Spis treści:

I. Wstęp ……………………………………………….…………..1

II. Okres przekwitania ………………………………………..…..3

1. Przyczyny, objawy i zaburzenia okresu przekwitania…..….4

2. Hormonalna terapia zastępcza - HTZ …………………......7

3. Wiedza kobiet na temat przekwitania ……………………..9

4. Świadomość kobiet na temat zdrowia………………….....10

III. Cele pracy………………………………………………..….12

IV. Metody i narzędzia badawcze…………………………..….13

V. Wyniki badań……………………………………………......14

VI. Omówienie wyników………………………………………..36

VII. Wnioski…………………………………………………......41

VIII. Streszczenie…………………………………………….….42

IX. Literatura…………………………………………………...43

Spis tabel.

Spis wykresów.

Załączniki.

1. Wstęp

Przekwitanie to okres kończący okres reprodukcyjny, a rozpoczynający wiek starczy, w którym to jajnik traci swą cykliczną funkcję, szczególnie w zakresie wytwarzania estrogenów. Przekwitanie to zmiana stanu hormonalnego przeżywana przez każdą kobietę bez wyjątków, dlatego też nie jest to stan patologiczny, lecz prawidłowa zmiana fizjologiczna w jej życiu oddzielający wiek dojrzałości płciowej od wieku starczego.[26] Okres ten doskonale ujmuje niemieckie określenie „Wechseljahre” co oznacza lata zmiany. Podstawową cechą tego zjawiska jest osłabienie czynności rozrodczej oraz wegetatywnej jajników. Przeciętny czas przekwitania wynosi ok 10-13 lat. Jak wiadomo każdy człowiek jest inny co oznacza, że indywidualnie przechodzi różne schorzenia i dlatego nie można ocenić, że każda kobieta zaczyna i kończy ten okres tak samo. 6-7 lat po przekwitaniu mamy do czynienia z końcem tego stanu. W tym czasie wytwarzanie estrogenów osiąga najmniejsze wartości. Dochodzi również do ustępowania ostatnich klinicznych objawów wegetatywnych. [22]

Menopauza to ostatnia miesiączka, po której przez kolejne 12 miesięcy krwawienie nie występuje. Wyróżnia się premenopauzę, która jest kilkuletnim okresem bezpośrednio poprzedzającym ostatnie krwawienie miesiączkowe, w którym występują liczne zmiany dotyczące wygasania czynności jajników. Kolejnym okresem okołomenopauzalnym jest perimenopauza, która wyznacza czas poprzedzający przekwitanie oraz 12 miesiecy po jej wystąpieniu. Następnie rozpoczyna się postmenopauza, w której to pojawiają się liczne zmiany w organizmie. Przekwitanie ma swój początek 6lat wcześniej niż rozpoczyna się menopauza. [1, 4, 22]

Obecnie wiek średni występowania okresu przekwitania wynosi 50 lat [2], czyli o kilka lat później niż było to na początku tego stulecia i kształtuje się bardzo podobnie u kobiet w różnych krajach zachodu. Badania, które przeprowadzono w Wielkiej Brytanii wskazują, iż wiek ten wynosi 50,8, w Ameryce 51,3. W Polskie badania, które zostały przeprowadzone w Wielkopolsce do 49. Istnieje duża zależność między wystąpieniem pierwszej miesiączki a rozpoczęciem okresu menopauzy. Jeśli u kobiety menstruacja pojawi się dosyć wcześnie, jest prawdopodobieństwo, że przekwitanie zacznie się stosunkowo późno, natomiast u kobiet, które weszły w okres dojrzewania nieco później przekwitanie może pojawić się wcześniej. [1]

Menopauzie towarzyszą liczne objawy. Dzielą się one na neurowegetatywne i psychoemocjonalne. Do tych pierwszych zaliczamy kołatanie serca, podwyższoną temperaturę, uderzenia gorąca, zawroty głowy oraz poty nocne. Te drugie to labilność emocjonalna, problemy z koncentracją i pamięcią, zaburzenia snu, zwiększona wrażliwość. Wymienione objawy mają związek ze spadkiem stężenia estrogenów w surowicy krwi. Objawy neurowegetatywne są rezultatem zmian w podwzgórzu. Ma z nią do czynienia 60-70% kobiet. Ten stan może utrzymywać się około dwóch lat po przekwitaniu. Objawy psychoemocjonalne zależą od nieprawidłowości w układzie limbicznym. W okresie poprzedzającym przekwitanie zauważa się przede wszystkim nieprawidłowe krwawienia oraz pierwsze oznaki zaburzeń wegetatywnych. Na okres przekwitania nakładają się liczne zmiany kobiety takie jak; opuszczenie domu przez dzieci, choroby rodziców, starość, koniec kariery zawodowej. Ma to ogromny wpływ i znaczenie na to, w jaki sposób kobieta przechodzi ten okres. [16, 22]

Praca moja zawiera IX rozdziałów. Powodem, dla którego podjęłam się napisania pracy jest chęć zagłębienia się w zagadnienie okresu przekwitania, zdobycie informacji dotyczącej wiedzy kobiet wiejskich na badany temat. Sama jestem kobietą i mnie w przyszłości również mnie będzie dotyczył ten problem. Jestem przekonana, że dzięki zdobytych wiadomości podczas pisania pracy licencjackiej będę mogła kiedyś przejść ten okres łagodniej i z większym dystansem, gdyż nie spotkałam się z doniesieniami jak radzi sobie z tym problemem ta grupa kobiet.

