page0316

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Bruksela, fr. Bruxelles, nider. Brussel; brucski : Brug, dziś Brugia, nider. Brugge, fr. Bruges; iprski: *Ipr, dziś nider. Ieper, fr. Ypres; luński // lindski (< *lundski) : Lund // Lond, dziś Londyn, ang. London; lioński : Lyon, dziś fr. i poi. Lyon; floreński: Florencyja, dziś poi. Florencja, łac. Florentia, wl. w XVI w. Fiorenza, dziś Firenze. Poza tym nazwa monety ryński 'złoty ryński, reński, moneta bita w mennicach Nadrenii' : Ryn, dziś Ren, niem. Rhein (< Rhm).

Istotną cechą zanotowanych wyżej form jest ich postać wzięta bezpośrednio z żywych języków. Wykazują one poza tym cechy fonetyczne adaptujące je do właściwości ówczesnej polszczyzny. To polskie piętno językowe oddaliło je równocześnie w większości przykładów od pierwotnego brzmienia. Bezpośrednie przekazy nazw zrekonstruowanych tu poprzez przymiotniki, poza tymi, które są opatrzone gwiazdką, przynosi dopiero wiek XVI.

Zasób nazw obcych zanotowanych w tekstach polskich lub zrekonstruowanych na podstawie występujących tam przymiotników trzeba powiększyć o pewną liczbę dalszych nazw, które mimo braku ich zaświadczeń z tego okresu należy traktować jako średniowieczne pożyczki. Do takiego wniosku skłania ich postać fonetyczna, wykazująca zmiany charakteryzujące pożyczki sprzed XVI w. Podobny sposób postępowania posłużył już przy ustalaniu chronologii zapożyczenia nazw uznanych za dziedzictwo wspólnoty słowiańskiej (Włochy, Dunaj, Rzym, Wiedeń) oraz pojawienia się rodzimej słowiańskiej nazwy Niemcy. Dotyczy to nazwy Kolno, dziś Kolonia, która jest pożyczką ze śrwn. Koln(e), a więc sprzed XII w., gdyż przegłos niemieckiej samogłoski o dokonał się na tym obszarze przed XII w. Nazwa Paryż, której pierwowzorem była łacińska postać Parisius lub Parisii, wykazuje zmianę łacińskiego albo starofrancuskiego -s- w polskie -ż. Zmiana łacińskiego -s- w polskie -ż dokonała się też w nazwach Assyż z łac. Assisium i Peruż (dziś wł. Perugia) z łac. Perusia. Taki proces obserwuje się w łacinie niemieckiej okresu średnio-wysoko-niemieckiego, a trzeba pamiętać, że pierwszymi nauczycielami łaciny w Polsce byli zakonnicy rekrutujący się przeważnie spośród Niemców. Nazwy Ferarz, dziś Ferrara, i Trewierz, dziś Trewir, pochodzą z łac. Ferraria i Treveris i wykazują przejście r + i w rz, co jest charakterystyczną cechą wczesnych pożyczek z łaciny w polszczyźnie. Nazwa Padwa z łac. Padua wykazuje przejście u + a > w + a, a więc reprezentuje ona również średniowieczny model adaptacji, por. imię Paweł z łac. Paulus. Inaczej rzecz się ma z później zapożyczoną nazwą Genua, w której zachowało się nie zmienione u + a.

312