123927

Nietzsche jest tu przedstawiony jako krytyk świata mieszczańskiego, moralności chrześcijańskiej, zwiastun "śmierci Boga" (wyrażenie wprowadzone przez Nietzschego zrobiło potem wielką karierę wśród filozofów, a nawet teologów), niliilista. Wbrew tej opinii, w interpretacji etycznej, przedstawia się Nietzschego właśnie jako moralistę i kiytyka wszelkiego zakłamania i braku autentyzmu w życiu. Krytykował on bowiem nie moralność jako taką, lecz moralność pozorną i zakłamaną. Wzywał zarazem ludzi do odpowiedzialności za własne życie, za jego jakość i autentyzm. Według interpretacji kulturowej, Nietzsche był zwiastunem nadejścia burzliwej zmiany formacji kulturowej (paradygmatu), która obejmie zmianę hierarchii wartości, sposobu życia i filozofowania. Według zwolenników tej interpretacji, zapowiadany przez Nietzschego przewrót urzeczywistnił się dopiero po drugiej wojnie światowej, a zwłaszcza pod koniec lat sześćdziesiątych, w epoce określanej mianem postmodernizmu. W przejściu do nowej formacji dokonuje się zapowiadane przez Nietzschego "przewartościowanie wszystkich wartości", a zwłaszcza wartości związanych z okresem modernistycznym. Nietzsche stał się jednym z głównych autorytetów dla filozofów postmodernistycznych oraz dla zwolenników tezy o dokonującym się przewrocie kulturowym.

3. Poglądy filozoficzne

A.    Krytyka współczesności

Nietzsche od samego początku swej twórczości stawał w opozycji do współczesnej mu kultury. Swoją filozoficzną misję rozumiał przede wszystkim jako demaskowanie wszelkiego zakłamania, fałszywych ideałów, przesłaniających prawdziwą rzeczywistość, a tworzących świat pozorny. Nie utożsamiał się on z kulturą niemiecką, odwołując się nawet do swych rzekomo polskich korzeni (rodzina Nietzschego miała się, według niego, wywodzić z polskiego, szlacheckiego rodu Niteckich, jednakże historycy kwestionują dziś ten pogląd). Krytycznie wypowiadał się o tendencjach nacjonalistycznych i militarystycznych w ówczesnych Niemczech. Jego kiytycyzm nie ograniczał się jednak wyłącznie do kręgu kultury niemieckiej. Dostrzegał przejawy dekadencji w całej kulturze europejskiej końca dziewiętnastego wieku. Poddawał krytyce chrześcijaństwo przede wszystkim za to, że uprawia kult przeciętności, a nie promuje wybitnych jednostek, które wyróżniają się twórczą energią i umiłowaniem życia. Za to samo krytykował także ustrój demokratyczny, który odwołując się do zasad równości, lekceważy indywidualne różnice pomiędzy ludźmi. Poddawał krytyce tradycyjną filozofię metafizyczną, które według niego nie opisywała realnego świata, lecz tworzyła swój własny, będący zafałszowaniem prawdziwej rzeczywistości. Filozofia jest więc tworzeniem iluzji, które służą ludziom słabym. Przede wszystkim sprzeciwiał się tendencjom do myślowego uporządkowania rzeczywistości, za którymi podążali filozofowie. Według niego, rzeczywisty świat jest raczej chaosem, który nigdy nie zostanie uporządkowany. Istotę rzeczywistości określa nie jakiś stabilny byt, lecz życie. Przez życie (inaczej niż we współczesnych naukach biologicznych) Nietzsche rozumiał jakiś pęd, zbiór nieuporządkowanych działań i przemian. Określał też życie jako "wolę mocy". Życie i ewolucja wykazują ową wolę mocy, to znaczy ruch ku większej akumulacji siły. Nic nie wskazuje na to, że ewolucja zakończyła się na człowieka Życie zmierza do wytworzenie wyższego gatunku. Cały świat, widziany od wewnątrz, jest wolą mocy.

B.    Teoria wartości

Nietzsche jest klasykiem subiektywizmu w dziedzinie teorii wartości. Według niego, nie istnieją wartości obiektywne, gdyż człowiek nadaje rzeczom wartości. Nietzsche sformułował swe słynne hasło "przewartościowania wszystkich wartości". Twierdził, że dotychczasowy sposób wartościowania był dziełem zdegenerowanej ludzkości, tłumu, wręcz niewolników. Ludzie słabi, którzy obawiali się dominacji nad sobą wybitnych jednostek, zabezpieczyli się przed nimi, tworząc hierarchię wartości, opartą na altruizmie i współczucia