45032

Kolportaż

Do końca XIX wieku dominującą formą dystrybucji prasy była prenumerata. Wydawcy walczyli o prenumeratorów, a pismami rządziło prawo tynku - kto nic zdobył nabywców tai odpadał z gry. Oprócz prenumeraty istniała także tzw. sprzedaż kantorowa - to znaczy zakup bieżącego numan i numerów archiwalnych w specjalnym pomieszczaiiu w siedzibie wydawcy. Prowadzona była także sprzedaż uliczna -gazeciarze dzierżawili kilkadziesiąt egzemplarzy gazety od wydawców i wystawali na ulicach wciskając ów towar przechodniom.

Pierwszą zinstytucjonalizowaną formą dystrybucji prasy było Towarzystwo Księgami Kolejowych „Ruch" (1918). Próby zinstytucjonalizowania dystrybucji podejmowano już wcześniej, ale zaborcy nie zezwalali na takie rozwiązanie. Dopiero w „roku owym" kiedy Polska „wybiła się na niepodległość'' najbardziej znani wydawcy prasy założyli wspomniane TKK „Ruch". Słowo „Kolejowy" w nazwie pojawiło się w związku z miejscem działania tej organizacji dystrybucyjnej. Dworce kolejowe były bowiem miejscami gdzie gromadziły się dość duże liczby ludzi, którzy często udawali się w dłuższą podróż i chcieli „mieć coś do poczytania". Punkt dystrybucyjny na dworcu mógł więc liczyć na bycie rentownym TKK „Ruch" zmonopolizowało dystrybucję prasy w XX-leciu Międzywojennym - choć nie zanikły do II WŚ także wymieniane poprzednio formy dystrybucji (tj. prenumerata, sprzedaż kantorowo. „ulicznictwo” - tylko proszę nie kojarzyć tego nieprzyzwoicie ).

Tuż po wojnie (45 - 49) kolportaż prasy w Polsce był zdccaitralizowany. W skali całego kraju nic było ogólnokrajowej instytucji dystrybucji prasy. Każdy wydawca zajmował się tylko i wyłącznie dystrybucją swojego pisma (ew. swoich pism) - i robił to na własną rękę. Zasięg prasy był przez to ograniczony - do miasta wydawcy. Powszechna była sprzedaż uliczna („naręczna")- Prenumerata właściwie nic istniała. W 1950 roku zaczął się nowy etap w historii powojowego kolportażu, kloty można określić jako okres kolportażu scaitializowanego i sprawowanego pizez państwo. Wszystko za sprawą rozporządzam rządu polskiego z 20 XII 1949 . które to utworzyło państwowe Przedsiębiorstwo Upowszechniam Prasy i Książki „Ruch". Partia doszła do wniosku, że i wydawcom, i czytelnikom, i w ogóle wszystkim będzie wygodniej. Kolportaż mógł stać się ogólnokrajowy - i wszyscy byli szczęśliwi. PUPiK został wyposażony w pełen monopol dystrybucji wszystkich pism polskich na taaiie Polski, a także eksport prasy i import prasy. PUPiK utworzono zabierające majątek prywatny dotychczasowych wydawców-kolportcrów (samochody, lokale, pracowników). W latach 50-tych i 60-tych PUPiK był traktowany jako przedsiębiorstwo wspaniale zorganizowane i optymalne jeżeli chodzi o swoją działalność. Prasa docierała wszędzie na czas. O sile PUPiK-u świadczył fakt, żew^r ciągu piętnastu lat zorganizował bardzo gęstą sieć Punktów Sprzedaży Prasy (po polsku - kiosków). Pod koniec lat 60-tych kiosków było bowian ok. 30 tysięcy (a startowano z mało imponującą liczbą 1,5 tysiąca - dziś tyle jest na terenie jednej tylko Warszawy).

Jak się okazało nie zawsze dobrze być sprawnym i dochodowym.28 grudnia 1972 BP KC PZPR podjęło decyzję, że najlepiej będzie jeśli kolportaż prasy nie będzie znacjonalizowany lecz upartyjniony - stąd „Ruch" włączono do giganta RSW „Prasa". Jako, że w tym czasie do tegoż przedsiębiorstwa włączono też wydawnictwo książkowe - powstała nowa instytucja RSW Prasa - Książka - Ruch (o czym miałan już zaszczyt kiedyś pisać). Faktycznie sytuacja w zakresie kolportażu prasy się nie zmieniła - RSW PKR zachował monopol jaki wcześniej posiadał PUPiK. Tyle tylko, że teraz już nie państwo, a tylko i wyłącznie partia kontrolowała dystrybucję. Decyzję o fuzji podjęto w związku z chęcią jeszcze dokładniejszej kontroli tego co ludzie czytają i kiedy (jak wcześniej rzucono do kiosków „Trybunę Ludu", a nic innego jeszcze nie było - to Polak chcąc nie chcąc czytał „Trybunę Ludu").

Nowy etap w dzicjacłi kolportażu rozpoczął się wraz z podjęcian decyzji o likwidacji „RSW PKR". Zniesiony został monopol państwa w dziedzinie kolportażu (na drodze ustawy).