50608

H. BARYCZ - ..UNIWE RSYTET JAGIELLOŃSKI WŻYCIU NARODU POLSKU GO”

1.    Uniwersytety dihi(j;ie * dawniejsi*

•    Uniwersytety dzisiejsze stanowią główne ogni&awiedzy ipracy naukowo -badawczej; sązarazem 2akładamiwyższego kształceni*, szkołami, które dają naukowe przygotowanie na potrzeby praktyczne i przysposabiają zastępy inteligencji zawodowej. Ftaca badawcza, rozszerzanie poznania naukowe go, przygotowanie naukowe i zawodowe młodego pokolenia do kierowniczych czynność iw życiu zbiorowym - to jeden < el l:srt»4(&m uniwersyteckiego. Drogim jest jego funkcja społeczna - uniwersytety są inte^alną częścią społeczeństw a, które je wytworzyło.

•    Szkolnictwo uniwersyteckie sięga swymi początkami wieków XII i XU3. Na jego powstanie złóżmy się dwa czynniki: 1) nagłe i gwałtowne rozbudzenie się, po wiebjwiekachniewiedzy, ciemności i zabobonu, ciekawość i intelektualnej w społec zeństwach europe jskirh objętychkulturą łac ńską; 2) potrzeby i aspirac je życia zbiorowego.

•    Scholastyka; cztery główne d2iały nauki; kolebka uniwersytetów średniowiecznych; genez* nazwy uniwersytet (studiim gerienle); podział uniwersytetu naf akultetyA*7yd2iały (jako zakład naukowy) oraznacje (narodowości; jako korporacja nauczyc ie li iuc zruów).

•    Wytworzyły się trzy typy S2kół wyższych. Pierwszy stanowi/ uniwersytety kanclerskie, zależne od kanclerza, czyli przedstawiciel* kapituły katedralriej miejscowości, w której uniwersytet się znajdował; drogi - uniwersytety miejskie poddane kontroli wł*d2 miejskich; trzeci - cmiwcrsytay państwowe zakładane na potrzeby państwa ibezpośrednio podległe władzy monarszej.

•    Dominującąrolę naukową ispołecznąuniwersytetów podcięły dopierodwaprądy XV iXVIwieku:renesans i reformacja. Odkońca XVI wieku zaczął się przyjmować nowy typ organizacyjny - akademie, czylitowarzystwa naukowe, z eśrodkowujące swe wysiłki wyłącznie na badaniach ipostępie naukowym z pominięciem zadań kształcenia młodzieży.

2.    Polska w orbicie ruchu uniwersyteckiego do połowy XIV wieku

•    Pobka lvlieszków i Bolesławów przez dłuzszy cz as pozostawała na uboczu życia umysłów ego, niezdolna do rozwinięcia szersz ej i deute czne j w tej d2 ied2inie ini jatywy. Polska leż ał* peryf eryjnie w stosunku do dwóch głównych sz laków ówc ze snychkultur: łacińskiej, zachodnioeuropejskie j ibiz anty jdcie j, wschodnioeurope jskk j.

•    Ruch uniwersytecki ogarnął Polskę swym oddziaływaniem niezwykle szybko. Pierwszych Polaków ze stopniami uniwersyteckimi spotykamy jiż od połowy XII wieku. Studia iwyprawy po wiedzę wprowadź iły ogromny przełom i zasadniczy wstrząs w życiu kuluralnym Polski, wydobywały ją z dotychczasowejbiemościi izolacji, zbliżały do kultury.’ z achodnioeuropejskiej, wnosiły trwałe wartość iw ubogie dotąd życie umysłowe kraju, doprowadzając do powstania pierwszych ognisk i oiodków kultury mte lektualrtej w różnych częściach Polski: Gnieźnie, Poznanii, Płocku, Legnicy, Wrocław u, Elz egu, Sandomierzu, Krakowie.

•    Nieprzypadkowe też było wybranie Małopolski, a w szc ze góhośc i Krakowa, na główny punkt kultury? uniwersyteckiej. Małopolska już w drugie j połowie IX wieku weszła w orbitę wyższ ej kułury umyiowe j związ anej z chiz esc ijaństwe m. W ciągu XI w. w Krakowie powstał wokół katedry wawe lskie j znaczny ośrodek szkolny, wyposażony w najpotrzebniejsze kodeksy gramatyczne i utwory lierackie.

3.    Załoimie Uniwersytetu Krakowskiego w 13C4r.

•    Powstanie swe zawdzięc zał Uniwersytet Krakowski znakomitemu władcy, ostatniemu Piastowi, Kazimierz owi Wielkiemu. Zdawał on sobie sprawę, że Polska nie będzie silnapóki pozostawać będzie w bierności duchowej inie pokusisię o zdobycie samodzie hośc i intelektualnej. Przed przyszłą uczę hią postawił jednocześnie cel państwowy -miała byc ostoją nowej myśli państwowej, idei zjednoczenia ipełnej suwerenności monarszej.

•    2ałoż enie uniwersytetu rue należ ało do z adań łatwych. Trzeba było najpierw uzyskać pozwolenie papież a i ce sarz a albo co najmniej jednego z nich. Poselstwo wysłane do nowego papież* Urban* V,w suplice (tj. prośbie) przedstawionej z początkiem kwietnia 13S3roku, zaliczyło założenie uniwersytetu do najżywotniejszych rrteresów Polski. Jako główny powód podano oddalenie Polski odnajważnie jszych ognisk cywilizacyjnych 2achodu. Wskazywano także na wzgląd utylitarny - trudności w podróżach studentów po św ntło wiedzy z a granicę. Dla pozyskania papieża wysunięto jeszc ze jako argument cel misyjny. Poselstwo uzyskało tylko ogólną 2 godę papieską, nie z dołało jednak wydobyć pozwolenia na otwarcie uniwersytetu w zwykłe j formie uroczystej.

•    Wtej sytuacjikrol mocą własnej 'władzy postanowi powołać uniwersytet w stolicy swojego państwa. Statut fundacyjny, czy litzw. przywilej założenia, wydał Kazimierz Wielki 12 maja 1364roku. Ustrój oparty na analogicznych urz ąd2eni*ch z agranicznych studiów generalnych stanowił połącznie dwóchtypów: bolońskiego -wielkiej wolnej zbiorowości studentów, ipaństwowe go -takiego, jaki ukształtował się w Neapolu lub Padwie. Przywilej zapewniał

c złonkom ucz elnipodstaw owe zasady wolność i i swobód uniwersyte ckich, takich jak bezpiecz eństwo podnóży, zwolnieni: od ceł iopłatpaństwowychprzy przejazdach, daleko posuniętą ochronę prawną, autonomię wewnętrzną. Wyraz em te j autonomii było dokonywani wyboru rektor* przez scholarów oraz powoływanie przez nich doktorów i mistrzów na katedry, wreszcie osobne sądownictwo rektorskie w sprawach cywilnych iłże jszych karnych. Wżorem Bolonii i Padwy wprowadził król systemhospicjalny,tj. zapewni studentom i mistrzom możność swobodnego mieszkania w prywatnych kwaterach, przyznał scholarom pierwszeństwo wynajmu mieszkań oraz ustanowi osobnego bankiera uniwersyteckiego, m*ń« go z a ustalonym, a nie lichwiarskim procentem dawać studentom pożyczki

1