110414

Feromony pełnią funkcję chemicznych mediatorów zachowań zwierząt tego samego gatunku. Dzielimy je w zależności od wywoływanych efektów na feromony primerowe i uwalniające. Te pierwsze są znacznie słabiej poznane. Pełnią one głównie rolę regulatorów stosunków społecznych u zwierząt socjalnych, wywołując długotrwałe efekty Fizjologiczne, które mogą trwać nawet po ustaniu wydzielania feromonu. Przykładem takich feromonów są te, które przyspieszają dojrzewanie płciowe samców lub samic. Feromony uwalniające powodują natychmiastową i gwałtowną reakcję odbierającego je organizmu, wywołując odpowiednią reakcję. I tak wydzielane w odpowiednim czasie związki przywabiają osobnika przeciwnej płci (atraktanty płciowe), informują o ataku przeciwnika, mobilizując do walki lub ucieczki (feromony alarmowe), czy pokazują drogę do gniazda (feromony szlakowe).

Interesującym zjawiskiem mającym miejsce w świecie owadów jest to, że oddzielona od roju pszczoła przywabiana jest przez pojedyncze żądło innej pszczoły. Zamknięta w pułapce samica Biston betularia przywabia żyjące na wolności samce tego owada. Podobne efekty obserwowane w przypadku innych owadów, w zjawisku przywabiania samców z rodziny Lepidoptera przez samice tych samych gatunków znaczącą rolę odgrywają związki chemiczne. Obserwacje te pomogły w odkryciu pierwszego feromonu płciowego - był to bombykol, atraktant płciowy produkowany przez samice jedwabnika (Bombyx rnori). Bombykol przywabia samce jedwabnika w niezwykle niskich stężęniach. Jedwabnik rozpoznaje go za pomocą receptorów umiejscowionych w każdym z 17.000 organów olfakcyjnych (sensilla triodea) ulokowanych w czułkach. Tak więc samiec tego owada rozpoznaje obecność samicy, która może znajdować się w odległości kilkuset metrów od samca. Role kompletnego feromonu wabiącego jedwabnika jest jednak mieszanina dwóch związków - bombykolu i bombykalu, przy czym ten drugi produkowany jest przez samice w znacznie mniejszych ilościach. Feromony są zazwyczaj mieszaninami wielu związków i pojedyncze składniki tych mieszanin wykazują słabą aktywność. Biorąc pod uwagę fakt, że ponad 4500 gatunków błonkoskrzydłych, żyjących w Europie Środkowej, używa tylko około 150 związków chemicznych jako feromonów płciowych, konieczność używania mieszanin staje się w pełni zrozumiała. Generalnie o feromonach owadów wiadomo dziś znacznie więcej niż o feromonach innych zwierząt.

Feromony. .piimer.Q»..e

Nawet w przypadku tak dokładnie poznanego zwierzęcia jakim jest pszczoła miodna (Apis mellifera), nie do końca poznane są mechanizmy regulacji feromonalnej. Wynika to z wielu powodów, a jednym z nich jest fakt, że w ekstraktach gruczołów wydalniczych pszczoły zidentyfikowano ponad 100 prostych związków organicznych. Funkcję feromonów pełni zaś zaledwie kilka z nich. Jednym z najciekawszych zjawisk w biologii owadów socjalnych jest kastowość. W żyjącej w ulu społeczności pszczół miodnych mamy do czynienia z dwiema kastami: królową (która jest jedna) i robotnicami (których zazwyczaj jest od 15.000 do 60.0000 w jednym ulu). Głównym zadaniem królowej, która w ciągu swego życia składa miliony jaj, jest reprodukcja. Robotnice zdobywają pożywienie, karmią larwy i chronią ul. Właściwe funkcjonowanie tej społeczności jest regulowane przez feromony.