page0302

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

3.    Istotną właściwością NM jest jego niejednorodność genetyczno--motywacyjna i znaczny udział nazw pamiątkowych (por. wyżej). Łączy się to z udziałem i ingerencją czynników administracyjnych w tworzenie tego zasobu nazw.

4.    Nazewnictwo miejskie odznacza się specyficzną stratygrafią. W zasadzie miało ono, przynajmniej w najstarszych warstwach, charakter lokalny, co sprzyjało powstawaniu nazw z motywacją realnoznaczenio-wą, związanych ściśle z danym miastem — jego topografią, zabudową, rodzajem zatrudnienia mieszkańców, ich pochodzeniem, religią, obyczajowością, tradycją i właściwościami językowymi. I tak np. analiza warszawskiego zasobu nazw ulic z XV-XVIII w. pozwala zauważyć występujące w dokumentach miejskich cechy fonetyczne właściwe zarówno ogólnej polszczyźnie poszczególnych okresów, jak też gwarom mazowieckim, np. konsekwentne mieszanie kontynuantów dawnego

0    krótkiego i o długiego (Górna // Guma // Goma, Karólkuwa // Karolko-wa, Ostrożna // Ostrożna, Solec // Solec) czy formy z mazurzeniem: Cer-niakowska, Leśno, Narożna, Przecna, Wilca, Żelazna. Silna na Mazowszu tendencja do mieszania spółgłosek twardych i miękkich wystąpiła w takich zapisach, jak Gięsia. Zestawienie nazw ulic wielu polskich miast ujawnia z kolei geograficzne zasięgi niektórych wyrazów pospolitych.

1    tak np. w Warszawie w planach i spisach ulic powojennych (por. plan z 1958 r.) pojawiła się nazwa ul. Poświętna, która weszła do nazewnictwa Warszawy wraz z przyłączonym terenem osiedla Wygoda. Taka sama nazwa występuje w równoległych chronologicznie spisach ulic Mławy, Sieradza i Zambrowa oraz w formie Poświętne — w spisach ulic Grójca i Wizny, a zatem zasięg geograficzny wymienionych nazw ulic ogranicza się do obszaru Mazowsza. Porównanie z materiałem nazw miejscowości potwierdza mazowiecką ich lokalizację, ale rozszerza obszar występowania nazw miejscowości Poświętne również na teren Wielkopolski. Podobną wartość stratygraficzną mają zachowane nazwy ulic typu Piekary, Garbary, które występują przede wszystkim w miastach zachodniej Polski, co pokrywa się z lokalizacją dawnych nazw służebnych tego typu, których ślad zachował się w nazwach ulic czy dzielnic.

Rozwój nazewnictwa miejskiego w XIX i XX w. przyniósł daleko posuniętą unifikację nazw w różnych miastach polskich, przy równoczesnym zacieraniu się cech odróżniających poszczególne organizmy miejskie. Oprócz tworzenia nazw powielających dawne modele i silnej tendencji do preferowania nazw pamiątkowych spotykamy się również ze zjawiskiem przenoszenia historycznych nazw z motywacją realnozna-

298