124537

2

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład (7A)

Niektórzy badacze (por. S. Dubisz, 1992, s. 18) przesuwają moment narodzin stylu retorycznego do XII i XIII w. i wiążą je z ais dictandi - średniowiecznym stylem łacińskiej prozy paraliterackiej, charakteryzującej się znacznym stopniem zrytmizowania. Do dzieł pisanych, które zdradzają cechy ars dictandi należy na przykład Kronika Galla Anonima oraz Kronika Wincentego Kadłubka.

Intensywny rozwój stylu nastąpił jednak bezsprzecznie dopiero w dobie odrodzenia i humanizmu. Wtedy właśnie powszechnie propagowanym wzorcem wychowawczym był dobry mówca, a retoryka - stała się obowiązkowym elementem wykształcenia oraz wychowania obywatelskiego. Jej głównym propagatorem w praktyce były od II poł. XVI w. przede wszystkim kolegia jezuickie, a także założona w 1578 r. Akademia Wileńska. Nie sposób przecenić w tej epoce roli demokracji szlacheckiej, reformacji i kontrreformacji, ze względu na związane z nimi spory polityczne oraz religijne. Spośród mówców tego okresu do liistorii przeszli: Piotr Skarga - kaznodzieja na dworze Zygmunta III Wazy, a także znany trybun szlachecki Stanisław Orzechowski.

W wieku XVII na retorykę polską znaczny wpływ miała estetyka barokowa. Najwybitniejszymi przedstawicielami tej ozdobnej retoryki byli: kaznodzieja na dworze Władysława IV - Fabian Birkowski, a także ojciec późniejszego króla - Jakobus Sobieski. Rozwój stylu retorycznego jako odmiany języka obsługującej także sytuacje komunikacyjne nieoficjalne zawdzięczamy największemu gawędziarzowi staropolszczyzny Chryzostomowi Paskowi - autorowi zachowanego do dziś pamiętnika. Oracje stały się w XVII w. powszednią praktyką szlachecką, obecną podczas obrad sejmowych, sejmikowych, w trybunałach sądowych. Każda okazja była dobra do wygłoszenia ozdobnej mowy okolicznościowej.

Styl retoryczny jako odmiana funkcjonalna języka ogólnego związana z życiem publicznym znalazła dogodne warunki rozwoju w czasach oświecenia, w dobie zagrożenia polskiej państwowości, szczególnie podczas zaciętych dyskusji politycznych, toczonych w czasie Sejmu Wielkiego czy na forum Kuźnicy Kołłątajowskiej. To z tego okresu pochodzą takie perły polskie retoryki, jak dzieła Stanisława Staszica: Przestrogi dla Polski, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, odezwa Hugona Kołłątaja Do prześwietnej deputacji... czy Stanisława Konarskiego Mowa o kształtowaniu uczciwego człowieka i dobrego obywatela oraz rozprawa O skutecznym rad sposobie. Warto podkreślić, że pod wpływem racjonalizmu wielką wagę zaczęto przywiązywać do sztuki myślenia, związku retoryki z logiką. Śladem