II. Okres przekwitania

Jak już wspomniałam we wstępie, przekwitanie jest to okres przejściowy u kobiet pomiędzy okresem reprodukcyjnym a starością. Wówczas z jajników przestają się uwalniać komórki jajowe. Proces ten wymaga leczenia, jeśli jednak nie nastąpi to przebiega on znacznie szybciej. Klimakterium to prawidłowa zmiana stanu hormonalnego, jaką muszą przejść wszystkie kobiety bez wyjątku. Menopauza jest stanem przejściowym pomiędzy całkowitą sprawnością czynnościową przydatków a ich wyczerpaniem. Przekwitanie jest ostatnim krwawieniem miesiączkowym, po którym mamy do czynienia z 12-miesięczną przerwą. Przeważnie występuje ona u kobiet około 50-tego roku życia. [16, 22, 26] W poprzednim stuleciu przekwitanie występowało dużo wcześniej, bo między 44 a 45 rokiem życia. Okres menopauzy trwa około dziesięciu lat, nie znaczy to jednak, iż w niektórych przypadkach trwanie przemian nie jest dłuższe bądź krótsze. Na początku ubiegłego wieku średni okres życia kobiet kończył się w przedziale 45-50 lat. Pod koniec obecnego wieku przedział ten podwyższył się niemal do 80 roku życia. Znając średni wiek, w jakim kobiety przechodzą menopauzę w Polsce możemy zauważyć, iż ponad 30 lat życia ma miejsce po przekwitaniu. Znaczna część a nawet połowa tego okresu może być czasem, w którym są bardzo aktywne, gdyż kobiety posiadają wówczas ogrom czasu a co za tym idzie mnóstwo energii. Mimo to, zanikające hormony prowadzą do ujawnienia się wielu dolegliwości powodujących duży dyskomfort. W walce z tymi dolegliwościami niezbędna jest pomoc. Natura nie jest bowiem sama w stanie sprostać temu problemowi. Dzięki obserwacji kobiet, które przechodziły menopauzę można przewidzieć jakie objawy i choroby mogą wystąpić. Ich nasilenie uwarunkowane jest przesłankami rodzinnymi, doświadczeń ginekologiczno - położniczych oraz ogólnych warunków życia. [13]

Około 6-7 lat przed menopauzą menstruacje stają się nieregularne ale przebiegają znacznie obficiej. Przerwy i czas pomiędzy nimi wydłużają się. Okres ten nazywa się premenopauzą. Charakterystyczny dla niego jest niedobór progesteronu, który powiązany jest z zaburzeniem wydolności ciałka żółtego wraz z hiperestrogenizmem. O końcu premenopauzy mówimy wtedy, gdy czas cykliczny menarche zatrzymuje się całkowicie. Zjawisko łączące się z premenopauzą nazywamy okresem perimenopauzy, w którym widoczne są zmiany endokrynologiczne, kliniczne jak i biologiczne. Perimenopauza trwa również co najmniej rok po menopauzie. Etapem kończącym menopauzę jest okres zaczynający się po roku od przekwitania. Określa się go mianem postmenopauzy. Charakterystyczny dla postmenopauzy jest spadek estrogenów poniżej wytyczonego poziomu konsystencji. U niektórych kobiet stwarza powstanie nieprawidłowości psychicznych oraz wegetatywnych. Poprzez niedobór estrogenów mogą również wystąpić zaburzenia organiczne. Moment kończący te wszystkie etapy nazywamy wiekiem starczym. W tym okresie międzymózgowie oraz układ neurowegetatywny „pogodził się” z brakiem lub stanem zmniejszenia hormonów wydzielanych przez jajniki. Co oznacza, iż objawy psychiczne oraz wegetatywne ustąpiły. Czas po którym ten stan wystąpi nie jest jednoznaczny i może trwać miesiącami a nawet latami. W wieku starczym a nawet późniejszym okresie pomenopauzalnym na miejsce objawów wypadowych mogą pojawić się inne choroby narządowe. [24]

Przedwczesne przekwitanie polega na zużyciu się nadmiaru pierwotnych pęcherzyków jajnikowych mających zdolność oddziaływania na gonadotropiny. W niektórych przypadkach przedwczesne przekwitanie jest naśladowane przez trudność działania przydatków na gonadotropiny. Niestety przedwczesne przekwitanie może wystąpić w każdym wieku. [22]

Niekiedy mamy do czynienia z chirurgicznym usunięciem jajników. Może wtedy wystąpić menopauza pooperacyjna, na ogół przedwczesna. W tej sytuacji kobiecie mogą towarzyszyć gwałtowne, wzrastające objawy, które są efektem niedoboru estrogenów. [5]

1. Przyczyny, objawy i zaburzenia okresu przekwitania

Przyczyną wystąpienia menopauzy u kobiet jest wyczerpanie hormonalnej czynności przydatków poprzedzane przez wygaśnięcie czynności ciałka żółtego. Meritum sprawy wyznacza przedwczesne izolowane starzenie przydatków. Powoduje ono, że po kolei tracą zdolność oddziaływania na gonadotropiny. Zjawisko starzenia się jajników ma swój początek w pierwszej połowie 50 roku życia. Dowodzą tego badania hormonalne. Jajniki posiadają czynności rozrodcze i wegetatywne, z których pierwsza wyczerpuje się rozrodcza. Oznacza to dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, produkowanie komórki jajowej; wyprzedza ją osłabianie działalności ciałka żółtego z oznakami jego niezdolności i nieprawidłowymi krwawieniami, to znaczy, że kres swój ma rytmiczny wysiew do krwioobiegu relatywnie sporych ilości steroidów płciowych. Palenie tytoniu oraz spożywanie produktów alkoholowych obniża wiek rozpoczęcia menopauzy. [6]

