124366

Starej końcówki -em w miejscowniki Lpoj. końców kami -im//-ym np. w domu świętym. Zastępowanie końców ek -imi//-ymi w nar/ędniku I. mn. końcówka - cmi np. nad ludźmi dobremi.

W kilku formach ulegają w XV wieku zmianie końcówki w związku z procesem zaniku iloczasu i powstania samogłosek pochylonych. Tu należą końcówki: -ego, - emu, -a, -e

Odmiana zaimków

Istnieją archaiczne formacje, które kontynuują stan doby przedpiśmiennej, a nie utrzymują się później.:

-    biernik l.poj. rodzaju żeńskiego z końcówką ”-ę” - rękę twoję

-    mianownik l.mn. rodzaju męskiego - sądowie twoi

-    mianownik i biernik l.mn. rodzaju nijakiego z końcówką ,,-a” - ta ista słowa, wszystka działa

mianownik l.poj. rodzaju męskiego - jem, jenże

-    mianownik l.poj rodzaju żeńskiego jaże, jeż

Już w XV wieku rzadko trafia się forma „go” w miejsce „ji”.

Starą końcówkę narzędnika -im//-ym zastępuje końcówka -cm. ale i na odwrót, wskutek czego te dwa przypadki spływają się w poi. XV wieku i występują w formie chwiejnej końcówki.

Odmiana liczebników

Znamiennym rysem staropolskiej odmiany liczebnika jest zachowawczość. Panują formy odziedziczone z epoki prasłowiańskiej i polskiej przedpiśmiennej.

Przykłady:

Liczebniki 5-10 zachowują odmianę żeńskich rzeczowników spółgłoskowych - pięć, piąci, piącią Liczebniki 11-19, 50-90, 500 - 900 odmieniają tyiko człon pierwszy: dwanaście studzien, piącinaćcie, piąciaset.

Liczebniki 300, 400 zachowują formy archaiczne: trzyset, cztyrset

W dobie staropolskiej są w użyciu archaiczne formy liczebników zbiorowych: dwój, obój, trój, które odmieniają się tak jak zaimek osobowy „mój”.

W dobie staropolskiej istnieją także liczebniki zespołowe: samowtór, samodziesiat, samodwadziest. Czasowniki

Staropolskie system koniugacyjny posiada kilka archaicznych form, odziedziczonych po epoce przedpiśmiennej i prasłowiańskiej. Ale szybko one zanikają i na ogół w dobie staropolskiej znajdują się w postaci szczątkowej.

W zabytkach średniowiecznych - ” Psałterz floriański”, „Kazania świętokrzyskie”- zachowało się 26 form pierwotnego aorystu i imperfektu.

Do charakterystycznych form należą także czasowniki zakończone na -w oraz z zakończeniem na -wszy//-szy : zbiegszy, zawoław, rzekw.

Zanika wygłosowe -i//-y w formie rozkaźnika

Archaiczny charakter zachowuje odmiana słowa posiłkowego jeśm,jeś, jest. W połowie XV wieku powstają nowotwory: jestem, jesteś, jesteśmy dotąd w użyciu.

W miejsce ginących form aorystu i imperfektu wchodzą formy czasu przeszłego np. widziały są. Od XIV wieku widoczny jest powolny zanik słowa posiłkowego.

W funkcji partykuły występują formy aorystu słowa posiłkowego: bych, by, bychotn. Przechodzą one w dobę średniopolską, gdzie ulegają dalszym zmiana rozwojowym.

Procesem charakterystycznym doby staropolskiej jest przechodzenie czasowników z jednej koniugacyjnej kategorii do innej. Np. sypę przeszło w sypię, zowę w zowię, kradę w kr adnę.

W najstarszych zabytkach spotykamy jeszcze formy archaiczne kontynuujące wiernie stan