45946

życiu powietrze. Poza tym powietrze łatwo zmienia się, co pozwalało Anaksymenesowi myśleć, że powstały z niego wszystkie przedmioty. Anaksymenes głosił tez przekonanie o jedności przyrody: wszystkie przedmioty stanowią jedność, skoro są zbudowane z tej samej materii, jaką jest powietrze i mogą przechodzić w inny stan skupienia, w dowolną inną postać materii. Woda to zagęszczone powietrze, ziemia to jeszcze bardziej zgęstniałe powietrze, a ogień jest powietrzem rozrzedzonym.

Inną teorię pierwotnej zasady reprezentuje Heraklit.

HERAKLIT Z Efezu, żył w koloniach Azji Mniejszej, na przełomie VI i V w. p.n.e.

Napisał dzieło złożone z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego. Podłoże jego teorii stanowi obserwacja świata zewnętrznego połączona z introspekcją. Heraklit głosił, że pierwotną arche stanowi ogień, który staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów ogniem. Heraklit rozważał jednak nie tylko początek przyrody, ale też jej własność, którą jest zmienność - to on twierdził, że wszystko płynie, nic nie trwa, niepodobna wstąpić dwa razy do tej samej rzeki, bo napłynęły w nią już inne wody. Obrazem rzeczywistości jest także śmierć: natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się. Nie możemy powiedzieć, że jesteśmy, bo „jesteśmy i nie jesteśmy zarazem”, prawdą jest tylko to, że się zmieniamy. Wprawdzie niektóre rzeczy zdają się trwać, ale to trwanie jest tylko złudzeniem. Świat pełen jest przeciwieństw (choroba - zdrowie). Dobro i zło konieczne jest dla dopełnienia całości -gdyby nie ciągła walka przeciwieństw, świat przestałby istnieć. „Bóg to dzień i noc, zima i lato, wojna i pokój, głód i sytość”. Zamiast słowa Bóg używa często greckiego słowa „logos”, które oznacza rozum; istnieje swoisty rozum świata (prawo natury), który rządzi naturą. „Opinie większości ludzi można porównać do zabaw małych dzieci”. Nie ma rzeczy o stałych własnościach, nie ma bytu - jest tylko stawanie się. Ta teoria powszechnej zmienności, czyli wariabilizm, zwany inaczej heraklityzmem, jest najbardziej znanym poglądem Heraklita.

Mniej więcej jednocześnie z teorią Heraklita wytworzyła się w Grecji doktryna przeciwna, przecząca zmienności świata i mówiąca, że to stałość jest naczelną cechą bytu. Powstała w zachodnich koloniach Grecji, a ośrodkiem jej było miasto Elea, stąd zwano ją filozofią eleatów. Stworzył ją Parmenides z Elei na przełomie VI i V w. p.n.e.

PARMENIDES - współczesny Heraklitowi, uczeń Ksenofanesa.

Głosił, że wszystko, co istnieje, istnieje od zawsze. „Nic nie może powstać z tego, czego nie ma, a to, co jest, nie może przestać być”. Żadna prawdziwa zmiana nie jest możliwa. Stworzył swą własną teorię bytu - byt nie ma początku, bo nie miał z czego powstać - chyba że z niebytu, a niebytu przecież nie ma. Nie może też mieć końca, jest więc wieczny. Jest też ciągły, nieruchomy, niezmienny i niepodzielny - więc byt jest stały i jeden.

Uczniami Parmenidesa byli Melissos i Zenon z Elei.

Rozłam między heraklityzmem a eleatyzmem wywołał próby ich pogodzenia w połowie V w. p.n.e. - dokonał ich Empedokles.

EMPEDOKLES - z Agrygentu na Sycylii, 490-430r. p.n.e., lekarz, kapłan, cudotwórca, poeta i filozof; autor dzieła „O naturze”, słuchacz Parmenidesa.

Jego poglądy:

1. teoria materii - „nic nie może powstać z tego, czego nie ma, jest niemożliwe i

niesłychane, by to, co jest, zginęło”. Empedokles odrzucił teorię tłumaczenia początku świata powstałego z jednej zasadniczej materii, zamiast tego wprowadził cztery rodzaje materii pierwotnej - wodę, powietrze, ogień i ziemię. Poszukiwał również prostych składników materii i może być uważany za twórcę pojęcia pierwiastka.