101789

Sytuacja na arenie międzynarodowej zmieniła się na niekorzyść Prus. Sukcesy wojsk carskich nad Wysoką Portą doprowadził do zaostrzenia się konfliktu prusko-rosyjskiego. Przymierze podpisane przez Turcję i Prusy zmuszało tych drugich do ewentualnego wystąpienia zbrojnego także przeciwko Austrii, w zamian za co Turcja po zwyciężonej wojnie miała oddać Galicję Polsce. Przedstawiciele stronnictwa patriotycznego, którzy od początku głosili hasła antyrosyjskie, początkowo byli przychylni planom Fryderyka Wilhelma II, jednakże gdy okazało się iż jego plany są dwuznaczne i nieuczciwe, szybko zrezygnowano z jakiegokolwiek sojuszu z Prusami, a jego projektu nawet nie przedstawiono podczas obrad Sejmu. Całkowitym skreśleniem planów pruskich była ustawa zatwierdzona 6 września o integralności ziem polskich. Prusy, nie widząc innego rozwiązania, nawiązały z powrotem porozumienie z Rosją.

W listopadzie 1790 roku przeprowadzono kolejne wybory do sejmu. Wybrano szczególnie ludzi młodych i wykształconych, którzy opowiadali się po stronie obozu dworskiego i króla Stanisława Augusta.

Miesiąc później oba stronnictwa (dworskie i patriotyczne) doszły do porozumienia i zaczęły wspólne prace nad konstytucją, głownie po to, by sejm nie mógł odrzucić kolejnych artykułów. Obalenie konstytucji oznaczałoby obalenie wszystkich artykułów. Prace nad nią rozpoczęto wiosną 1791 roku. Jej głównymi autorami byli Stanisław August Poniatowski i Ignacy Potocki, a częściowo także Stanisław Małachowski i Hugo Kołłątaj. Pośrednikiem między współpracownikami był ksiądz Scipione Piattoli. Tajemnica, w jakiej ją formułowano była niezbędna głównie ze względu na możliwość obalenia konstytucji przez grupę hetmańską. W marcu i kwietniu uchwalono dwie ważne ustawy, które miały także swój pogłos w konstytucji. Były to: ustawa o reorganizacji sejmików z dnia 24 marca 1791 roku oraz prawa o miastach z dnia 17 kwietnia 1791 roku.

Przeddzień uchwalenia konstytucji, to jest 2 maja 1791 roku podpisano akt o "Asekuracji konstytucji", który miał zapewnić jej ochronę przed obaleniem. 3 maja 1791 roku w Zamku Królewskim o godzinie 12 w południe przy eskorcie wojsk polskich uchwalono Konstytucję, wykorzystując nieobecność części posłów z obozu hetma liski ego.

Po jej uchwaleniu posłowie Sejmu Wielkiego podzielili się na dwa ugrupowania. Zwolennicy Konstytucji skupili się w Zgromadzeniu Przyjaciół Konstytucji Rządowej, a żeby zaznaczyć swoją solidarność z mieszczanami, których to konstytucja ta zrównoważyła ze szlachtą, Ignacy Potocki przyjął obywatelstwo miejskie. Natomiast jej przeciwnicy od dawna przebywający już poza granicami kraju, rozsyłali po obcych dworach protesty i nakłaniali Katarzynę II do zbrojnego wystąpienia przeciwko Polsce.

Ostatni rok obrad Sejmu Czteroletniego upłynął na wewnętrznej weryfikacji nowego ustroju państwa. O przychylności warstw szlacheckich do uchwalonej Ustawy Rządowej świadczyły sejmiki relacyjne odbyte w lutym 1792 roku. Jednakże między teorią a praktyką jak zawsze była dużo rozbieżność. Wojska polskie faktycznie osiągnęły ledwo 57 tysięcy żołnierzy, icli oficerom zabrakło doświadczenia w podejmowaniu większych decyzji, pojawiły się nowe kłopoty finansowe, a lud był święcie przekonany o stabilności swojej armii i ewentualnej pomocy prusko-austriackiej przeciwko Rosji.

Sytuacja zewnętrzna przedstawiała się na niekorzyść Polski. Przede wszystkim Rosja zakończyła swoje wojny z Turcją wielką wygraną, podpisała także sojusz z Prusami. Przewidywane konflikty zbrojne z zaborcami spowodowały zakończenie obrad sejmu 29 maja 1792 roku.