Wyróżniamy dwa podstawowe objawy swoiste dla zespołu klimakterycznego. Pierwsze z nich to objawy psychoemocjonalne, do których należą: depresja, wzmożona drażliwość, labilność emocjonalna, zaburzenia snu, osłabienie pamięci i koncentracji. Te drugie to objawy neurowegetatywne czyli poty nocne, uderzenia gorąca, zawroty głowy, kołatanie serca i wzrost temperatury. Symptomy te powiązane są z obniżeniem konsystencji estrogenów we krwi. W patogenezie przejawów zespołu klimakterycznego określa się na pomniejszony wychwyt amin katecholowych poprzez neurony. Zwłaszcza odnosi się to do dopaminy i noradrenaliny, należących do neuroprzekaźników mających duże znaczenie w modulowaniu samopoczucia, aktywności oraz zachowania. Objawy neurowegetatywne są następstwem zmian w podwzgórzu. Zachodzi u znacznego procentu kobiet. Mogą trwać nawet około dwóch lat po menopauzie. Zaburzenia w układzie limbicznym mają ogromne znaczenie na występowanie objawów psychoemocjonalnych. [1, 8, 9, 22, 23, 31]

Jednym z wielu objawów okresu przekwitania są przewlekłe krwawienia czynnościowe. Występują one nierzadko w dwóch okresach życia. Szczególnie mają miejsce w fazie pośredniej pomiędzy okresem dojrzałości płciowej a przekwitaniem. Nazywane są krwawieniem okresu przekwitania. Objaw ten oznacza kończącą się czynność jajników. Krwawienia przekwitania mogą być bardzo obfite i nieregularne. Krwawienia te mogą również oznaczać nieprawidłowości w organizmie kobiety takie jak: polipy, poronienia, ciąże pozamaciczne, rak szyjki i trzonu, zapalenie błony śluzowej macicy, mięśniaki. [5, 25]

Innymi objawami menopauzy są zmiany zanikowe w tkankach. Skóra zmienia się. Staje się cienka, nieelastyczna, występują na niej przebarwienia. Gruczoły potowe i łojowe są nieaktywne. Pochwa staje się węższa, krótsza i traci swą elastyczność. Jest podatniejsza na urazy, często mówi się o „suchej pochwie”. Występują także zapalenia pochwy. Wymiary macicy są mniejsze, trzon zmienia swą proporcję w stosunku do szyjki. W jajnikach dochodzi do zarośnięcia pęcherzyków oraz zaników kory. Sutki tracą ilość tkanki tłuszczowej oraz gruczołowej. Zwiększa się ilość tkanki łącznej. W układzie moczowym występują modyfikacje w cewce moczowej oraz zwiotczenie zwieraczy pobudzają dolegliwości takie jak: częstomocz, bolesne oddawanie moczu, wysiłkowe nietrzymanie moczu, bezbakteryjne zapalenie pęcherza. [16, 21, 31, 32]

W okresie przekwitania występują także zmiany układu kostnego nazywane osteoporozą. Główną przyczyną osteoporozy jest zakończenie endokrynnej funkcji jajnika. Estrogeny normują metabolizm kostny. Pobudzają różnicowanie oraz aktywność osteoblastów. Stymulują reakcje fosfatazy zasadowej, biorącej udział w procesie mineralizacji, pobudzają syntezę kolagenu oraz osteokalcyny. Estrogeny przedłużają czas przetrwania osteocytów powtórnie poprzez zwalnianie ich apoptozy. Zatrzymują powstanie i aktywność osteoklastów, ożywiają ich apoptozę. Efekt niedoboru estrogenów to zwiększenie resorpcji kostnej oraz uwalnianie znacznej ilości wapnia do obiegu krwi. Hiperkalcemia doprowadza do wtórnej niedoczynności przytarczyc, które wytwarzają parathormon(PTH). Następstwem zmniejszenia stężenia PTH w obiegu krwi są liczne zmiany w nerkach takie jak: zwiększenie wydalania wapnia z moczem, zanik resorpcji zwrotnej wapnia oraz obniżenie łączenia aktywnego metabolitu witaminy D3. Zbyt mała ilość witaminy D3 doprowadza do upośledzenia wchłaniania Ca w jelitach. Rezultatem jest zbyt niski bilans wapnia. Choroba ta nasila się u kobiet w pierwszych latach po utracie menstruacji. Objawia się ona zwiększeniem ryzyka złamań, gdyż obniża się wytrzymałość kości. [10, 16, 22, 27]

W okresie pomenopauzalnym występują nieprawidłowości fizjologiczne oraz anatomiczne. Są powodem konkretnych problemów. Łatwiej dochodzi do bolesnych odczuć w czasie współżycia, gdyż wydzielanie śluzu jest niedostateczne. Doprowadza to do licznych otarć oraz podrażnień. [14] Zmiany hormonalne występujące w trakcie przekwitania powodują zmniejszenie aktywności, zmiany nastroju oraz nasilenia potrzeb seksualnych. Często występuje obniżenie libido. Równocześnie kobiety uwalniają się od licznych lęków, strachu przed zajściem w ciążę, zahamowań seksualnych przyswojonych w procesie wychowawczym a także w młodości. Kobiety zaczynają uświadamiać sobie fakt, iż czas upływa i ma to wpływ na ich urodę jak i atrakcyjność erotyczną. Ma to ogromne znaczenie na sprawy seksualne w ich życiu. W tym okresie mają miejsce częste huśtawki nastrojów o obrazie depresyjnym. Pomaga wtedy spożywanie leków antydepresyjnych. Są one pomocne w doprowadzeniu do poprawy stanu psychicznego jak i życia seksualnego. [12, 16, 32] Okres pomenopauzalny najczęściej kumuluje się z opuszczeniem domu przez dorosłe już dzieci, które zakładają własne rodziny. Jest trudna sytuacja w życiu kobiety. W tym czasie dużą rolę odgrywa jakość relacji partnerskich. [18]

