IMGt95 (3)

Stary i notty świat

niektórych badaczy, wzięła ona również udział w wydarzeniach odnotowanych jako n* jazdy Ludów Morskich.

Wielka stabilizacja - cywilizacyjny dorobek społeczności kabur pól popieinkouycb

Po okresie przemian, a niekiedy również niepokojów, sytuacja w poszczególny^ regionach objętych kulturami kręgu popielnicowego uległa stabilizacji. Jej podło, żem było wytworzenie niezwykle elastycznych form gospodarowania, w sposób mak->unainv wykorzystujących naturalne zasoby środowisk lokalnych. Podstawą bytu były oczywiście rolnictwo i stacjonarna hodowla, ale w zależności od warunków w danym regionie zmieniła się waga i charakter głównych sposobów gospodarowania, a także udział naturalnych (dodatkowych) form produkcji, żywnościowej jak łowiectwo, rybołówstwa czy zbieractwo. Podstawą rolnictwa były uprawy zbożowe,

przy sprzężajnej orce z użyciem radia. Powszechne były również uprawy ogrodowe za pomocą motyk i kopaczek, oraz wysiew roślin motylkowych (bób, groch, soczewica). Hodowane stada miały charakter stacjonarny. Tworzyły je głównie bydło rogate i trzoda chlewna, ale także owce i konie. Widoczny niekiedy związek między usytuowaniem osiedli, a dyslokacją potencjalnych obszarów pastwiskowych, przemawia za organizacją hodowli w formie zbliżonej do zbiorowego wypasu wygonalnego. Zapewne część stada była wybijana w okresach deficytu paszy (zimowych), stąd w materiale osteologicznym dominują raczej sztuki młode. Nie wyklucza to oczywiście rozwiniętej hodowli przyzagrodowej.

organizacja hodowfi

rozwój osiedl

rozprzestrzenianie się produkcji brązu

Ceranka grobowr zdotMona w stył geometryczny?

Stacjonarnemu modelowi gospodarowania towarzyszył rozwój stabilnych struktur osadniczych. Ich swoista zasiedziałość była istotną cechą zjawisk społeczno-kul-curowycbywytworzonych w młodszej epoce brązu na rozległych obszarach Europy. Ilustruje ją nie tylko obecność długotrwale użytkowanych cmentarzysk (na niektórych obszarach - włączając w to wczesną epokę żelaza - nawet przez około 1000 lat, np. Kietrz), ale także zamieszkiwanie wielkich, trwale zabudowanych osiedli [Kietrz].

Na ogół (m.in. w środowisku łużyckim), zauważalna jest wówczas tendencja do tworzenia się mikroregionalnych zespołów osadniczych, w skład których wchodziły zwykle cmentarzysko i rozmieszczone w układzie satelickim większe osiedla (nieraz do kilku) oraz mniejsze punkty trwałego zasiedlenia (zespoły jednodworcze), czy wręcz doraźne obozowiska (np. szałasy pasterskie). Osiedla miały zdecydowanie charakter wiejski o żywiołowo rozwijającej się zabudowie. Do takich należą np. osiedla łużyckie w Lutomiersku w Polsce Środkowej czy w Buch pod Berlinem. Niekiedy widoczne są też symptomy planowej organizacji zabudowy.

W trakcie długotrwałego użytkowania osiedla rozwijały się przestrzennie, ale w przypadkach istniejących barier naturalnych, spowodowanych np. zasięgiem formy terenowej, terenem podmokłym itp., obserwuje się zjawiska zmiany rozplanowania w następujących po sobie fazach budowlanych. Sytuację taką zaobserwowano np. na słynnym osiedlu Bad Buchau w Wirtembergii, założonym na wyspie jeziora Federsee.

W młodszej epoce brązu zmieniła się nieco sytuacja w zakresie organizacji produkcji brązowniczej. Wprawdzie wielkie ośrodki metalurgiczne w Europie (m.in. wę-giersko-siedmiogrodzki, południowoniemiecki, nordyjski) utrzymały swoje znaczenie, ale stopień nasycenia „rynku” surowcem brązowym pozostającym we wtórnym obiegu (przetapiany złom) był na tyle duży, że uniezależnił w jakimś stopniu lokalne warsztaty od dopływu surowca z zewnątrz. Lepsza znajomość terenu i rozpoznanie jego zasobów umożliwiły też eksploatację dostępnymi wówczas technikami górniczymi niewielkich zasobów rud, zaspokajających jednak lokalne potrzeby. Proces produkcji brązowniczej uległ więc decentralizacji, co spowodowało emancypację licznych lokalnych ośrodków, identyfikowanych dzięki specyficznym cechom stylistycznym odlewanych tam przedmiotów.

Zmieniła się też stopniowo funkcja brązu jako miernika prestiżu społecznego. Sugeruje to m.in. skład inwentarzy grobowych w kulturach pól popielnicowych, w których przedmioty brązowe zeszły (w wymiarze ilościowym i jakościowym) na drugi plan. Zwiększyła się w tym zakresie rola ceramiki grobowej, zdobionej coraz efektowniej w konwencji stylu geometrycznego z uwzględnieniem wielu symboli przypisywanych kultom solarnym (współśrodkowe kręgi, promieniste obwódki, krzyże, itp.). Nie jest wykluczone, że w tym kontekście znaczeniowym zaadaptowana została i rozbudowana (np. w środowisku łużyckim) tzw. ornamenty ka guzowa, W plasty ce zarowuo glinianej, jak i brązowej (a także w toreutyce), do szczególnie charaktery-stycznych motywów należały przedstawienia omitomorftczne. Za najbardziej spektakularne znaleziska tego typu można uznać brązowe modele wozów kultowwh idol >ione figurkami wodnego ptactwa.

401