53087

D. POSTĘPOWANIE NADZWYCZAJNE § 35. Proces Konnicy im

1. Geneza procesu kognicyjnego (str. 73-76).

Procesowi fonnulkowemu (ordo iudiciorum pmatomm) zaczęto przeciwstawiać cognilio extra ordinem, czyli proces nadzwyczajny. Cognilio to proces myślowy skierowany na ustalenie jakiegoś faktu i ocenę jego znaczenia z punktu widzenia prawa jako przesłanki do podjęcia decyzji. Oznaczał ogól czynności organu sądowego od wszczęcia postępowania aż do decyzji finalnej. Genezy można doszukiwać się w niektórych postępowaniach o charakterze administracyjnym, do ochrony interesów strony pozbawionej ochrony procesowej. Korzystała

z niej magistratura, konsulowie lub cenzorzy. Zakres zastosowania rozszerza się od Augusta. W sprawach cywilnych dotyczyło to szczególnie roszczeń, które przyznane konstytucjami cesarskimi, nie mogły być dochodzone w procesie formułkowym. Organami kompetentnymi do rozstrzygania sporów byli urzędnicy wyznaczeni przez cesarza: prefekci (pretorio, urbi. annonae, vigilum), konsulowie, pretorzy, inni urzędnicy niższego rzędu i senat, oraz cesarz osobiście. W prowincji senackiej orzekał prokonsul, a w cesar skiej iegatus Augusti pro praelore. Nowy tryb postępowania stosowano w sporach między nieobywatelami. To namiestnik mianował sędziego (iudex de Iegatus) a nie strony. Coraz większy wpływ na tok postępowania funkcjonariuszy publicznych (iuridici od Marka Aureliusza) spowodow'al zanik postępowania w dwóch stadiach: in iure i apud iudicem (wyjątkiem była metropolia do początków dominatu) Likwidacji procesu fonnulkowego dokonała konstytucja Konstancjusza i Konstansa z 342 r Postępowaniem zwyczajnym staje się proces kognicyjny

2. Organizacja Sądownictwa (str. 76).

Wymiar sprawiedliw'ości zorganizowany byl liierarchicznie i wykonywany był przez aparat administracji państwowej, na czele której stal cesarz (stopienie administratio i iudicatio). W przeciwieństwie do procesu fonnulkowego mamy jedną fazę postępowania, brak formułki procesowej, pojawienie się sędziego delegowanego przez namiestnika prowincji. Wyrok wydany w imieniu cesarza kształtował normę (wcześniej sędziowie jedynie stosowali normy). Obywatel mógł zwrócić się do cesarza o rozstr zygnięcie sporu lub odwołać się (apelacja - dwuinstancyjność) od wyroków' sądu niższej instancji. Przeniesiono pr oces z forum rzymskiego do budynku.

W stolicach (Rzymie i Konstantynopolu) sądomiictwo sprawowali prefekci miejscy (praefectus urbi) i podlegali im ricarius. praefectus annonae i rigilum. a w sprawach fiskalnych dwaj rationales (,sacrarum largitiontim i rei priratae). W prowincjach sąd sprawował praeses (rector) prowincji, lub jego zastępca ricarius. a mniejszej wagi sprawy rozpatrywał defensor cmtatis. Urzędnicy mogli przekazać swe kompetencje osobie przezeń powołanej iudex pedaneus (datus, deiegatus, specialis), a także wybranym arbitrom. Sędziowie mogli korzystać z porady prawników (adsessores). Posiedzenia mogły się odbywrać w każdy dzień z wyjątkiem świąt (dies feriarum).

3. Wszczęcie i przebieg postępowania sądowego (str. 76-78).

Wezwanie pozwanego następowało w formie lilis denuntiatio, czyli pisma procesowego zwięźle zawierającego roszczenia powoda i wzywającego do stawienia się w sądzie w określonym tenninie (na ogól 4 tn-cy) Wezwanie odbywało się poprzez pismo libellus conrentionis, precyzując podstawę i nazwę skargi Skargi zachowały swoje nazwy ale zmieniły charakter, będąc wyrazem roszczenia procesowego, przysługującego podmiotowi. Powód składał libellus urzędnikowi a ten mógł zdecydować o jego doręczeniu przez executora pozwanemu Treść miała znaczenie dla ustalenia czy powód nie dopuścił się pluris petitio. Skutkiem wniesienia pisma była lis pendens (litispendencja), która zakazywała toczenia się postępowania przed innymi sądami, między tymi samymi stronami i w tej samej sprawie, jak długo trwa zawisłość tego sądu. Doręczenie pisma przerywało termin