page0304

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

kach zależnych, np. mieszkam na Dobrej ulicy); c) elipsa jednego z członów, z reguły członu A: ulica Dobra — Dobra; rzadko bywa eliminowany człon B i zazwyczaj następuje to przy innym leksemie niż ulica: Rondo Wiatraczna — • Rondo (dodatkowo łączy się to z lokalną tożsamością obiektu). W wyniku tych modyfikacji struktury podstawowej nie zmienia się zasadniczo funkcjonalna wartość nazwy. Każda z jej niepełnych postaci ma zdolność do samodzielnej egzystencji, a także zdolność reprezentowania całej struktury. Zakres swobody tekstowej i zdolność reprezentatywna są różne dla każdego z członów struktury. Z zakresu swobody tekstowej w praktyce korzysta jedynie człon B — ze względu na nikłą reprezentatywność treściową członu A (uogólniającą i gatunkową). Role się odwracają na płaszczyźnie gramatycznej, gdy człon A staje się nadrzędny w sytuacjach fleksyjno-składniowych.

Mamy zatem nazwę dwuczłonową o doraźnie zmiennej eliminacji członów. Mimo iż w praktyce językowej w wielu wypadkach człon A ulega elipsie, to jego głęboka egzystencja w strukturze, uzewnętrzniająca się zwłaszcza na płaszczyźnie fleksyjno-składniowej oraz w obiegu oficjalnym, ma dla całej struktury pierwszorzędne znaczenie.

Niemniej dwuczłonowość i dwoistość (niespójność) podstawowej struktury nazw NM sprawia spore trudności przy ustalaniu jej onomasty-cznego statusu. Człon A, np. Ulica, sytuuje się niejako na pograniczu wyrazów pospolitych (gdy występuje w izolacji — jako składnik nazwy, nie wyraz pospolity) oraz nazw własnych (gdy występuje jako składnik określonej struktury). Wyznacznikiem apelatywności jest ortografia. Wchodząc głębiej w istotę rzeczy, widzimy, że wyznacznikiem apelatywności członu A jest przede wszystkim jego status wskazujący (gatunkowy), a nie status wyróżniający i oznaczający, czyli konkretyzujący pod względem leksykalno-treściowym, który przysługuje członowi B. Z powyższego wynika mocniejsza i zdefiniowana pod tym względem stabilizacja onomastyczna członu B. Jednakże jego całkowite i ostateczne usamodzielnienie, a zatem również odrzucenie członu A, nie następuje (jak to było w wypadku nazw miejscowości typu: Kraków gród —> Kraków), ponieważ o istocie całej struktury decyduje związek obu członów: określany — określający. Wiąże się to ściśle również z genezą struktury jako dwuczłonowego znaku językowego. Pierwotna była ogólna nazwa pospolita obiektu wyróżnianego jako element przestrzeni, a więc: droga, trakt, ulica, rynek, plac itp. Określenie obiektu i jego nazwanie stwarzało potencjalne warunki do kreacji onomastycznej, która nie musiała nastąpić, ale wyróżnienie i indywidualizacja obiektu przestrzeni

300