2. Hormonalna terapia zastępcza - HTZ

Hormonalna terapia zastępcza opiera się na leczeniu estrogenami, u kobiet z zachowaną macicą również gestagenami w sytuacji braku wydolności wewnątrzwydzielniczej jajników. W tej terapii zastosowuje się estrogeny naturalne takie jak: estriol 17-beta - estradiol, estrogeny skoniugowane oraz związki steroidowe o cząstkowym działaniu estrogennym. Mają również pozytywny wpływ na samopoczucie kobiety. Estrogeny skoniugowane otrzymuje się z moczu źrebnych klaczy. Możliwe jest, że w ciele ludzkim nie powstają swoiste układy metabolizujące estrogeny. Estrogeny skoniugowane końskie charakteryzują się wydłużonym efektem klinicznym. Niezbędnym warunkiem bezpieczeństwa HTZ stało się stosowanie połączenia z estrogenami gestagenów u każdej pacjentki oprócz kobiet po zabiegach usunięcia macicy. Gestageny stosuje się na różne sposoby np. drogą doustną, dopochwową, domaciczną oraz przezskórną. Przeciwwskazaniem stosowania terapii doustnej jest kamica pęcherzyka żółciowego jak i stany zaburzenia czynności wątroby. W przypadku nadciśnienia stosuje się szczególną ostrożność. Pozytywnym efektem aplikowania estrogenów naturalnych jest zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL a także cholesterolu całkowitego oraz podwyższenie stężenia cholesterolu HDL, negatywnym jednak zwiększenie stężenia triglicerydów. Terapia doustna wywiera nacisk na układ krzepnięcia, nie zaleca się go w przypadku zapalenia żył. Dostępne drogi, którymi można podać lek parenteralnie to: implanty podskórne, kremy, żele, plastry, wstrzyknięcia domięśniowe, preparaty podawane domacicznie oraz dopochwowo. Nie należy stosować preparatów przezskórnych w mastopatii. Główną wadą starszych form plastrów jest występowanie podrażnienia skóry. [1, 16, 20, 28]

W monoterapii występują dwa rodzaje schematów leczenia. Cykliczny - estrogeny są przyjmowane przez okres 21 dni, po czym następuje siedmiodniowa przerwa. Drugim rodzajem jest ciągły schemat leczenia, w którym hormony przyjmuje się co dzień.

W terapii estrogenowo-progestagenowej występują kolejne schematy: ciągły - podobnie jak w monoterapii hormony przyjmuje się co dzień, oraz sekwencyjny - hormony są przyjmowane przez okres 21 dni, przy czym dodatkowo gestagen przez 10-13 dni. Aby zacząć stosować ten rodzaj leczenia przeprowadzane są badania ginekologiczne z wymazem cytologicznym oraz USG. Spośród zalecanych badań zaleca się sprawdzenie układu krzepnięcia a także ocenę parametrów profilu lipidowego.

W układzie nerwowym dzięki stosowaniu estrogenów poprawia się jakość snu, skraca się zasypianie oraz wydłuża się faza REM snu. Przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej minimalizuje możliwość zachorowania na schizofrenię. Pacjentki zażywające hormony stosunkowo później chorują na chorobę Parkinsona niż kobiety nie przyjmujące estrogenów. W wyżej wymienionej chorobie stosowanie HTZ zmniejsza wzrastania objawów jak i wielkość minimalnej dobrze działającej dawki środków leczniczych jakimi są leki. Stosowanie estrogenów zmniejsza też ryzyko względne powstania choroby Alzheimera. Jeżeli chodzi o układ sercowo - naczyniowy, kobiety , które nigdy nie przyjmowały HTZ są bardziej narażone na wystąpienie zgonu przez chorobę niedokrwienna serca niż pacjentki przyjmujące leki. Estrogeny mają korzystny wpływ w układzie sercowo-naczyniowym ponieważ są powiązane z działaniem na profil lipidowy. Hormony te minimalizują poziom LDL-cholesterolu, ale też zwiększają esencjonalność HDL-cholesterolu. Dzięki wzrostowi HDL-cholsterolu zmniejsza się ryzyko wystąpienia niedokrwiennej choroby serca. Estrogeny posiadają niekorzystne efekty ich przyjmowania, ponieważ wzrasta poziom triglicerydów, choć ten wzrost przeważnie nie jest aż tak znaczący i raczej nie jest powiązany z ryzykiem powstania zapalenia trzustki. Przyjmowanie estrogenów przez pacjentki z chorobą miażdżycową może źle wpłynąć na krążenie wieńcowe. W układzie krzepnięcia podczas stosowania HTZ wzrasta ryzyko powstania żylnej choroby zakrzepowej. Na samym początku tej terapii ryzyko jest największe. Estrogeny działają na ten układ, występuje zwiększenie konsystencji fibrynogenu oraz zmniejszenie stężenia antytrombiny III jak i wzrost agregacji płytek krwi. Ogromny wpływ na powstanie tej choroby ma ilość przyjmowanego estrogenu. Progestageny maja wpływ na układ żylny. Stwarzając w systemie receptorowym w kryzysie żylnym poprzez rozkurcz mięśniówki gładkiej. Pośrednio działają na przedostanie się krwi przez naczynia żylne przez oddziaływanie na syntezę apolipoprotein oraz zmianę układu fibrynolizy. W układzie kostnym osteotropowe zadanie estrogenów bazuje przede wszystkim na zatrzymaniu resorpcji kostnej przez działanie na osteoklasty. Jest to bardzo ważny mechanizm postępowania estrogenów na tkankę kostną. Stymulacja osteoblastów do syntezy zawartości macierzy kostnej jest następnym udowodnionym mechanizmem wpływu estrogenów.

