77824

6.    Przemiany postępowania sądowego w Rzymie.

Proces legisakcyjny (perlegis actiones) - najstarszy rodzaj postępowania sądowego. Do połowy II w. p.iLe. pozostawał jedynym postępowaiuem zwyczajnym (iudicium legitimum). Zniesiony przez Oktawiana w 17r. p.n.e. na mocy leges luliae iudiciariae. Był postępowaniem niezwykle formałistycznym. Dopuszczalny jedynie dla obywateli rzymskich.

Proces formułkowy - Od II w. p.ne. zaczął wypierać proces legisakcyjny. Na mocy lexAebutia (między 199, a 123 r. p.iLe.) uznany za postępowanie zwyczajne (iudicium legitimum) Zniesiony oficjalnie w 342 r.. choć w praktyce przestał być używany wcześniej. Dopuszczalny zarówno dla obywateli rzymskich, jak i obcokrajowców. Proces opaity na imperium pretora.

Proces kogniryjny - rozwijający się w epoce cesarstwa, określany mianem procesu nadzwyczajnego (cognito extra ordinem). Spory pry watnoprawne rozstrzygane były przez urzędników cesarskich.

7.    Ogólna charakterystyka postępowania legisakcyjnego i formułkowego.

1. Podział postępowania na dwa stadia. Pierwsze stadium (in iure) odbywało się przed urzędnikiem sprawującym jurysdykcję w sprawach prywatnych (pretorem, edylem kumlnym). W postępowaniu legisakcyjnym pretor po wysłuchaniu formuł legis actiones wydawał zgodę na oddanie sprawy do rozstrzygnięcia sędziemu prywatnemu (iudex) lub nie. W procesie formułkowym pretor, wraz ze stronami przygotowywał formułkę.

Drugie stadium postępowania (in iudicio lub apud iudiciem) odbywało się przed sędzią prywatnym, który merytorycznie rozstrzygał spór. Sądy były z reguły jednoosobowe, choć zdarzał)' się także kolegialne. Sędziami byli:

-    recuperatores - rozstrzygający sprawy należące do jurysdykcji pretora dla peregrynów oraz niektóre delikty.

-    decemviri stlitibus iudicandis - orzekający w sprawach o wobiość.

-    centimyiri - orzekający w sprawach o nieruchomości oraz w sprawach spadkowych.

2 Pozew prywamy. Formalne wezwanie pozwanego do stawienia się w określonym terminie przed urzędnikiem (in ius rocatio) było aktem o charakterze prywatnym. W procesie formułkowym powód miał obowiązek poinformować pozwanego o zamiarze wytoczenia mu procesu (editio acdonis).

3.    Litis contestatio. Stadium in iure kończyło się formalnym ugruntowaniem sporu. Był to akt niezmiernie istotny dla możliwości prowadzeiua procesu, gdyż dawał sędziemu prywamernu legitymację do działania w procesie. Pretor wyznaczał sędziego w obecności i za zgodą obydwu stron procesu.

Skutkiem litis contestatio było powstanie zobowiązania stron do poddania się wyrokowi sędziego prywatnego, prywatnego po stronie sędziego stwarzała obowiązek osądzenia spraw)’ i wydania wyroku. Stanowiła ono ostateczne ustaleiue przedmiotu sporu. Pozwany, który nie chciał dokonać litis contestatio mógł być wtrącony do więzienia prywatnego lub powód mógł wejść w jego majątek bądź tracił przedmiot sporu na rzecz powoda. Jeśli pozwany ukrył przedmiot sponi pozwanemu przysługiwała specjabia skarga do pretora, której celem było okazanie rzeczy przed pretorem (actioadexhibendum). Stwarzała ona obowiązek wdaiua się w spór przez pozwanego.

Gdy pozwany uznał roszczenia powoda w fazie in iure do litis contestatio nie dochodziło. Takie formalne uznanie confessio in iure miało taki sam skutek jak wyrok zasądzając)'.

Postępowanie in iure mogło zakończyć się również przez iusiurandum in iure, tj. złożenie przysięgi przed pretorem, np. złożenie przysięgi przez pozwanego, że roszczenie zgłaszane przez powoda nie istnieje.

4.    Wyrok. Wydany przez sędziego prywatnego był ostateczny i nie podlegał zaskarżeniu w trybie instancyjnym. Dla strony przegrywającej wydanie wyroku (iudicatum) stwarzało obowiązek jego wykonania.

5.    Postępowanie egzekucyjne. Podstawą wszczęcia procesu egzekucyjnego było nie wykonanie zobowiązania wynikającego z iudicatum lub confessio in iure. Powód w stadium in iure przed pretorem podawał istnienie wyroku i fakt jego nie wykonania. W procesie legisakcyjnym przedmiotem egzekucji była osoba dłużnika, zaś w procesie formułkowym głównie jego majątek.

Pozwany bądź osoba trzecia (vindex) mógł również zakwestionować przed pretorem formalną prawidłowość wyroku. Dochodziło wówczas do ponownej litis contestatio. Przedmiotem postępowanie nie była jednak merytoryczna zasadność pierwszego wyroku, a względy natury formalnoprawnej. Ciężar udowodiueiua nieważności pierwszego postępowanie spoczywał na pozwanym.