104257

kompensacji kompleksu niższości u jednostek ludzkich, czyli sposobem pozbycie się ze strony jednostki poczucia niższej wartości w stosunku do innych jednostek. Tego bardzo uciążliwego kompleksu - zdaniem Adlera - każdy człowiek nabawia się we wczesnym dzieciństwie na podłożu swojej słabości jako dziecka wobec dorosłych i wobec potęgi całego fizycznego świata. Sposoby kompensacji kompleksu niższości wpływają na kształtowanie się cech osobowości człowieka, a niemożność lub brak umiejętności w dłuższym okresie czasu wydobycia się z tego przykrego położenia daje początek nerwicom. Dlatego też bardzo ważną rzeczą w życiu każdej jednostki jest uświadomienie sobie własnych braków i potrzeby ich kompensacji. Prowadzi to do stworzenia indywidualnego „planu życiowego”, który wyznaczy kierunek działań, zamierzenia i ideały jednostki, a nade wszystko będzie ją mobilizował do usilnych działań dla zdobycia dla siebie jak najwyższej pozycji w społeczeństwie. Indywidualny plan życiowy zaczyna się kształtować w ogólnych zarysach już w okresie dzieciństwa pod wpływem wychowania rodzinnego, a następnie w grupach społecznych, w które jednostka stopniowo wkracza. Najlepszą drogą do wzmocnienia poczucia własnej wartości jest aktywne uczestnictwo w funkcjonowaniu grup społecznych, których jednostka jest członkiem.

Teoria Adlera wywarła duży wpływ na psychoterapię i pedagogikę, czego wyrazem były m.in. głośne w swoim czasie dziecięce „poradnie adlerowskie”. W sumie „psychologia indywidualna” tego wybitnego psychologa i psychiatry wniosła do psychoanalizy cenne, optymistyczne momenty. Z wielu prac naukowych Adlera na uwagę zasługują: „Psychologia indywidualna w wychowaniu” i „Sens życia”.

Obok Adlera, wybitnym uczniem Freuda i przedstawicielem psychoanalizy klasycznej był Karol Gustaw Jung (1875 - 1961). Był on szwajcarskim psychologiem i psychiatrą. Zajmował się zarówno praktyką psychiatryczną jak i pracą naukową i dydaktyczną na wyższych uczelniach. W 1913 r. zerwał współpracę z Freudem i stworzył własną odmianę psychoanalizy, zwaną psychologią analityczną albo kompleksową. Powodem rozłamu między Jungiem a Freudem była odmienna interpretacja libido ze strony Junga, który postawił liipotezę, że libido seksualne Freuda jest tylko jedną z form libido „pierwotnego”, które jest znacznie ogólniejsze, bo można je uznać za tożsame z niezróżnicowaną energią psychiczną człowieka, będącą czymś w rodzaju ogólnej siły witalnej człowieka. Podobnie jak Adler, także Jung podkreślał znaczenie stosunków między rodzicami a dzieckiem dla rozwoju osobowości dziecka. W tej kwestii Jung uważał, że na kształtowanie osobowości dziecka mają duży wpływ napięcia w życiu rodziców; na przykład nerwicowe skłonności rodziców, ukrywana niezgoda między rodzicami, tajone troski, ukryte życzenia itp., torują sobie drogę do psychiki dziecka, odtwarzając w niej nieświadomie te same stany psychiczne, które przeżywali jego rodzice.

Innym teoretycznym pomysłem Junga była jego teoria nieśw iadomości zbiorowej. Według tej teorii, w skład dziedzictw a każdego człow icka w chodzi nieśw iadoma pamięć przeżyć całego rodzaju ludzkiego a nie - jak u Freuda tylko nieświadoma pamięć przeżyć jednostki. Jung nawet uważał, że również relikty zwierzęcej przeszłości człowieka jako gatunku tworzą część nieświadomości zbiorowej. Nieśw iadomość zbiorow a jest - zdaniem Junga - „mądrością w ieków ”, w komponow aną w psychikę każdej jednostki. Dlatego proces samorealizacji osobowości człowieka oraz proces terapii psycliiatrycznej polega, jego zdaniem, w dużej części na doprowadzeniu jednostki do kontaktu z jej zbiorową nieświadomością. Terapia taka jest na przykład możliwa w formie interpretacji marzeń sennych lub wolnych skojarzeń pacjenta. Tego rodzaju treści przeżytych marzeń sennych lub wolnych skojarzeń mają więcej niż jeden poziom znaczeniowy. Pierwszy poziom, to sens osobniczy, związany z jednostkowym życiem pacjenta. Możliwe jest jednak odsłanianie głębszego sensu snów i przypadkowych skojarzeń, kiedy udostępnia się pacjentowi wiedzę zdobytą przez rodzaj ludzki w ciągu wielu wieków. Na przykład interpretacja czyjegoś snu o ojcu może doprowadzić do odsłonięcia idei wszelkiego ojcostwa, czyli do zrozumienia archetypu ojca, który jest elementem naszej kultury.

Nieświadomość zbiorow a zaw iera w iele różnych archetypów. Archetyp stanowi w doktrynie Junga ważny teoretyczny konstrukt, za pomocą którego Jung wyjaśniał osobowość człowieka i tworzoną przez społeczeństwo kulturę. Archetypy Junga to dziedziczone od pokoleń, wspólne wszystkim ludziom „praformy”, czyli w zorce, trw ałe struktury, które sterują zachow aniem jednostki, w yznaczając jej stałe sposoby myślenia i odczuwania. Tworzą one ogólne ramy wszelkiego myślenia, także naukowego i filozoficznego. Archetypy są niedostępne bezpośredniemu poznaniu. Pojawiają się w świadomości ludzi za pośrednictwem treści i motywów o charakterze symbolicznym, np. w mitach, wierzeniach, sztuce, a także w snach, fantazjach i urojeniach jednostek. Jung dokonał wielu prób zastosowania swych koncepcji psychologicznych do różnych innych dziedzin, jak np.: teologia, filozofia, etyka, religioznawstwo, pedagogika, teoria sztuki i literatury i in. Jego idee wywarły duży wpływ na

2