Monoterapia estrogenowa polecana jest tylko kobietom po wycięciu macicy. W innych przypadkach estrogeny powinny być połączone z progestagenami w sposób jednostajny bądź ciągły. Przy leczeniu osteoporozy zastosowuje się tylko środki o działaniu ogólnoustrojowych. Przeciwwskazaniem w stosowaniu HTZ jest nowotwór sutka w teraźniejszości lub przeszłości, żylna bądź tętnicza choroba zakrzepowo - zatorowa, nowotwory estrogenozależne, krwawienie o nieznanym pochodzeniu. [2]

Objawy niepożądane podczas stosowania hormonalnej terapii zastępczej występują u około 10 % kobiet. Przewaga kobiet zgłasza objawy typu: wzrost apetytu, powiększenie i bolesność piersi, wzdęcia brzucha oraz obrzęki. Syndromy te zauważa się przeważnie na samym początku terapii po czym znikają samoistnie. Nie często zachodzi potrzeba podawania innych leków mających na celu ich likwidację. Najwięcej obaw i niepokoju u kobiet wywierają krwawienia oraz plamienie, które pojawiają się w początkowej fazie, bowiem objawy te pacjentki często mylą z rozwojem raka. Mimo wszystko do rozwikłania tego niepokoju niezbędne jest przeprowadzenie szeregu badań diagnostycznych włącznie z pobraniem materiału biopsyjnego. [1, 2, 16, 17, 21]

Kobiety powinny mieć zapewniony dostęp do informacji na temat HTZ, a przede wszystkim na temat ryzyka i korzyści przyjmowania jej. [33]

Wprowadzenie hormonalnej terapii zastępczej w okresie przekwitania zezwoliło kobietom na znacznie satysfakcjonujące życie jak i uniknięcie nieszczęść oraz chorób. Warto zaznaczyć, że terapię można zacząć a także stosować w każdym czasie klimakterium. [13]

3. Wiedza kobiet na temat przekwitania

Podejście do menopauzy w dużej mierze uzależnione jest od tego, w jaki sposób nasze mamy i babcie ją postrzegały, a także od tego jakie opowieści od nich usłyszałyśmy. Kiedyś większość kobiet, które przekroczyły 40 rok życia częściej myślały o przekwitaniu, a dokładnie ile dzieli ich od tego okresu. Dla wielu z nich sam termin menopauza wywoływał przerażenie. Odbierały to, jakby przekwitanie miało odosobnić je i skazać na życie w samotności. [26] Według wielu kobiet menopauza oznacza początek starości. Kobiety, które mają już za sobą klimakterium zauważyły, że jest to początek nowego życia, zaś młode mające menopauzę jeszcze przed sobą wykazują więcej lęku i obaw. Przede wszystkim przekwitanie znaczy zakończenie płodności. Jest to dla nich strata płodności w społeczeństwie, w którym oznacza ona młodość, urodę i seksualizm. Zakończenie okresu płodności jest przykre tak samo dla kobiet mających dzieci jak i tych, które nigdy ich nie planowały. Duży niepokój wywołuje świadomość zmiany w wyglądzie spowodowane przez menopauzę. Zamartwiają się, że ich ciało stanie się mniej seksualne. Niepokoi je fakt, iż zainteresowanie płci przeciwnej zniknie. Zadają sobie pytanie kto mnie zechce, co mnie czeka prócz starości? [7]

Często zdarza się usłyszeć od kobiet, iż nie mają czasu na przekwitanie. Możliwe, że odrobina prawdy ukryta jest we wniosku płynącym z dwóch niezwiązanych ze sobą badań, które wskazały, że nasilenie oraz rodzaj dolegliwości menopauzy między innymi obfite poty, depresja lub bezsenność często związane są z indywidualnymi warunkami życia, otoczenia domowego, a szczególnie od samooceny kobiety. Dużą rolę odgrywają czynniki psychospołeczne, nabyte oraz oczekiwane sukcesy, stabilizacja uczuciowa jak i jakość związku z partnerem. W okresie przekwitania kobiety szczególną uwagę skupiają na zmianach jakie mają miejsce w ich otoczeniu domowym, nie uwzględniając nowych perspektyw na przyszłość, czego skutkiem często jest depresja. [26]

4. Świadomość kobiet na temat zdrowia

Nasze zdrowie jest zależne od nas samych czyli od tego jaki styl życia prowadzimy. Pierwszą nauczycielką mającą wpływ na zdrowie człowieka jest matka. To ona już w swoim łonie decyduje o zdrowiu swojego dziecka. Od tego jaką ma świadomość i jaką miłość daje jeszcze nienarodzonemu dziecku zależy jaki pokarm mu przekazuje oraz czy ilość tlenu jest wystarczająca. Podczas okresu noworodkowego i niemowlęcego przeważnie to matka wykonuje zabiegi higieniczne i pielęgnacyjne swojego potomka. W późniejszym czasie, gdy dziecko jest samodzielne uczy pierwszych samodzielnych zachowań w obrębie higieny. Ważne jest dlatego wpajanie przede wszystkim małym dziewczynkom jak i kobietom ciężarnym jakie znaczenie ma higiena a także zdrowy tryb życia na ich zdrowie jak równie na zdrowie następnych pokoleń. [6]

