page0222

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

na osady. Tezę tę głosił S. Kozierowski, powtarzana jest ona także w pracach innych autorów. Wielotysięczny materiał nazw terenowych i miejscowych z tym formantem przekonuje, że tworzył on wszystkie rodzaje nazw geograficznych, nie tylko nazwy rzek. Nazwy wsi z -ica należą niekiedy do deminutywnych, np. wieś Makowica koło miasta Maków, wieś Rożanica koło miasta Różan. Realizuje się tu deminutywna funkcja formantu, znana także z wyrazów pospolitych.

Podstawami nazw wsi z -ica są najczęściej nazwy roślin, zwłaszcza nazwy drzew — jest to około 50% podstaw, np. Sośnica, Trzcinica. Kolejno będą to wyrazy określające rodzaj gleby, ukształtowanie terenu i topograficzne cechy obiektu. Rzadko nazwy te powstają od nazw zwierząt, np. Krowica, części ciała, np. Gębica, od wyrazów z zakresu meteorologii, np. Wietrznica, i od czasowników, np. Trzebica. Niekiedy nazwy te upodabniają się z czasem do nazw patronimicznych, przyjmując formę liczby mnogiej, np. Bagiennice.

Formanty (przyrostki) -ow-ll-'ew- oraz -in-H-yn-, o których była mowa przy nazwach dzierżawczych, tworzyć mogą także nazwy topograficzne, gdy podstawę nazwy stanowi wyraz pospolity o znaczeniu topograficznym, np. Błędów od błąd lub błądzić, Dębowa od dąb, Chróścina od chróst, Jaźwiny od jaźwiec 'borsuk'.

W licznych przypadkach, zwłaszcza gdy w podstawach nazw miejscowych pojawiają się nazwy zwierząt i ptaków, które mogły się stawać przezwiskami ludzi, trudno orzec, czy konkretną nazwę można uważać za topograficzną, powstałą od wyrazu pospolitego określającego zwierzę lub ptaka, czy też za nazwę dzierżawczą utworzoną od przezwiska, por. np. Orłowo od orzeł lub od Orzeł

Wśród rzadszych formantów tworzących topograficzne nazwy wsi należy wymienić -sk- i jego warianty rozszerzone. Stosunkowo najczęściej występują wśród nich formy na -sko, np. Brzesko. Bardzo ciekawą strukturą są też nazwy powstałe od topograficznych wyrażeń przyim-kowych, np. Zalas, Podlesie, Międzyrzecz.

Etymologiczne znaczenie zawarte w nazwach topograficznych ulegało z upływem czasu zapomnieniu, zwłaszcza gdy wyraz, który służył za podstawę nazwy, wyszedł z użycia, jak w n. m. Chełmno, Czołpino, lub zachował się tylko w części gwar ludowych, jak w n. m. Ostrowo. Warunki topograficzne, flora i fauna okolicy, w której założono osadę, ulegały zmianom. Bagienka może dziś leżeć w okolicy suchej, a Dąbrówka w okolicy bezleśnej. Nazwy te stają się wówczas świadectwem dawnych epok.

218