107516

ALEKSANDER 1501-1506

Po śmierci Olbrachta kontrakcja możnowładztwa - wzrost znaczenia tej grupy w pierwszym okresie panowania Aleksandra. Domagano się oddania całej władzy senatowi. Aleksander nie chcąc aby na króla wybrano jego brata Zygmunta zgodził się na to - akt mielnicki - oddawał całokształt władzy w państwie magnaterii; przewidywał wypowiedzenie przez szlacluę posłuszeństwa królowi gdyby ten nie przestrzegał jej przywilejów. Po koronacji odmówił podpisania tego aktu, musiał jednak przebywać na Litwie, tak więc magnatena przejęła władzę w kraju, choć formalnie akt mielnicki nie wszedł w życie. Taka sytuacja trwała do 1503 r. - senatorowie skompromitowali się nieudolnymi rządami co wywołało niezadowolenie wśród średniej szlachty. W tym roku król zawarł porozumienie z przywódcą szlachty Janem Laskim, również zmarli przywódcy opozycji magnackiej - brat króla prymas Fryderyk i kanclerz Krzesław KurozwęckL Nowym kanclerzem został Laski. Zwołano sejm w składzie jak za Olbrachta.

Uchwały sejmów piotrkowskiego i radomskiego:

-Sejm piotrkowski 1504 r.:

♦król może nadawać i zastawiać królewszczyzny tylko z uwagi na pilne potrzeby państwa i tylko na sejmie walnym - nie może na radzie królewskiej. Zyski z królewszczyzn szły do skarbu państwa (tylko zarządca dostawał pensję)

•niemożność kumulowania najwyższych stanowisk i dostojeństw w państwie: kanclerza i arcybiskupa oraz ważniejszych biskupstw, stanowiska wojewody z kasztelanem i starosty grodowego

♦zakreślono kompetencje ważniejszych urzędów w Polsce.

-Sejm radomski 1505r.:

♦Konstytucja Niliil Novi - przekazywała kompetencje parlamentarne królowi, senatowi i posłom. Król nadal posiadał prawo tworzenia ustaw dla miast i chłopów, był protektorem ludności żydowskiej i mniejszości narodowych, posiadał zwierzchnictwo nad żupami Konstytucja ta była sukcesem szlachty - formalna równość między senatem a izbą poselską dawał możliwość wzmocnienia władzy króla, mógł on moderować daleko idące stanowisko posłów zasłaiuając się brakiem zgody senatu

♦uchwała o opracowaniu zbioni praw - nazwano go od głównego inicjatora statutem Laskiego (wydany w 1506 r).

Za rządów Olbrachta i Aleksandra doprowadzało w sojuszu z średnią szlachtą do centralizacji państwa, wzmocniono władzę królewską, osłabiono pozycję polityczną i gospodarczą możnowładztwa.

Aleksander zmarł w 1506 r.

ZYGMUNT STARY 1506-1548

Po śmierci Aleksandra tron polski i litewski objął jego brat Zygmunt Stary. Miał on doświadczenie jeśli chodziło o rządy, gdyż sprawował takie na Śląsku (brat Władysław osadził go na ks. głogowskim i opawskim a później mianował go namiestnikiem całej tej dzielnicy).

W trakcie jego panowatua uregulowano sprawę Zakonu Krzyżackiego. Pokój z 1466 r. nie przyniósł całkowitego zlikwidowania Zakonu, wielcy mistrzowie często uchylali się od przestrzegania liter traktam. Gdy w 1511 r. doszło do wyboru Albrechta Hohenzollerna (siostrzeniec Zygmunta) na wielkiego mistrza stosunki z Zakonem uległy pogorszeniu. W 1517 r. Albrecht zawarł przymierze z władcą Moskwy Wasylem III, skierowane przeciw Polsce. Wprawdzie nie otrzymał pomocy wojskowej, ale dostał subsydia na wojnę. Domagał się on od Polski zwrotu wszystkich ziem należących wcześniej do Zakonu i szykował się do rozprawy. Polska uprzedziła jednak działania Albrechta i wypowiedziała wojnę w 1519 r. Jednakże brak rozstrzygnięcia konfliktu drogą zbrojną zmusił Polskę do szukania rozwiązania tego problemu w układach, do tego dążył też Albrecht, który nie mógł uzyskać pomocy z Rzeszy (walki związane z reformacją). W 1521 r. doszło do zawarcia rozejmu. Pokój podpisano 4 lata później. Jednakże zmieniła się sytuacja państwa zakonnego. Za namową Marcina Lutra Albrecht zdecydował się na przyjęcie wyznania luterańskiego - wiązało się to z sekularyzacją państwa krzyżackiego i utworzeniem państwa świeckiego, które od tej pory miało być zależne od Polski, w dziedzicznym posiadaiuu Albrechta i jego potomków, co zostało potwierdzone traktatem krakowskim w 1525 r. oraz hołdem pruskim. Zeświecczenie Zakonu wywołało sprzeciw cesarza i papieża, co tylko wiązało mocniej Albrechta z Polską. Jednocześnie wprowadzono zapis, który uniemożliwiał połączenie państwa pruskiego z państwem brandenburskim Hohenzollernów. Po ewentualnym wygaśnięciu pruskiej linii tego rodu. Pnisy Książęce miały przejść do Polski.

Prowadzone również były walki z ks. Moskiewskim. Jeszcze za panowania poprzedników Zygmunta Litwa utraciła w wojnie 1500-03 ziemię czeruihowską. siewierską i część siuołenszczyzny. W latach 1507-08 doszło do następnego konfliktu, zakończonego podpisaniem wieczystego pokoju. W toku następnej trwającej w 1. 1512-22 wojny, mimo świetnego zwycięstwa pod Orszą (1514), Zygmunt zmuszony był do pozostawienia w

2