page0319

OBCE NAZWY GEOGRAFICZNE W POLSZCZYZNIE

Lugdun, Arientorat, Trydent, Trajekt, Ren, Men, Iber, Rodan itp. Formy przypadków zależnych zaświadczają odmianę opartą na temacie bez końcówek -um, -us, np. do Kameraku, w Klunijaku, w Lugdunie, w Tor-naku, w Akwizgranie itp.; na rzece Renie, nad Menem, Padem rzeką, nad rzeką Rodanem itp. Odosobnionym przykładem jest forma Padmem, występuje ona jednak w wierszu i ma charakter licentia poetica.

Całkowicie inaczej potraktowane zostały łacińskie nazwy rodzaju nijakiego z zakończeniem -i-um wymawianym w poiszczyźnie zależnie od poprzedzającej spółgłoski jako -yjum lub -ijum. Zachowały one w poiszczyźnie końcówkę -um, a poza tym pozostały nazwami nieodmiennymi, podobnie jak wyrazy pospolite typu beneficyjum, gimna-zyjum, patrymonijum, dominijum. Do takich nazw należą używane do dziś Leodium, Lowanium, dawniej Leodyjum, Lowanijum, oraz Arecyjum, Brunduzyjum, Cystercyjum, Luksowijum, które obecnie są znane w postaci zgodnej z językami współczesnymi jako wł. Arezzo, Brindisi i fr. Citeaux, Luxeuil. Takie odrębne potraktowanie tych nazw wynikało z trudności w przystosowaniu ich do polskiej fleksji.

Mało liczne, ale zróżnicowane pod względem fleksyjnym nazwy odmieniane w łacinie według III deklinacji sprawiały stosunkowo wiele kłopotu z przystosowaniem ich do polskiej fleksji. Jako nasuwające różne możliwości zaadaptowania, a równocześnie mało liczne, nazwy te traktowane były w poiszczyźnie w sposób niejednolity. Nazwy typu Avenio, -onis przybierały w poiszczyźnie formę z przeniesionym do mianownika z przypadków zależnych tematem ze spółgłoską -n. Łączyło się to ze zmianą rodzaju na męski, por.: Awenijon, w Awinijonie, Barcynon, Legijon (łac. Avenio, -onis, Barcino, -onis, Legio, -onis, fr. Avignon, hiszp. Barcelona, Leon), lub na rodzaj żeński: Lizybona albo Ulizbona, Narbona (łac. Olisipo // Ulisipo, -onis, Narbo, -onis, poi. Lizbona, fr. Narbonne). Zakończenie nazw typu Awenijon na spółgłoskę twardą włączało je do odmiany męskiej. Z kolei poczucie związku z pierwowzorem łacińskim tych nazw, które w łacinie były rodzaju żeńskiego, wpływało na ukształtowanie ich w rodzaju żeńskim z końcówką -a, stąd wynikła oboczność Awenijon // Narbona.

Nazwy łacińskie zakończone na -is mogły zachowywać mianownik z łacińską końcówką, por. Albis, Tamezis (poi. Łaba, Tamiza), lub przybierały formę bez tej końcówki, np. Neapol, Gracyjanopol (fr. Grenoble). Nazwy te mogły mieć zatem postać rodzaju męskiego, jak w powyższych przykładach, albo formę rodzaju żeńskiego z końcówką -a, którą dodawano dla zachowania zgodności z rodzajem żeńskim tych nazw w łacinie, np. Skalda, Klarewalla (łac. Scaldis, Clarayallis, fr. Clairvaux).

315