Kobiety uważają, że mają większą świadomość na temat swojego organizmu i tego co się w nim dzieje niż mężczyźni. Na podstawie badań przeprowadzonych przez dział badań stacji BBC stwierdza się, iż większa liczba kobiet obawia się schorzeń, które jeszcze ich nie dotyczą i być może nigdy nie dotkną. Lękają się najbardziej raka piersi, zwłaszcza są to kobiety młode będące w tzw. najniższej grupie ryzyka. Z wypowiedzi uczestniczek sondażu stwierdzono, że tylko jedna na dziesięć kobiet uważa, iż zdrowie jej jest doskonałe, prawie połowa sądzi, że nie są w zbyt dobrej kondycji. Jedna na dziesięć kobiet uważa, że nie ma samokontroli nad własnym życiem. Najczęstszą dolegliwością jaka u nich występuje jest ból głowy. Kobiety w młodszym wieku częściej skarżą się na nieprawidłowości zdrowotne niż starsze. Większość badanych kobiet stwierdza, że jest osobą z nadwagą. Dwie trzecie kobiet sądzi, że powinny bardziej zadbać o własne zdrowie. Dwie trzecie kobiet biorących udział w sondażu przyznaje, że nie ma nic przeciwko usług lekarzy mężczyzn i z nich korzysta. Jedynie 2 % ankietowanych uważa, że medycyna niekonwencjonalna jest lepsza od konwencjonalnej, lecz niespełna połowa sądzi, iż jest ona doskonałym dodatkiem do konwencjonalnej.

Z kolei w innej ankiecie zostały zadane pytania kobietom odnośnie tego, co powinny robić, a czego nie żeby zachować zdrowie. Uznały one, iż duże znaczenie ma ograniczenie a przede wszystkim rzucenie palenia. Innym pomocnym czynnikiem w utrzymaniu zdrowia jest ograniczenie stresu lub zredukowania go do minimum, jeśli tylko jest to możliwe. Kolejnym ważnym elementem jaki wymieniły jest wysypianie się a także odpoczynek. Znacznie pomaga również panowanie nad własnym życiem oraz ograniczenie spożywania wielo kalorycznych oraz tłustych dań. Ankietowane uznały także, iż duże znaczenie ma systematyczne badanie, relaks, regularne spożywanie posiłków a także umiar w spożywaniu alkoholu. Nie oznacza to jednak, że lampka czerwonego wina dziennie nie jest wskazana. Pomaga ona rozładować skumulowany stres, a co ważniejsze minimalizuje ryzyko wystąpienia ataku serca.

Jak wiadomo z czasem problemy mijają i uważamy, iż najgorsze już za nami, że wszystko wróciło już do normy. Niestety, na naszej drodze pojawiają się kolejne zmartwienia. Wiele kobiet zaprzestaje myśleć o sobie i przelewa swe troski i niepokój ku potomstwu. Martwią się również o partnerów a z czasem i o wnuki. Te wszystkie troski i zmartwienia niosą ze sobą wiele negatywnych dla zdrowia efektów. Problemy życia codziennego przesłaniają kobietom obowiązek zainteresowania się własnym ciałem i prowadzenia badań profilaktycznych. [7, 14, 16, 29]

III. Cele pracy:

Celem mojej pracy jest ukazanie poziomu wiedzy badanych kobiet wiejskich na temat okresu przekwitania.

Analizując dane z ankiet które przeprowadziłam, założyłam uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy wśród badanych kobiet wiejskich istnieje różnica w poziomie wiedzy na temat okresu przekwitania?

2. Czy wśród badanych kobiet wiejskich istnieje różnica w poziomie wiedzy na temat hormonalnej terapii zastępczej?

3. Czy według badanych kobiet wiejskich wiedza na temat okresu przekwitania pochodzi od pielęgniarek?

IV. Metody i narzędzia badawcze

Metodologia badań jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego. Przez zasady, czyli reguły rozumie się najogólniejsze zalecenia mające za zadanie ułatwić przeprowadzenie badań. [13] Według Krzysztofa Rubacha metodologia to również nauka o metodach badań nad edukacją. Dokładnie określając zajmuje się ona normami naukowymi przez które poznajemy edukację. [24] Sobocki uważa, że warunkiem skutecznego rozwiązywania formułowanych problemów badawczych jest właściwy dobór sposobów postępowania badawczego. Są to techniki badań i metody. [30] Ankieta to metoda gromadzenia informacji. Polega na udzieleniu pisemnej odpowiedzi przez ankietowane osoby. Respondenci mają sporo czasu na zapoznanie się z ankietą jak i odpowiedzeniem na pytania, które zawiera kwestionariusz. Ankieta stosowana jest w społecznych badaniach zjawisk masowych, jest on ułożony zgodnie z zasadami socjologicznymi, można określić to badaniem masowych zjawisk dzięki skonstruowanemu kwestionariuszowi. [3]

Chcąc dowiedzieć się jaka jest wiedza kobiet wiejskich na temat okresu przekwitania zdecydowałam się przeprowadzić wśród nich badania. Miejscem badań była przychodnia „DOKTOR RODZINNY” w moim rodzinnym Złoczewie. Wybrałam to miejsce ponieważ ułatwiło mi to dotarcie do kobiet ze wsi, które czekały na wizytę u lekarza w poczekalni.

Do przeprowadzenia badań posłużyłam się standardowym kwestionariuszem ankiety. Skonstruowany przeze mnie kwestionariusz ankiety zawiera 28 pytań. Polegają one na swoistym typie wywiadu- wywiadzie pisemnym. Ankietowane zupełnie anonimowo dawały odpowiedzi na zawarte w ankiecie pytania. Kwestionariusz zawiera 22 pytania zamknięte, 4 otwarte oraz 2 półotwarte. Znaczna część pytań została tak skonstruowana aby można było odpowiedzieć tak lub nie. Pytania otwarte wymagały odpowiedzi konkretnych, np. wiek, data ostatniej miesiączki ankietowanej czy też wizyty u lekarza. W półotwartych interesowało mnie czy ankietowane kobiety pochodzące ze środowiska wiejskiego posiadają wiedzę na temat leków stosowanych w okresie menopauzy. Na przeprowadzenie ankiety otrzymałam pisemną zgodę Kierownika niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej.

