49189

żołnierzy szczególnie niezadowoloną grupę stanowili chłopi, któiym w trudnych chwilach wojny władze obiecywały przydziały ziemi. Po zwycięstwie o tych obietnicach zapomniano łub ograniczono ich realizację do minimalnych rozmiarów. Toteż właśnie z tych kół kombatantów miały się wyłonić najbardziej zdesperowane

grupy¹-

1.2. Rozwój ruchów masowych

Po zakończeniu wojny powszechne zresztą było przeświadczenie, że we Włoszech konieczne są zmiany. Nie mogła u steru pozostawać stara elita władzy, składająca się w większości z konserwatystów, odpowiedzialnych za przebieg i wyniki wojny: trzeba było uzdrowić gospodarkę, a przez to poprawić stosunki między poszczególnymi warstwami społecznymi i icli położenie. Wysuwano różne, w niejednym rozbieżne koncepcje wyjścia z tego kryzysie Można je sprowadzić do trzech tendencji. Pierwsza zakładała demokratyczną reformę państwa włoskiego, która by przywróciła zaufanie ludności do władzy i pozwoliła na stabilizację gospodarczą. Druga nawiązywała do wzorów rosyjskich i postulowała całkowite przekształcenie instytucji państwowych i struktury społecznej przy przejęciu władzy przez proletariat. Wreszcie zwolennicy trzeciego rozwiązania opowiadali się za rządami autorytarnymi, które uniemożliwiłyby rewolucję społeczną. Tendencje te znalazły odbicie w działalności Włoskiej Partii Ludowej, w rozwoju mchu socjalistycznego oraz w powstaniu faszyzmu.

Wioska Partia Ludowa (Partito Popolare Italiano), której członków nazywano popolarami, była stronnictwem politycznym katolików. Stronnictwo popolarów powstało na gruncie demokratycznych tradycji wśród włoskich katolików. Niemniej związała się z nimi także grupa arystokratyczna, która w żywym udziale katolików w życiu politycznym Włoch widziała środek zabezpieczający przed groźbą rewolucji społecznej². Program zakładał koncepcję organiczną społeczelistwa, bronił solidaryzmu społecznego przeciwko teorii walki klas, opowiadał się za utrzymaniem własności prywatnej. Popolarzy nie byli jeszcze na tyle silni, by sami mogli ująć władzę w swoje ręce, tymczasem sytuacja w kraju wymagała porozumienia z ugrupowaniami liberalnymi i demokratycznymi. Z popolarami związane były też katolickie „białe” związki zawodowe.

Wioska Partia Socjalistyczna stała się po wojnie partią masową. Jej krytyczna postawa wobec działań wojennych zyskała jej poparcie w tej części społeczeństwa, którą wojna dotknęła najmocniej. Ze względu na te metody walki politycznej i dobrą organizację partia ta stanowiła najpoważniejszą siłę polityczną we Włoszech i miała największe możliwości skutecznego sięgnięcia po władzę. Słabą stroną Włoskiej Partii Socjalistycznej był nadmierny werbalizm przy niedostatecznej umiejętności kierowania żywiołowym ruchem robotników i chłopów, przeciwko istniejącemu systemowi. Również wewnętrzne rozbicie ograniczało skuteczność działanie w decydujących momentach. Istniały bowiem w Partii Socjalistycznej aż trzy kierunki o różnych programach. Najbardziej skrajny reprezentowali absencjoniści, którzy wypowiadali się przeciwko udziałom w życiu parlamentarnym Włoch i domagali się kroków rewolucyjnych. Kierunek ten reprezentował przede wszystkim działacz neapolitański Amadeo Bordiga i pismo „II Soviet”. Stosunkowo bliscy temu kierunkowi byli tzw. maksymaliści, którzy już w nazwie starali się upodobnić do bolszewików. Postulowali oni również obalenie rządów burżuazji i dyktaturę proletariatu, nie odrzucali jednak

1

' J.A. Gierowski: Historia Włoch, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo 1986, s. 556-557.

2

J.A. Gierowski: Historia Włoch . ... op. cii., s. 558.