104840

-    przekonania, że jeśli idzie o społeczne i psychologiczne wsparcie, to człowiek nie może liczyć na własnych przyjaciół.³⁶.

Z czasem psychologiczne ujęcie anomii, rozumiane jako stan subiektywnych przekonań jednostki staje się coraz częściej stosowane; zwłaszcza od czasu kiedy anomię uznano za jeden z aspektów alienacji człowieka.

Warto przy tym wspomnieć, iż psychologiczne ujęcie anomii sformułowali jednocześnie D.Riesman i R.M. Maclver. Ten ostatni autor stwierdza, iż "Anomia oznacza stan Świadomości człowieka wykorzenionego moralnie, człowieka który zamiast norm posiada już tylko chaotyczne popędy, który został pozbawiony poczucia ciągłości, wspólnoty, zobowiązania. Człowiek anemiczny stał się sterylny duchowo, reaguje wyłącznie na samego siebie, przed nikim nie jest odpowiedzialny. Wartości innych są przedmiotem j ego szyderstwa. Jego jedyną wiarą jest filozofia zaprzeczenia. Żyje na pograniczu doznania braku przyszłości i braku przeszłości. [...] Anomia jest stanem świadomości, w której poczucie więzi społecznej człowieka - źródło jego morale - zostało załamane albo śmiertelnie osłabione.

Ta wyraźnie psychologiczna perspektywa ujmowaniu anomii z pewnością pozwoliła spojrzeć na nią z nieco szerszej perspektywy badawczej, w której stanowi ona jedynie jeden z aspektów bardziej złożonego procesu. Mam tutaj na myśli współczesne, socjologiczne zrozumienie alienacji.

Dla wielu badaczy alienacja oznacza często samotność, bezradność człowieka w otaczającym go świecie, bierność społeczną, nieprzystosowanie itp. W różnych koncepcjach alienacji jedna rzecz jest'wspólna: na gruncie nauk społecznych ma ona wymiar subiektywny - stanowi ona zawsze uświadamianą cechę własnej osoby lub jej relacji ze światem.

Amerykański socjolog M.Seeman w 1959r. zaproponował wielowymiarową koncepcję alienacji, w której wyróżnił 5 jej odrębnych rozumień. Mówi więc o alienacji jako o:

-    poczuciu bezsilności,

-    poczuciu bezsensu,

-    poczucie anomii (normiessness),

-    poczucie izolacji kulturowej i społecznej,

poczucie samowyobcowania (self- estrangement),

Poczucie bezsilności odnosi się przede wszystkim (kontynuacja oryginalnego wątku K. Marksa i M. Webera) do przekonania jednostki, że od jej zachowania nie zależą skutki tego zachowania bądź też oczekiwane nagrody (wzmocnienia). Dobrym przykładem może być tutaj sytuacja pracy, w której różne grupy zawodowe (nie tylko robotnicy) izolowani są od środków pracy, nie mają wpływu, ze względu na układ własności i organizacji pracy, na decyzje dotyczące przebiegu procesu pracy i sposobu partycypacji w wytworzonej wartości. O poczuciu bezsensu mówi się najczęściej wtedy, gdy jednostka nie posiada minimum jasności, koniecznej do podejmowania decyzji. Operacjonalizując bliżej to pojęcie badacze stwierdzają, iż oznacza ono "(...) niski poziom oczekiwania, że w sposób satysfakcjonujący można czynić przewidywania dotyczące przyszłych efektów zachowania". O ile poczucie bezsilności odnosi się do oczekiwanej możliwości kontrolowania efektów naszego zachowania (np. pracy) to poczucie bezsensu odnosi się do odczuwanej możliwości ich przewidywania. Jak słusznie się podkreśla, te dwa rodzaje alienacji są od siebie logicznie niezależne; jednak poczucie sensu z pewnością wpływa na przekonanie o tym, iż mamy możliwość kontrolować efekty własnych działań.

Poczucie anomii występuje tutaj w wersji przedstawionej powyżej, jako kontynuacja poglądów E.Durkheima i RK.Mertona. Wedle definicji Seemana oznacza ona przekonanie jednostki, że nieaprobowanie społecznie zachowania się koniecznie dla osiągnięcia przez jednostkę określonych przez siebie celów. To nieco odmienne znaczenie pojęcia nie neguje podstawowej cechy tego specyficznego stanu świadomości: przekonania, iż można, a nawet trzeba lekceważyć propagowanie normy i wartości.