116123

powszechnym systemem dystrybucji dóbr. Zasady równości określono bardzo precyzyjnie, dotyczyły nawet niewyróźniającego sposobu ubierania się i jedzenia.

W części traktatu Prawa dystrybucyjne czyli ekonomiczne poświęconej praktycznej realizacji bezwzględnej równości Morelly kreuje scenariusz intencjonalny przestrzeni publicznej idealnego egalitaryzmu, którą nazywa Placem Publicznym: W myśl ^Praw „Świętych” nic nie będzie sprzedawane ani wymieniane wśród Współobywateli: tak. że na przykład ten. kto będzie potrzebował ziół jakichś, warzyw czy owoców, pójdzie na Plac Publiczny, gdzie zanoszą te rzeczy ci. którzy się trudnią ich uprawą, i weźmie, czego mu trzeba, tyle, by wystarczyło na jeden dzień. [...] Ten, komu będzie potrzebne ubranie, otrzyma je u tego. kto trudni się krawiectwem: tamtemu dostarczy tkaninę ten. kto ją fabrykuje, on zaś dobędzie surowe materiały ze składu, w którym złożą je ci, co się zajmują uprawą i zbiorem. W taki sam sposób będzie się rozdzielało i wszystkie inne rzeczy między Ojców Rodzin na użytek ich samych i ich Dzieci. (Filozofia francuskiego Oświecenia, 1961. s.360. tłum. D. Malewska).

W epoce Oświecenia sformułowano program idealistycznego egalitaryzmu. Ocena dorobku tego programu jest niejednoznaczna. Dążenie do skrajnej równości ludzi okazało się nierealne. Powiązany z dążeniem do równości, a właściwie warunkujący taką równość postulat zniesienia, lub ograniczenia własności prywatnej okazał się błędem. Próby realizacji obydwóch tych dezyderatów zakończyły się dyktaturami i upadkiem gospodarki.

W dorobku Oświecenia znalazły się elementy, które trwale pozytywnie zmieniły historię. Jest nim sam imperatyw dążenia do wprowadzania w sposób realny zasady równości pomiędzy ludźmi.

Zasada względnej równości ludzi jako .naturalna" w szerokim sensie jest wprowadzana w życie. We współczesnym świecie powszechnie respektowana jest zasada równości ludzi wobec prawa. Szczególnym przypadkiem walki o równość jest przeciwdziałanie wykluczeniom społecznym. Filozofowie Oświecenia nie zajmowali się bezpośrednio zagadnieniami architektury, ani urbanistyki. Jednak sformułowane przez nich założenia wywarły określony wpływ na kształtowanie się architektury. W Oświeceniu powiązano zasadę równości ludzi z zasadą skromności. W wielu pismach z owej epoki pojawia się postulat .walki ze zbytkiem”. Odrzucenie zbytku - proponowane w Oświeceniu - w ponad sto lat później zaowocuje odrzuceniem ornamentu przez architekturę modernistyczną. Skromność i brak wyróżniania się poprzez ubiór w jakimś sensie znalazły kontynuację w zasadzie prostoty architektury nowoczesnej.

Nicolas Ledoux

Nicolas Ledoux. generalny architekt i inspektor królewskich salin, pod koniec XVIII wieku kreuje projekt idealnego miasta dla robotników kopalni soli (r. 1774). Kształt przestrzenny miasta nawiązuje do pałacu w Wersalu.

Miasto jest swego rodzaju kompromisem pomiędzy tradycyjnym miastem, odzwierciedlającym hierarchię społeczną a miastem odzwierciedlającym nową koncepcję społeczną.

Centrum owego miasta składało się z pałacu dyrektora, który otaczały domy robotników. Po obu stronach pałacu znajdowały się budynki produkcyjne.

Program miasta przewidywał urządzenia zaspokajające potrzeby w zakresie: ochrony zdrowia, oświaty, kultury i życia społecznego: sklepy, szpital, łaźnię, szkołę, dom kultury, kościół etc. Organizacja przestrzeni jest podporządkowana założonemu sposobowi życia i z niego wynika. Wnętrze miasta oferuje łaźnie, które wzmocnią ciało, biblioteki, które pozwolą żywić się umysłom, szkoły, które rozprzestrzenią światło. Jak mówił Ledoux: Architektura to synteza sztuki, obyczajów i prawa.

Falanster Charlesa Fouriera

W falansterze Charlesa Fouriera (ok. r. 1830) ośrodek mieścił się w środkowej części pałacu centralnego. Był on wzorowany na pałacu królewskim w Wersalu. Falanster był konceptem społeczeństwa skrajnie kolektywistycznego, składającego się z ludzi wolnych i równych, którzy sami miełi zarządzać swoim miastem, pracą i życiem codziennym. Ludzie mieli być zgrupowani w wspólnoty (falangi) liczące 1600 - 1800 osób.

Falanster miał być gmachem, pałacem centralnym służącym do mieszkania i pracy zrzeszonych. Pałac miał mieć rzut podkowy: centrum i dwóch skrajnych skrzydeł.

•    Interesujące było zlokalizowanie jako zwornika układu - wielkiego ogrzewanego dziedzińca zimowego przekrytego szklanym dachem. Dziedziniec pełnił funkcje ogrodu zimowego i miejsca przechadzek.

•    W centrum układu (wokół dziedzińca zimowego) miały się mieścić lokale dla czynności zbiorowych: sale rady. giełda, sale jadalne, biblioteka, pomieszczenie dla studiów naukowych.