteles), poglądy głoszone przez XVII i XVIII-wiecznych myślicieli, którzy stworzyli fundamenty rewolucji naukowej (Kartezjusz. Newton, Bacon). Tradycyjny paradygmat męskości został umocniony przez Sig-munda Freuda i jego uczniów, a współcześnie otrzymuje wsparcie ze strony socjobiologów i psychologów ewolucyjnych. Warto w tym kontekście wspomnieć o backlashu. W latach osiemdziesiątych minionego stulecia najpierw w Stanach Zjednoczonych, następnie w Europie Zachodniej I w innych krajach nastąpił silny kontratak na prawa kobiet, tak zwany backlash, czyli próba odebrania zwycięstw, jakie osiągnął feminizm³. Pojawiło się wiele ruchów (np. Promise Keepers) i organizacji głoszących hasła odbudowy autorytetu ojców w rodzinach i przywrócenia synom wzorca tradycyjnej męskości, ale również hasła antyfeministyczne.

Nowy paradygmat męskości akcentuje równość oraz partnerstwo mężczyzn i kobiet, uznając te wartości za fundamentalne w tworzeniu nowego ładu społecznego⁴. Zawiera koncepcje androgyniczności i samorealizacji rozumiane jako dążenie do pełni człowieczeństwa. Mężczyzna nie walczy z istniejącą w nim kobiecością. Nowy paradygmat umożliwia eksponowanie zarówno cech męskich, jak i kobiecych, pozwala mężczyźnie osiągnąć pełnię indywidualnego potencjału człowieka. Jego dewizą życiową staje się współdziałanie, a nie dominacja, jest on partnerem dla kobiet i dzieci. Nowa wizja męskości - w przeciwieństwie do wizji tradycyjnej - nie upośledza innych niż heteroseksualna tożsamości seksualnych. Nowy paradygmat mężczyzny ukształtował się przede wszystkim pod wpływem ruchu emancypacyjnego kobiet, myśli feministycznej i refleksji postmodernistycznej (np. teorii dekon-strukcji Jacąuesa Derridy, poglądów głoszonych przez Jean-Franęoisa Lyo-tarda czy Richarda Rorty'ego). Jak sądzę, istotną roię odegrały tu również szkoła psychologii humanistycznej (Abraham H. Maslow, Cari C. Rogers) i koncepcja androgynii (np. Sandra Lipsitz Bem), a także ruchy ciążące do zmiany systemu patriarchalnego, takie jak: NewAge, ekologia głęboka, eko-feminizm i profeministyczne organizacje mężczyzn. Wreszcie należy podkreślić zasługi autorek i autorów sytuujących swoje zainteresowania w ramach gender studies?, którzy próbują obalać fałszywe przeświadczenia dotyczące płci i przyczyniają się poprzez badania i publikacje do umacniania się nowej wizji męskości.

Studia nad męskością I społeczny ruch mężczyzn

Akademickie studia nad męskością są blisko związane z feminizmem. W latach sześćdziesiątych XX wieku w Stanach Zjednoczonych feminizm podjął krytykę systemu patriarchalnego, co znalazło odbicie w nowej dziedzinie badań naukowych - studiach kobiecych {women's studies) i studiach nad płcią kulturową (gender studies). Studia kobiece zwracały uwagę, że nauka jest formułowana przez mężczyzn i z męskiego punktu widzenia. Sugerowano, że tradycyjna kobiecość i męskość potrzebuje gruntownego przemyślenia. Gender studies były na początku głównie studiami emancypacyjnymi^{5 6}. W połowie lat siedemdziesiątych pojawiły się badania nad mężczyznami, które swoje korzenie czerpią ze studiów kobiecych. Harry Bród twierdzi, że studia nad męskością (men's studies lub masculinity studies) nie są zwrócone przeciwko kobietom⁷. Ich zadaniem jest pogłębianie i uzupełnianie wiedzy o mężczyznach, również tej uzyskanej dzięki feminizmowi. Rozważania Broda dotyczą wczesnego etapu kształtowania się badań nad mężczyznami

23

1

Na temat dominacji mężczyzn w społeczeństwie pisał Robert W. Connell. Posłużył się on określeniem -męskość hegemoniczna" oraz wymienił trzy najważniejsze imperatywy konstytuujące tradycyjny model męskości: dominację mężczyzn nad kobietami, pidowy podział rynku pracy oraz heteroseksualną orientację. Autor Moecubuties poddał się operacji zmiany płd i obecnie funkcjonuje jako Raowyn Connell. Zob.: RW Connell. Ceodor and Power. Sodety. tho Person and Sexual Pobtics. Stanford 1987; tenże. Mascufinmos, Cambridge 1995.

2

⁸ Na ten temat zob. np.: S. Upsitz Bem, Męskość - kobiecość. O różnicach wynikających z pici, tłum. S. Pikiel. Gdańsk 2000; F. Cepra. Punkt zwrotny. Nauka, społeczeństwo, nowa kultura, tłum. P. Macura. Warszawa 1987; S. Beauvoir, Druga pleć. Fakty I mity, L 1, Kraków 1972.

3

Por.: S. FaJudi, Backlash. The Undedared War against Women. London 1992.

4

* Zmiany wo wzorach zachowań mężczyzn w aferze prywatnej oraz publicznej, Jakie dokonały się w państwach Zachodu, obserwujemy również w Polsce. Przenoszeniu nowych wzorów zachowań, norm i wartości sprzyja fenomen głobafczacj oraz zjawisko westemizacji (lub amerykanizacji) kultury. W naszym kraju zaczynają być coraz bardziej widoczne nowo modele męskości (i kobiecości) Jmpodowane’ z zachodnich społeczeństw. Z tych powodów w artykule prezentuję - oprócz prac autorów opisujących rzeczywistość polską - również wyniki badań prowadzanych w Europie Zachodniej, w Stanach Zjednoczonych I innych krajach.

5

   W niniejszym tekście będę używał wymiennie terminów gender- pleć kulturowa oraz gender stuOes - studia nad płcią kulturową.

6

   ^M- Śmietana, fochy społeczne mężczyzn na tłe studiów nad męskością, KJ Mężczyźni na mer zmiany, red. A. Lipowska-Teutsch, Kraków 2006. s. 13.

7

H. Bród, Inlroduction. Themas and Theses of Men‘s Studies, [w:] The Małong ot Mesodnhee The NewMen‘s Studies. rad. H. Bród. New York 1992. a. 1-17.