104735

Problem kurdyjski Temat nr 41

•    Kurdowie - sunniccy islamiści. używający języka kurdyjskiego, którego początki sięgają XI wieku - obecnie na świecie żyje około 25 milionów Kurdów

•    w XIX wieku, głównie w latach 1826-1885 Kirdowie wzniecali wiele powstań antytureckich

•    w 1908 roku w Stambule powstał Kurdyjski Komitet Narodowy

•    po klęsce Turcji w I wojnie światowej w traktacie z Sevres (1920) była mowa o utworzeniu autonomii kurdyjskiej, która z czasem miała stać się niepodległym państwem - w wyniku wygranej Turcji w wojnie z Grecją 1921-1922 i niemożności egzekwowania postanowień z Sevres zawarto w 1923 roku w Lozannie nowy traktat, w którym Kurdystan podzielono pomiędzy Republikę Turecką, Iran i brytyjski mandat w Iraku (w tym roponośne tereny Mosulu)

•    rząd turecki traktował Kurdów jak Turków (tzw. Turków Górskich) i na siłę asymilował ich, zakazywał używania kurdyjskiej kiitury i języka

•    podejmowane przez Kurdów zrywy były brutalnie tłumione przez armię turecką, a ludność kurdyjską przesiedlano do Anatolii - część Kurdów wybrała emigrację do Syrii i Iraku

•    w 1926 roku podpisano ostateczny traktat graniczny turecko-iracki w którym uzgodniono ostateczne szczegóły podziału Kirdystanu

•    w 1946 roku Kurdowie zamieszkujący Azerbejdżan irański powołali w Mahabadzie Republikę Kurdyjską, którą poparli Kurdowie iraccy wraz z rodem al-Barzani

•    armia irańska zlikwidowała Republikę, a jej przywódców straciła - do ZSRR udało się zbiec Mohammedowi al-Barzaniemu, założycielowi Kurdyjskiej Partii Demokratycznej, który w 1958 roku powrócił do Iraku i stanął na czele powstania kurdyjskiego, które zakończyło się podpisaniem w 1970 roku układu z Saddamem Husajnem o kurdyjskim prawie do autonomii

•    w obliczu oscylowania polityki irackiej w kierunku Moskwy Amerykanie i szach Iranu Reza Pahlawi wspierali Kurdów przeciw Irakowi, lecz nie udzielili pomocy wybuchłemu w 1974 roku antyirackiemu powstaniu - Kurdów spacyfikowano i wysiedlono, wielu z nich uciekło do Turcji i dalej do Niemiec

•    w 1975 roku powstała Patriotyczna Unia Kurdystanu Dżalaba Talabaniego

•    gdy w Iranie władzę przejęli islamiści ajatollaha Chomeiniego Amerykanie wspierali znowu Kurdów, tyle że tym razem irańskich

•    podczas wojny iracko-irańskiej (1980-1988) kurdyjscy peszmerges („wojownicy śmierci") współpracowali z Iranem i odzyskali większą część Kurdystanu z Mosulem. Kirkukiem i Al-Siiajmaniją - po zakończeniu wojny Irak zdecydowaną ofensywą rozbił siły kurdyjskie

•    po przegranej przez Irak wojnie z Kuwejtem w 1991 roku Kurdowie znowu wzniecili powstanie przeciw Saddamowi, znowu krwawo stłumione - z kraju uciekło ponad 2 miliony Kurdów

•    niewielką autonomię udało się uzyskać Kurdom od Saddama, niewielką od Tuncji - w 1992 roku odbyły się nieuznane przez Bagdad wybory do Kurdyjskiego Zgromadzenia Narodowego, które wygrała koalicja KPD i PUK

•    w 1994 roku wybuchła między tymi dwoma partiami wojna domowa zakończona interwencją iracką w 1996 roku i amerykańskimi akcjami antyirackimi

•    w 1999 roku zatrzymano i skazano w Turcji na śmierć Abdullacha Ocalana, przywódcę Partii Pracujących Kurdystanu. którą rcąd turecki oskarżał o zamachy i terroryzm