104639

metafizyczne, duchowe, i wobec tego zaczęto myśleć kategoriami immanentystycznymi, materialistycznymi, fizycznymi. Dla filozofa epoki hellenistycznej liczyła się nie sophia, lecz phronesis, (a więc nie vita contemplativa, lecz vita activa) czyli praktyczny aspekt potrzebny do rozwiązywania zaistniałych problemów życiowych Dominowały wówczas kierunki: epikureizm. (Epikur), s c e p t y c y z m (Sekstus Empiryk), neoplatonizm (Plotyn), s t o i c y z m (wczesna grecka Stoa i późna rzymska Stoa) oraz cynizm.

Nowe szkoły sokratyczne stawiały nacisk na życie cnotliwe, filozofię określano jako duchową sztukę medyczną (Epikur); stoicy także utożsamiali cnotę z logosem, wracając do rygorystycznego intelektualizmu, za sokratyków uważali się nawet sceptycy. Najważniejszym poglądem, dominującym pośród wszystkich szkół, była spójność pomiędzy nauką a życiem: między teorią a sposobem życia i umierania. Nie ten był prawdziwym filozofem, kto umiał myśleć i budować systemy, lecz ten, kto umie żyć i umierać zgodnie ze swoim systemem. W ten sposób urzeczywistniano sokratejski paradygmat harmonii i zgodności.

Górę wzięła idea a u t a r k i i. Skoro upadło państwo, które miało być samowystarczalne, a człowiek musi zużyć swoje siły na samego siebie, musi być jednocześnie samowystarczalny: stąd idea wystarczania-samemu-sobie. To czego człowiek potrzebuje, musi szukać w samym sobie, wartości duchowych, a jednocześnie sposób jego życia ma przybrać charakter ascetyczny, bardziej rygorystyczny. Pojawia się w związku z tym pytanie, czy człowiek może się wyzwolić z samego Przeznaczenia, Tyche, od tego, co jest konieczne, nieuniknione, ażeby osiągnąć całkowitą autarkię. Stoicy znaleźli receptę: pogodzić się z nim, cynicy będą względem konieczności obojętni, a epikurejczycy będą się z niej naśmiewać.

Nie zmienił się także cel moralny, do którego dążyły wszystkie hellenistyczne szkoły filozoficzne: wszystkie chciały uczyć, jak być szczęśliwym, utożsamiając jednocześnie szczęście z tym, co jest negatywne, czyli z wyrzeczeniem a nie ze zdobywaniem. Wobec tego szczęście polega na ataraksji, to znaczy na pokoju ducha osiągniętego za pomocą eliminacji wszelkich wzburzeń ducha. Pozbawienie się wszelkich namiętności byłoby jednak tożsame z odebraniem sobie znacznej części życia. Mimo tego wielu filozofów sławi życie proste i odkrycie natury samej w sobie, czasem życie w samotności; charakterystyczne epikurejskie hasło: „żyj w ukryciu”. Dlatego nie było przypadkiem, kiedy istotną rolę w poglądach cyników odegrało życie zwierzęce, gdyż one było w wysokim stopniu uznawane za naturalne.

Nie można nie wspomnieć o ideale mędrca. Mędrcem jest ten, kto posiada wszystkie cnoty, a jego szczęście nie różni się jakościowo od szczęścia bogów. Jego życie jest prawdziwie szczęśliwe, wręcz doskonałe. Poprzez logos osiąga się podobieństwo do bóstw. Człowiek uzbrojony w taką mądrość nie musi się niczego bać na tym świecie, nawet w płomieniach może czuć się szczęśliwie (przybliżając się do jednego z czterech żywiołów, czyli do natury). Za pomocą mądrości duchowej może unicestwić ból i inne niepotrzebne wzburzenia duclia. Ideał mędrca był bardzo dobrze rozpowszeclmiony w kulturze hellenistycznej, odgrywał rolę zasadniczą.

EPIKUREIZM

Antyczna, grecka filozofia życia zapoczątkowana przez Epikura.

Epikur (341 - 271) koncentrował się w swojej filozofii na pozytywnym podejściu do przyjemności oraz negatywnym nastawieniu do strachu przed śmiercią i wyjaśnianiu zjawisk otaczającego nas świata poprzez działania bogów. Wszystkie te zagadnienia można uznać za etyczne, a już subiektywnym pozostawiam rozróżnienie co jest bardziej, a co mniej związane z etyką. Jego nauczanie miało niekonwencjonalny charakter w porównaniu z innymi filozofami spowodowane dwoma czynnikami: odbywało się w ogrodzie jego posiadłości, słynny Ogród Epikura, oraz nastawieniem do ludzi, którzy mogą pobierać u niego naukę. Epikur bowiem jako jedyny filozof starożytny, preferował całkowite równouprawnienie w zdobywaniu wiedzy przez swoich uczniów. Stąd u niego w ogrodzie jako u jedynego filozofa w tamtych czasach pobierali nauki zarówno mężczyźni, jak i kobiety, ludzie wolni, jak i niewolnicy. Taki stan rzeczy można wytłumaczyć zarówno w pełni demokratycznymi poglądami Epikura, jak i zagadnieniami leżącymi u podstaw jego filozofii.

2