V. Wyniki badań

Badania zostały przeprowadzone w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej „DOKTOR RODZINNY”, objęto nim 50 kobiet wiejskich.

Tabela nr 1

Przedział wiekowy kobiet biorących udział w ankiecie

Wiek (w latach)	45	46	47	48	49	50	51
Liczba osób	3	0	2	15	12	16	2
% ankietowanych	6	0	4	30	24	32	4

Przedział wiekowy w jakim znalazły się badane kobiety to 45 - 51 lat. Najmniej ankietowanych było w wieku 45, 47 i 51 lat - odpowiednio tylko 3 - 6%, 2 - 4% i 2 - 4% osoby. Najliczniejszą grupę stanowiły 50-latki - 32% ankietowanych oraz kobiety w wieku 48 lat - 30%. Pozostałe 12 - 24% to kobiety mające 49 lat.

Wykres nr 1

Poziom wykształcenia badanych kobiet

Kobiety biorące udział w ankiecie posiadały różne wykształcenie. Tylko jedna z nich (2%) miała wykształcenie podstawowe, 9 wyższe (18%), 19 średnie (38%). Najwięcej - 21 ankietowanych (42%) posiadało wykształcenie zawodowe.

Wykres nr 2

Znajomość pojęcia okresu przekwitania

Pojęcie okresu przekwitania znane było wszystkim 50 ankietowanym kobietom 100%.

Tabela nr 2

Czas ostatniej miesiączki.

Przybliżona data ostatniej miesiączki	Liczba osób	% ankietowanych
Miesiąc temu	25	50
Trzy miesiące temu	7	14
Sześć miesięcy temu	12	24
Nie pamiętam	6	12

Spośród kobiet wypełniających ankietę na pytanie: o podanie daty ostatniej miesiączki połowa czyli 25 kobiet udzieliła odpowiedzi „miesiąc temu”, trzy miesiące minęło u 7 czyli 14 %, 6 miesięcy 12 - 24%. O czasie ostatniej miesiączki nie pamiętało 12 % badanych 6 kobiet.

Wykres nr 3

Poziom wiedzy u badanych kobiet o wieku, w którym rozpoczyna się okres przekwitania

64% - 32 badane kobiety nie wiedziały kiedy rozpoczyna się okres przekwitania. Wiedzę na ten temat posiadało 36% - 18 kobiet.

Tabela nr 3

Źródło wiedzy na temat rozpoczęcia okresu przekwitania

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	3	17
Pielęgniarka	6	33
Media	2	11
Literatura	1	6
Rodzina	6	33

Źródłem wiedzy dla 6 kobiet była pielęgniarka oraz dla tylu samo rodzina.

Wykres nr 4

Poziom wiedzy badanych kobiet na temat długości trwania okresu przekwitania

Z przeprowadzonej ankiety wynika, że aż 72 % badanych (36 kobiet) nie wiedziało jak długo trwa okres przekwitania, 28 % (14 kobiet) posiadało wiedzę na ten temat .

Tabela nr 4

Źródło wiedzy na temat długości trwania okresu przekwitania

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	1	7
Pielęgniarka	4	29
Media	2	14
Literatura	1	7
Rodzina	6	43

Dla 6 badanych źródłem wiedzy była rodzina, dla 4 pielęgniarka.

Wykres nr 5

Świadomość kobiet w wyborze specjalisty w czasie okresu przekwitania

Świadomość kobiet co do wyboru specjalisty w okresie przekwitania jest wysoka. 96% ankietowanych (tj. 48 z 50 kobiet) wiedziało do kogo powinno się udać z objawami przekwitania, 4% - 2 nie wiedziały.

Wykres nr 6

Przechodzenie okresu przekwitania.

78 % badanych kobiet uważa, że okres przekwitania każda kobieta przechodzi indywidualnie, 10% jednakowo, 12% nie miało zdania.

Tabela nr 5

Źródło wiedzy na temat menopauzy

Kryteria Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	0	0
Pielęgniarka	20	40
Media	0	0
Literatura	0	0
Rodzina	30	60

Badane kobiety wskazały jedynie dwa źródła informacji na ten temat: dla 40% pochodziły one od pielęgniarek, 60% od rodziny.

Wykres nr 7

Świadomość badanych kobiet o możliwości powstrzymania procesu menopauzy

Wszystkie kobiety wypełniające ankietę (100%) były świadome, że menopauza jest procesem nieodwracalnym.

Tabela nr 6

Źródło wiedzy na temat procesu menopauzy

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	5	10
Pielęgniarka	12	24
Media	4	8
Literatura	3	6
Rodzina	26	52

Wiedza na temat procesu menopauzy opierała się o informacje uzyskane 52% - 26 kobiet od rodziny, pielęgniarka dla 24% - 12 kobiet, lekarz - 10% - 5 kobiet, media 8% - 4 i literatura 6% - 3 kobiety.

Wykres nr 8

Wiedza ankietowanych o istnieniu przedwczesnej menopauzy

88% - 44 kobiety posiadały prawidłową wiedzę o możliwości wystąpienia przedwczesnej menopauzy, 4 % - 2 że nie ma 8 % - 4 odpowiedziały nie wiem.

