124532

2

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład (IB)

peryfrastycznych są na przykład zwroty: snuć plany (por. planować); dokładać starań (por. starać się), zająć stanowisko (por. ustosunkować się), wpaść w gniew (por. rozgniewać się), wywierać wpływ, nacisk (por. wpływać, naciskać). Warto pamiętać o zachowaniu umiaru w ich stosowaniu, a także liczyć się z ich wartością stylistyczną: w znacznej części są one typowe dla wypowiedzi oficjalnych (zwłaszcza urzędowych). Inne mają nacechowanie książkowe, erudycyjne. Niektóre budzą wręcz zastrzeżenia poprawnościowe (*posiadać znajomość, *mieć w posiadaniu,* fakt istnienia).

Są sytuacje, w których peryfrazy okazują się wyjątkowo przydatne. Dzieje się tak na przykład w wypadku, gdy ze względów kulturowych, estetycznych, cenzuralnych nadawca nie chce wprowadzić do wypowiedzi pewnych słów. Posługuje się wówczas peryfrazami eufemistycznymi (np. pustynia intelektualna, zamiast: ktoś głupi, kobieta w wieku bal żakowskim, zamiast: kobieta dojrzała, sprawny inaczej, zamiast: inwalida, rozmijać się z prawdą zamiast: kłamać).

Peryfrazy mogą także służyć celom ozdobnym w kontekstach, w których konstrukcji opisowej używa się zamiast już wiele razy powtarzanej w tekście nazwy (np. pora krokusów, zamiast: wiosna, największy polski kompozytor romantyczny, zamiast: Fryderyk Chopin, kraj kwitnącej wiśni, zamiast: Japonia itp.).

3.1.3. Tropy - niezwykłe użycia wyrazów

Szczególnie atrakcyjne dla kształtowania stylu każdej wypowiedzi są niezwykłe użycia wyrazów, ich oryginalne zestawienia, przekształcenia ich standardowych znaczeń, zapewniające wypowiedzi ozdobność i ekspresywność. Retoryka i poetyka nazywała podobne zabiegi na słowach - tropami. Są wśród nich: metafora,

Metafora (przenośnia) - to wyrażenie, w którym dochodzi do zamierzonej zmiany znaczenia składających się na nie słów pod wpływem kontekstu słownego, wykluczającego odczytanie dosłowne, zmuszającego odbiorcę do poszukiwania nowej interpretacji.

Metafory nie są, jak to się potocznie uważa, środkami stylistycznymi, właściwymi wyłącznie literaturze pięknej, pełniącymi tylko funkcję zdobniczą. Używa się ich również w codziennych rozmowacłi, tekstach publicystycznych czy naukowych, zwłaszcza popularnonaukowych, retorycznych (np. przemówieniach politycznych i okolicznościowych). W tekstach użytkowych pełnią one przede wszystkim funkcję poznawczą: są pomocne w opisywaniu zjawisk abstrakcyjnych albo trudnych do objęcia przez ludzki umysł w kategoriacli znanych odbiorcy lub dla niego łatwych do wyobrażenia; pobudzają wyobraźnię słuchacza i czytelnika.