100243

1. Pojęcie i rodzaje powództw - actiones

Actio- zdanian Cclsusa. to nic innego, jak prawo dochodzenia w sądzie tego, co się komu należy.

Każda actio miała swoje własne cecliy i swoją nazwę. Jej istnienie przesądzało o istnieniu uprawnienia, a zarazem o możliwości jego oclirony w postępowaniu sądowym.

Klasycy pieczołowicie pracowali nad odpowiednią formą poszczególnych actiones, a także gromadzili je i systematyzowali według określonych kryteriów. Powstały w ten sposób kategorie:

1)    actiones in rem i actiones in personom - pierwsze służyły do ocluony władztwa prywatnego nad rzeczami i były skuteczne wobec każdego, kto to władztwo naruszył. Drugie służyły do ochrony upmwniai wia^zycicli w stosunku do konkretny di. z góry oznaczonych osób - dłużników

2)    actiones reipersekutoriae, poenales i miuae - pierwsze - odszkodowawcze - służyły do odzyskania rzeczy lub naprawiana przez dłużnika wyrządzonej szkody. Drugie - karne - służyły do wymierzania kary piaiiężnej sprawcy przestępstwa prywatnego. Trzecie - mieszane - służyły obu tym celom jednocześnie.

Dla przypadków, gdy z tego samego stosunku prawnego wynikały różne powództwa, utrwaliły się w prawie rzymskim następujące zasady:

powództwa o charakterze karnym kumulowały się

powództwa o charakterze odszkodowawczym wykluczały się wzajemnie (wniesienie jednego wykluczało wniesienie drugiego)

powództwa o char akta'ze karnym kumulowały się z odszkodawczymi

3)    actiones civiles i honorariae - piawsze były to powództwa oparte na dawnym i as civiie. Drugie były pow^rództwa tworzone przez magistra tury, głównie pretorów.

4)    actiones strieli iuris i In mac fidei - pierwsze charakteryzowały się tym, że w formułce występowało ścisłe powiązanie między intentio i condemnatio. Drugie umożliwiały sędziemu uwzględnianie moralnej ocaiy postępowca str on w ich wzajannych stosunkach.

5)    actiones arbitrariae (powództwa arbitralne) - zawierały w formułce dodatkowe upoważnienie dla sędziego - klauzulę arbitralną.

6)    actiones populares (powództwa dostępne dla każdego) - służyły do oclirony interesów całej zbiorowości. Były to skargi kanie (actiones paenale), przy czym zasądzona kara prywatna przypadała na rzecz skarżącego.

7)    actiones praeiiuiiciales (powództwa ustalające) - zmierzały do ustalana prawa lub stosunku pr awnego. Rozstrzygnięcie takiej kwestii stanowiło podstawę innego postępowania.

8)    actiones noxales (powództwa z cudzych przestępstw prywatnych) - byty' to powództwa kierowane przez osoby podwładne (syna. niewolnica), przeciwko icli piastunowi władzy (ojcu. właścicielowi). Mógł on albo wydać sprawcę poszkodowananu (noxale dalio), albo też sam odpowiadał za szkodę z tytułu odpowiednich skarg deliktowych.