44401

Samogłoski (dalej w, W) miały moc palatalizowania spółgłosek (dalej cc, CC) znajdujących się przed tymi W. Tak więc w rezultacie:

3 RA >rof.

MATYKA HISTORYCZNA. Danuta Ostaszewska

w..

11.2004,

JERY

1. Realizacje regidarne 2 Wyjątki

3.    Jery w przyimkach

4.    Jery w pozycji napiętej

5.    „E” wstawne

Ad 1.

—    po C miękkiej występuje tylko V przednia: *n'es't'i (tu gr. jednorodnie palatalna), 1. os.: *n'esoJ; *pov'edat'i, *pov ed'et'i; +p'ęt'b ('pięć'), *p'ętbjb; *b'ih» ('bił')¹:

—    po C twardej tylko V tylna: *dom-b. *stol-b, •syn-b, *byl-b (‘był’);

‘) to [n‘] różne od [ii], pojawia się np. na granicy wyrazów, np. pan i pies (pan' 0 i P jes]

*’) powstają warianty CC półpalatalnych — to warianty pozycyjne, miały f. dystynktywną;

MORFOLOGICZNE KONSEKWENCJE OPOZYCJI twarda: miękka.

—    W miękkie tworzyły paradygmat miękki. W twarde — paradygmat twardy, np.

polj-e, polj-emb, -j-b, -j-ego. -j-emu; let-o, let-omb, -t-b. -t-ogo. -t-omu;

—    na gruncie poi. następuje neutralizacja opozycji przednia : tybia. czyli inaczej tzw. defonologizacja. przegłos, np. nieść : niosę, w „nieść” „e” jest pochodzenia psł.. tak jak w słowie „mieście”; w formie „niosę" fonologiczne prawo psi (po miękkiej spółgłosce zawsze przednia samogłoska) zostaje zachwiane; podobnie w mieście : miasto, pięć : piąty;

Jęty zaniknęły, przekształciły się. ponieważ pozostawały poza systemem iloczasowym. Przeobrażenie odbywało się na 2 sposoby, w zależności od pozycji jeru — słabej lub mocnej:

♦b ^		zanik	o
	* ^	wokalizacja	e
*b 2:	b >	zanik	0
	*	wokalizacja	'e
1 etap: psi	2 etap		3 etap *pp.*

*) *pp. = przedpiśmienny polski

Przykłady pozycji słabych i mocnych:

*d^n-b, *lbb-b, nrbnog-b

Rekonstrukcja, przykłady:

*dt?nb > dzień-0

G *dbn-a ł dń-a, altemacja ’e:o świadczy o pochodzeniu z ps. oboczności t?:b

Rezultat zaniku jerów:

—    skrócenie wyrazów

—    zamknięcie sylab

—    zbitki spółgłoskowe węzeł morfologiczny:

dziedzictwo £ *-ći?s- Ł -ćs- ł -cs- & -c-

Pozycja jerów i ich realizacja wynikają z morfologii fleksyjnej = ze zmiany końcówki, np.

*li;b> > łeb-o, tu e po twardej oznacza, że nie jest to „e” dziedziczone, tylko pochodzenia jerowego

2

1

OPOZYCJA PSŁ.: SAMOGŁOSKA DŁUGA : KRÓTKA

To opozycja iloczasowa, istnieje jeszcze w staropolszczyźnie.

To następujące opozycje: a:a, ó:ó, e:e, n. Poza systemem iloczasowym znajdują się jery, ponieważ były krótsze niż v.

Iloczas pełni f. dystynktywną w j. psł., np. skóra : skóra (w tekstach: skoora : skora), dzisiaj po zaniku iloczasu: skóra, skora. Podobnie:    stp. męka męka (grafia:

mooka : moka), dziś: mąka, męka.

Dokąd trwa iloczas? Do okr. między 2 datami:

1440 — traktat Jakuba Parkoszowica, gdzie każe on rozróżniać vv od vv;

1513 — traktat Zaborowskiego, gdzie pisze on o dawnych Polakach, którzy rozróżniali v

i v.