100248

1. Pojęcie procesu cywilnego

Proces cywilny można pojmować dwojako:

w znaczeniu formalnym jest to całokształt przepisów regulujących sposoby dochodzenia roszczeń wynikających z prawa cywilnego

w znaczeniu materialnym jest to samo postępowanie sądowe, zmierzające do ustalana i urzeczywistnienia spornych praw prywatnych.

W dziejach państwa i prawa rzymskiego wykształciły się i funkcjonowały 3 rodzaje postępowania cywilnego:

1)    Proces legislacyjny (per legis actiones). Uregulowany w wielu zasadniczych kwestiach przez Ustawę XII Tablic i obwiązujący przez cały okres republik. Tai rodzaj procesu zniosła ustawa z czasów Augusta z 17r. p.n.e.. jednak uważała go nadal za właściwy dla pewnych rodzajów spraw (np. spadkowych).

2)    Proces formułkowy (per formulas). Pojawił się w praktyce piet orskiej już w III w. pite. był on początkowa stosowany wówczas, gdy fonnalistyczny proces legisakcyjny nie był dopuszczalny, zwłaszcza w spotach między Rzymianami a cudzoziancami. Stopniowo dopuszczalny także w sprawach samych obywateli rzymskich, został on uznany i zalegalizowany około połowy II w. p ite (lex Aebutia). Od 17r. p.ite. pozostał jako jedyny w zasadzie rodzaj procesu zwyczajnego (ordo) i obowiązywał do początku dominatu : ostatecznie jego uchylane nastąpiło w^r 342r. n.e.

3)    Proces kognicvinv (początkowo extraordinaria cognitb, postępowanie extra ordinem, potem cognilio - nazwa konwaicjonalna). Pojawił się jeszcze za czasów republiki i rozwijał się jako proces nadzwyczajny, obok procesu fonnułkow'ego. przez okres piyncypatu. wypiaając ostatecznie formułki i pod koniec III w. n.e. Stosowany początkow-o do ochrony roszczai nie objętych procesan zwyczajnym, a także w prowincjach później zdobytych, w których proces zwyczaju)’ (formułkowy) się nie przyjął, rozwijał się tai nowy rodzaj postępowania przed cesarzem i sędziami przez niego wydelegow^iymi. Za dominatu stał się procesem zwyczajnym i jeszcze Justynian poświęcił mu sporo mvagi.