page0306

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

kręgów ma w tym względzie własne uzasadnienia i preferencje nazwo-tworcze. We wczesnych dziejach NM urzędnicy byli reprezentowani przez tych, którzy dokonywali pomiarów terenów miejskich oraz sporządzali spisy lustracyjne mieszkańców, gruntów, posesji i zabudowań. Ich motywacje nazwotwórcze były bliskie spontanicznym wyborom i skojarzeniom mieszkańców i użytkowników, dlatego wówczas dominowały nazwy z motywacją realnoznaczeniową. W nazwach tworzonych i użytkowanych przez mieszkańców często odzwierciedlają się również właściwości języka danej epoki. Z kolei działania urzędów stale zmierzają do konwencjonalizowania nazewnictwa miejskiego. W pewnym stopniu sprzyjają temu potrzeby rozwijających się aglomeracji, ale w poszukiwaniu nowvch nazw nie zawsze są wykorzystywane najlepsze ich źródła i wzorce. Na przykład rzadko wraca się do nazw dawnych, które z różnych względów przestały istnieć. W zamian przez długi okres powojenni urzędnicy tworzyli nowe nazwy, nierzadko sprzeczne z typami systemu NM, ilustrują to niektóre nazwy warszawskich ulic: Aspekt, Akapit, Yolumen, Samogłoska, Spółgłoska.

Najwyrazistszym rysem kreatorskiej działalności urzędów — obok konwencjonalizowania nazewnictwa miejskiego — jest jego wykorzystywanie do celów doraźnie koniunkturalnych. Rozwój pamiątkowych typów nazw stworzył w tym względzie bardzo duże możliwości, z których korzystały różne władze, szczególnie zaborcy, wprowadzając do polskiego nazewnictwa miejskiego własnych patronów.

Krąg mieszkańców i użytkowników ma własne preferencje przy tworzeniu i wartościowaniu nazw miejskich. Zbiorowości te kierują się zazwyczaj kilkoma kryteriami: historycznym, patriotycznym, prestiżowym, snobistycznym, estetycznym, informacyjno-orientacyjnym, a także koniunkturalnym. Dzięki uznaniu za najważniejsze kryterium pamiątko wości, co jest znamieniem działań współczesnych kreatorów, zaspokaja się preferencje historyczne, patriotyczne i prestiżowe, wystawiając pomniki pamięci osobom i wydarzeniom dziejowym w postaci nazw obiektów miejskich: ulic, placów, skwerów, parków, mostów itd.

Cenienie nazw dawnych nie ma tak szerokiego zrozumienia społecznego, aczkolwiek jest ono silnie ugruntowane w zintegrowanych grupach lokalnych, dla których miejsce urodzenia i zamieszkania — wraz z wszystkimi jego atrybutami, a więc także z nazewnictwem — jest nieodłącznym składnikiem tożsamości społecznej.

Przywiązywanie wagi do prestiżowego charakteru nazw wyraża się w dążności do nadawania nazw wysoko usytuowanych w przestrzeni

302