page0327

OBCE NAZWY GEOGRAFICZNE W POLSZCZYZNIE

wanej do końca XIX w. w polszczyźnie) i łacińskiej Chilonium // Chilo-mium. Dawna pożyczka niemiecka Kolno oraz późniejsza forma z łaciny Kolonia współistniały przez wiek XVIII, w ciągu XIX w. zwyciężyła forma Kolonia, mająca także oparcie we francuskiej postaci Cologne.

Po II wojnie światowej zaznaczył się (na fali nie spotykanego dawniej w takiej skali ruchu ludności) dalszy odpływ przyswojonych nazw w polszczyźnie na rzecz ich postaci obcojęzycznych. O ile zrozumiałe i usprawiedliwione jest używanie form nie przyswojonych w odniesieniu do wydawnictw kartograficznych o zasięgu międzynarodowym, podobnie w odniesieniu do międzynarodowego transportu, o tyle za niepożądane zjawisko uznali językoznawcy, którzy zabrali głos w tej sprawie, eliminację nazw przyswojonych z podręczników szkolnych i wszelkich innych publikacji w języku polskim. Złym obyczajem językowym i wykroczeniem przeciwko czystości języka jest również całkowite wyparcie z mowy potocznej dziedzictwa nazewniczego przez obcy żywioł nazewniczy. A. Zaręba, występując w obronie tradycji, położył nacisk na jej związek z historią naszej kultury i na jej wartość dla odrębności oraz tożsamości naszego języka.

Należy jeszcze wspomnieć o szczególnym sposobie adaptacji nazew-niczej, którym były tłumaczenia nazw obcych o przejrzystej budowie słowotwórczej. Niektóre z nich były tworami efemerycznymi, inne wykazywały byt trwały. Najlepiej unaocznią to przykłady. Z pierwszej grupy można wymienić z obszaru Francji: Elsas Zabern — Alzackie Karczmy, dziś Saverne; Insula Franciae — Wyspa Francuska (Isle de France); z obszaru Szwajcarii: Fanum Sancti Galii — Miasteczko Świętego Gawła, dziś St. Gallen; Kaiserstuhl — Cesarski Stolec; z obszaru Austrii: Kahlenberg — Łysa Góra; z obszaru Holandii: St. Maartensdijk — Świętego Marcina Staw; contee... di Sette Selve — grabstwa... Siedem Lasów, nider. Zevenwouden; Ziemia Jeziorna — Zeeland (Zelandia). Drugą grupę ilustrują np.: Silva Nigra — Czarny Las (Schwarzwald); Caput Bonae Spei — Przylądek Dobrej Nadziei; Terra Ignis — Ziemia Ognia, dziś Ziemia Ognista, hiszp. Tierra del Fuego; Marę Mediterraneum — Morze (W)śrzód-ziemne, dziś Morze Śródziemne.

Fleksja nazw obcych zasługuje na krótkie podsumowanie. Problem odmiany i nieodmienności nazw obcych występował już w najwcześniejszych ciągłych tekstach pisanych. Dotyczył on m.in. niektórych nazw biblijnych, mianowicie tych, które dostały się z hebrajskiego do tekstów greckich, a następnie łacińskich w postaci nieodmiennej, nie dostosowanej do systemu morfologicznego tych języków. Ta nieodmien-

323