115099

Zarówno „autorytaryzm" jak i „totalitaryzm" kojarzą się w głównej mierze z brakiem swobód społecznych i politycznych, żywiołowym militaryzmem, prześladowaniami a zwłaszcza z osobą dyktatora - przez jednych wielbionego, przez drugich znienawidzonego. Obydwa ustroje cechuje terror, pochwała silnej egzekutywy, antydemokratyzm, antyliberalizm, antyindywidualizm, monopartia, cenzura etc. Idąc dalej, należy wspomnieć, że obydwa modele sprawowania władzy w swojej „najczystszej" postaci wystąpiły dopiero w XX w. i miały zmienny wpływ na znaczną liczbę państw, i to niezależnie od dominujących w nich systemów politycznych czy też ekonomicznych.

Termin „autorytaryzm" pochodzi od łacińskiego słowa auctoritas, co oznacza władzę, przewagę moralną. W państwie autorytarnym organy władzy państwowej uznają się za nadrzędne wobec obywateli, bezwzględnie wymagając uległości i podporządkowania się swoim decyzjom.

Autorytarne reżimy polityczne są systemami politycznymi z ograniczonym, nieopartym na odpowiedzialności pluralizmie politycznym, bez starannie wypracowanej kierowniczej ideologii, bez intensywnej czy też ekstensywnej mobilizacji politycznej (z wyjątkiem pewnych etapów ich rozwoju), w których przywódca, czasami mała grupa pełni władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w rzeczywistości dobrze przewidywanych ograniczeń. Autorytaryzm jest więc przeciwstawieniem demokracji.

W słowniku nauk politycznych J.Goulda i W.L.Kolba wyodrębniono 3 aspekty totalitaryzmu :

1)    PSYCHOLOGICZNY - autorytaryzm jest dyspozycją do gorliwego posłuszeństwa hierarchicznych przełożonych. W tym aspekcie zawiera się przede wszystkim autorytarna osobowość władcy, jego życiowe doświadczenie, poczucie nieomylności i wyjątkowości, a także nietolerowanie przez niego wszelkich form sprzeciwu czy krytyki.

2)    INSTYTUCJONALNY- autorytaryzm jest tu sposobem rządzenia, administrowania, detonujący połączenie apodyktycznego porządku z zagrożeniem karą. Przejawia się on skoncentrowaniem władzy w rękach jednej osoby lub grupy osób, która sprawuje władzę, nie licząc się z opinią publiczną. W tym samym aspekcie autorytaryzm występuje w postaci despotyzmu, dyktatury, jedynowładztwa, totalitaryzmu, tyrani etc.

3)    AKSJOLOGICZNY - autorytaryzm jest ideologią, która popiera lub skłania do przyjęcia rządów autorytarnych i wychwala jako wzór charakter autorytarny. Wg M. Bankowicza to system poglądów i wartości, które propagują potrzebę silniej i hierarchiczne zorganizowanej władzy, głoszący kult określonego przywództwa politycznego, absolutyzujący porządek i zasady podporządkowania, łączące się z odrzuceniem demokracji i przeciwstawieniem się idei równości między ludźmi.

Autorytaryzm wyrósł na gruncie kryzysu mającego miejsce po I wojnie światowej, co było związane z radykalizacją społeczeństwa, zarówno lewicowego jak i prawicowego. Ta pierwsza była stymulowana przez komunistów, druga przez nacjonalistów. Zwolennicy reżimu autorytarnego wywodzili się ze wszystkich grup społecznych, szczególnie tych, którzy nie byli zadowoleni z powojennej rzeczywistości. Autorytaryzm przyniósł największą popularność krajom, w których najpełniej wykształciła się klasa średnia. Tam charyzma i retoryka przywódców autorytarnych doprowadziła do tego, iż ludzie bezgranicznie obdarzyli ich zaufaniem. Wierzono, że mają do spełnienia szczególną rolę w państwie, dlatego godzono się na ograniczenie swobód obywatelskich i politycznych. Społeczeństwo żywiło nadzieję, że nastąpi poprawa jego położenia ekonomicznego oraz porządek i stabilizacja w państwie. Do państw autorytarnych w latach 30 XX w. Należały m.in. Polska, kraje bałtyckie, Hiszpania, Portugalia, Jugosławia.

Inaczej niż w ustrojach totalitarnych w państwach autorytarnych mamy do czynienia z pluralizmem politycznym, gospodarczym i kulturowym (mocno ograniczonym, ale istniejącym). Pochwala się w nich przede wszystkim silną władzę wykonawczą, opartą na autorytecie jednostki. W kraju o ustroju autorytarnym przeważnie nie prześladuje się ludności z powodu wyznawanej przez nią religii. W systemach autorytarnych następuje uproszczenie procedur decyzyjnych co w konsekwencji prowadzi do łamania prawa. Oprócz tego brak jest właściwych reguła odpowiedzialności politycznej, niezwykle istotnych dla funkcjonowania państwa prawa.