Handel wewnętrzny:
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości charakterystyczną cechą pol. rynku wewn. było współistnienie systemu reglamentacyjnego (1920 zaopatrzenie kartkowe obejmowało ok. 15% ludności) i wolnego rynku, 3 różnych walut oraz granicy celnej między Wielkopolską a resztą kraju. Doprowadziło to do zróżnicowania cen, gł. regionalnego, oraz wystąpienia zjawisk spekulacyjnych; 1921 wprowadzono liberalizację zasad handlu, zniesiono reglamentację; przyniosło to stopniowe ujednolicenie cen, nastąpiła likwidacja odrębności regionalnych. W 1923 z handlu wewn. i ubezpieczeń utrzymywało się ok. 18% ludności miejskiej; było ok. 430 tys. placówek handlowych. Sytuacja w pol. handlu wewn. II RP była ściśle związana z koniunkturą gosp. w okresach kryzysu spadała liczba punktów sprzedaży, zwł. większych (1934 liczba placówek zmniejszyła się w porównaniu do 1928 o 13%), spadały obroty (1928 34 o 52%, częściowo także wskutek spadku cen), rozwijał się handel obwoźny i obnośny; w okresach ożywienia gosp. poprawa następowała również w tej dziedzinie gospodarki. Charakterystyczną cechą pol. handlu wewn. 1918 39 było duże uzależnienie drobnych kupców od hurtowników (brak własnych kapitałów), wzrost roli karteli, rozdrobnienie sieci handl., mała liczba domów towarowych (22 w 1935) i przedsiębiorstw (2 tys.) prowadzących sieci sklepów (łącznie 5 6 tys. punktów sprzedaży), np. Pol. Tow. Księgarni Ruch, firmy Juliusz Meinl, Pluton; powstawały sklepy fabryczne (ok. 1 1,5 tys., 1935), np. Baty, Wedla. W pierwszych latach po II wojnie świat. zarówno handel wewn., jak i usługi znajdowały się w rękach prywatnych; pod koniec 1947 istniało w Polsce ok. 140 tys. punktów sprzedaży detalicznej, w tym 22 tys. należało do handlu uspołecznionego. Wraz z wprowadzaniem systemu gospodarki centr. planowanej i nacjonalizacją przemysłu przystąpiono do upaństwawiania handlu; rozpoczęła się tzw. bitwa o handel restrykcje fiskalne i adm. wobec właścicieli sklepów w celu zniszczenia prywatnej sieci handl.; w obrocie zaopatrzeniowym między przedsiębiorstwami wprowadzono system priorytetów i reglamentacji; w handlu detalicznym w okresach szczególnych braków towarów na rynku 1945 48, 1951 52 oraz 1981 88 stosowano system sprzedaży reglamentowanej, np. kartkowej, obejmujący artykuły masowego zaopatrzenia. 1955 było 132,3 tys. placówek sprzedaży detalicznej, w tym aż 90% zarządzanych centralnie spółdz. i państw.; do 1989 liczba placówek wzrosła prawie dwukrotnie, przy czym do 1980 w strukturze własnościowej nie wystąpiły zasadnicze zmiany, natomiast w ciągu kolejnych 9 lat powoli zaczął zwiększać się udział handl. placówek prywatnych (1985 stanowiły one 17%, 1989 30%). Zmiany systemowe w Polsce w latach 90. spowodowały prawie trzykrotny wzrost liczby punktów sprzedaży detalicznej (do 850 tys., 1994); na 1 punkt przypadało 45 osób (175 osób w 1980). Równocześnie sprywatyzowano większość placówek handl. (98%, 1993); w obrocie zaopatrzeniowym między przedsiębiorstwami wprowadzono zasady gospodarki rynkowej; znacznie rozwinęła się sieć prywatnych hurtowni. W strukturze branżowej przeważają sklepy ogólnospoż. (26,6%) i spoż.-przem. (19,2%); sklepy z odzieżą, obuwiem i wyrobami skórz. stanowią 12,9% ogółu sklepów, mięsne 6,9%, radiowo-telew. i ze sprzętem gospodarstwa domowego 5,2% (1993); zmniejsza się liczba placówek specjalistycznych na korzyść sklepów o różnorodnym asortymencie zarówno towarów żywnościowych, jak i innych. W handlu detalicznym wzrasta udział małych jednostek (zatrudniających do 5 osób); udział w sprzedaży realizowanej przez jednostki niehandl. (gł. sieć sklepów i magazynów fabrycznych) utrzymuje się na poziomie 9%, a w jednostkach hurtowych 21% (1992). Od 1990 wzrosła wielokrotnie liczba inwestycji w Polsce zagranicznych sieci handl.; do największych należą supermarkety: Globi (belg.), Billa (austr.), Rema 1000 (norw.), Hit (niem.) oraz sieć hol. hurtowni Makro Cash and Carry. Wartość sprzedaży detalicznej po spadku w latach 80. zaczęła od 1991 wzrastać (o 3,7% 1991, o 7,0% 1993), osiągając 1993 (ceny bieżące) 967 bln zł; stanowiło to 102,1% wartości sprzedaży 1980 (ceny stałe 1980). Największy udział w ogólnej wartości sprzedaży detalicznej miały 1993 konsumpcyjne towary nieżywnościowe 48,0% (1985 42,9%) oraz żywność 32,5% (1985 32,4%), napoje alkoholowe stanowiły 10,8%, a towary niekonsumpcyjne 8,7%. Dynamika sprzedaży detalicznej jest zróżnicowana przestrzennie; największa jest wykazywana (1993) w woj.zachodnich (m.in. wzmożone zakupy w strefie przygranicznej, realizowane gł. przez Niemców), najniższa w woj. wschodniej Polski (duże bezrobocie, niskie dochody). Trudna sytuacja gospodarcza Polski i zmiany systemowe, zwł. na pocz. lat 90., spowodowały spadek realnych dochodów ludności, na skutek czego zmniejszyły się popyt i przeciętne spożycie niektórych artykułów na 1 mieszkańca. Jednocześnie następowała zmiana relacji cen, zwł. między artykułami żywnościowymi i dobrami trwałego użytku; spadała siła nabywcza przeciętnego wynagrodzenia w stosunku do towarów żywnościowych, nieznacznie wzrastała do dóbr trwałego użytku.