51151

A POSTERIORI (APOSTERIORYZM) - pogląd mówiący o tym, że poznanie dokonuje się na podstawie doświadczenia, na podstawie faktów, przez indukcję (empiryzm).

A PRIORI (APRiORYZM) - pogląd przeciwny do aposterioryzmu, mówiący o tym, że poznanie dokonuje się niezależnie od doświadczenia, a intuicyjnie, przez dedukcję (racjonalizm).

AGNOSTYCYZM - w filozofii: pogląd mówiący o tym, że nie można poznać świata i rządzących nimi praw, związków przyczynowych, natury; w religii: oznacza niemożność stwierdzenia czy bogowie istnieją, czy nie.

AKSJOLOGIA - nauka o wartościach i wartościowaniu; bada naturę wartości moralnych, etycznych, estetycznych.

AKSJOMAT- twierdzenie przyjęte bez dowodu, pewnik, prawda oczywista; 2+2=4.

AKT I POTENCJA* - według Arystotelesa: działanie, czyn to nieodłączne składniki bytu. rzeczy, substancji, akt jest urzeczywistnieniem potencji; każda jednostkowa rzecz, substancja jest urzeczywistnieniem tego. co potencjalne; akt w stosunku do potencji jest formą określającą nieokreśloną materię; coś, co już zaistniało, ucieleśniło się; według św. Tomasza z Akwinu: akt to istnienie urzeczywistniające istotę-potencję, twoizące byt realny; Bóg jest czystym aktem, istnieniem stwarzającym byt realny, empirycznie sprawdzalny, namacalnie istniejący; dla Kartezjusza: to czynne przeżycie czegoś, ujawniające się poprzez twierdzenie o czymś na jakiś temat lub wydawanie sądów

ALETHEIA - prawda, może być odnoszona do postrzegania i doświadczenia, nie do informacji słownych.

ANALIZA - rozbiór, rozłożenie całości na składniki, badanie poszczególnych cech i właściwości zjawiska/przedmiotu.

ANAMNEZA* - (z gr. - przypominanie) sposób poznania danej rzeczy poprzez przypominanie sobie o niej niezależnie od doświadczenia zmysłowego danego człowieka; u Platona, ncoplatończyków 1 niektórych myślicieli chrześcijańskich (np. Boecjusza): w

zgodzie z teorią preegzystencji dusz, oznacza rekonstrukcję wiedzy nabytej w świecie idei bądź podczas poprzednich wcieleń; u św. Augustyna: łączy się z iluminacją, jako poznanie prawd wiecznych dzięki Bożemu oświeceniu, które wspomaga przyrodzone władze poznawcze człowieka; u Descartesa i Leibniza: uświadamianie sobie wrodzonych prawd religijnych, filozoficznych i moralnych, w które Bóg wyposażył człowieka, stwarzając go. APEIRON* - (z gr. - bezgraniczny, nieskończony) według Anaksymandra z Miletu: stanowi zasadę rzeczywistości, czyli bezkres; teza ta opierała się na rozumowaniu, że wszystko albo jest zasadą, albo pochodzi od zasady; jednocześnie, nie istnieje zasada nieskończoności, bo nieskończoność jest niedetenninowalna, a zasada determinuje to, czego jest zasadą; jeżeli nieskończoność nie ma zasady, to z konieczności sama musi zasadę stanowić; mechanizm tworzenia świata polegał zaś na wyłanianiu się z apeironu przeciwieństw, takich jak ciepło i zimno, suchość i wilgotność, wszelkie narodziny oznaczają rozdzielanie się przeciwieństw, zaś każda śmierć to ponowne łączenie się ich w bezkształtnym bezkresie; pojęcie rozdzielenia związane jest z winą, której w ten sposób dopuszcza się materia i wprowadza konieczność odpokutowania za nią przez ponowne połączenie się w bezkres; ten sposób także i nasz świat dosięgnie kiedyś ręka sprawiedliwości i zniknie on w ten sam sposób, w jaki się pojawił; Anaksymander dopuszczał możliwość istnienia nieskończonej ilości światów, skoro wszystkie powstawały z nieskończonego apeironu.

APOLOGETYZM - dział teologii, który zajmuje się obroną wiary przed zarzutami przeciwników; uzasadnia podstawowe prawdy wiary.

APOR1A - trudność związana z równoważnością argumentów „za" i „przeciw” jakiejś tezie; trudności w rozumowaniu pozornie nie dające się przezwyciężyć.