Tabela nr 7

Źródło wiedzy na temat występowania przedwczesnej menopauzy

Kryteria Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	4	9
Pielęgniarka	0	0
Media	12	26
Literatura	22	48
Rodzina	6	13

Źródłem wiedzy na temat występowania przedwczesnej menopauzy dla 22 - 48% badanych była literatura, 12 - 26% media, rodzina dla 6 czyli13%.

Wykres nr 9

Wiedza ankietowanych o Hormonalnej Terapii Zastępczej (HTZ)

92% ankietowanych (46 kobiet) zadeklarowało, że wie na czym polega hormonalna terapia zastępcza, 8% (4) nie wiedziały.

Tabela nr 8

Źródło wiedzy na temat HTZ

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	13	26
Pielęgniarka	19	38
Media	4	8
Literatura	8	16
Rodzina	2	4

Źródłem wiedzy na temat hormonalnej terapii zastępczej dla 19 - 38% była pielęgniarka, 13 -26% lekarz, literatura dla 8 -16%.

Wykres nr 10

Przyjmowanie leków hormonalnych wśród ankietowanych

37 kobiet - 74% podczas przeprowadzanych badań była w trakcie przyjmowania leków hormonalnych, 22 % - 11 nie przyjmowało, 4% - 2 przyjmowały, ale znacznie wcześniej.

Wykres nr 11

Znajomość pojęcia premenopauza wśród badanych kobiet.

W grupie badanych kobiet 32 - 64% potwierdziło znajomość pojęcia premenopauza, 36 % - 18 nie posiadało wiedzy na ten temat.

Tabela nr 9

Źródło wiedzy na temat premenopauzy

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	9	28
Pielęgniarka	3	9
Media	8	25
Literatura	12	38
Rodzina	0	0

Głównym źródłem wiedzy na temat premenopauzy dla 12 kobiet 38% była literatura, 9 - 28% lekarz, media 8 - 25%.

Wykres nr 12

Znajomość pojęcia postmenopauza wśród kobiet biorących udział w ankiecie

30 badanych kobiet - 60% znało pojęcie postmenopauzy, 40% - 20 nie.

Tabela nr 10

Źródło wiedzy na temat postmenopauzy

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	0	0
Pielęgniarka	15	50
Media	3	10
Literatura	2	7
Rodzina	10	33

Wiedzę na temat postmenopauzy uzyskało w rozmowie z pielęgniarką 15 - 50% kobiet, 33% - 10 od rodziny, 10% - 3 z mediów, 7 % - 2 z literatury

Tabela nr 11

Występowanie objawów okresu przekwitania

Objawy przekwitania	Liczba osób	% ankietowanych
Uderzenia gorąca	44	88
Otyłość	15	30
Nietrzymanie moczu	31	62
Bóle głowy	21	42
Bóle krzyża	29	58
Zmiany nastroju	48	96

Najczęściej jako objawy okresu przekwitania wskazywały zmiany nastroju i uderzenia gorąca. Takich odpowiedzi udzieliło odpowiednio 96% - 48 kobiet i 88% - 44, nietrzymanie moczu - 62% - 31 badanych, bóle krzyża 58% - 29 kobiet, bóle głowy 48% - 21 i otyłość - 30% - 15.

Wykres nr 13

Radzenie sobie z objawami okresu przekwitania

86% czyli 43 ankietowane potrafią radzić sobie z objawami przekwitania, pozostałe nie.

Tabela nr 12

Źródło wiedzy na temat radzenia sobie z symptomami okresu menopauzy

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	28	65
Pielęgniarka	9	21
Media	1	2
Literatura	3	7
Rodzina	2	5

Głównym źródłem wiedzy na temat radzenia sobie z symptomami okresu menopauzy dla 28 czyli 65% badanych kobiet był lekarz, dla 9 - 21% pielęgniarka.

Wykres nr 14

Menopauza a utrata kobiecości

Zdecydowana większość kobiet - 45 z 50 czyli 90% stwierdziło, że menopauza nie musi się równać utratą kobiecości, 10 %, że oznacza utratę.

Tabela nr 13

Źródło wiedzy - menopauza a utrata kobiecości

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	0	0
Pielęgniarka	5	10
Media	2	4
Literatura	40	80
Rodzina	3	6

Głównym źródłem wiedzy na temat wpływu menopauzy na utratę kobiecości dla 40 badanych kobiet czyli 80% była literatura, dla 5 - 10% pielęgniarka.

Wykres nr 15

Zdanie ankietowanych na temat konieczności stosowania antykoncepcyjnych środków hormonalnych w okresie przekwitania

6 % - 3 pytanych kobiet uważa za konieczne stosowanie środków antykoncepcyjnych w okresie przekwitania, 8 % - 4 nie miało zdania na ten temat, 43 z 50 czyli 86 % uznało, że podczas menopauzy przyjmowanie antykoncepcyjnych środków hormonalnych nie jest wymagane.

Tabela nr 14

Źródło wiedzy na temat konieczności stosowania antykoncepcyjnych środków hormonalnych w okresie przekwitania

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	29	63
Pielęgniarka	9	20
Media	6	13
Literatura	1	2
Rodzina	1	2

Głównym źródłem informacji na temat antykoncepcji w okresie przekwitania dla badanych kobiet był lekarz 63% - 29 pielęgniarka 20% - 9 media - 13 % - 6 osób.

Wykres nr 16

Znajomość leków farmakologicznych stosowanych podczas przekwitania

42 - 84% badanych zna środki farmakologiczne stosowane w okresie przekwitania.

Tabela nr 15

Źródło wiedzy na temat leków farmakologicznych stosowanych w okresie przekwitania

Źródło informacji	Liczba osób	% ankietowanych
Lekarz	32	77
Pielęgniarka	3	7
Media	5	12
Literatura	1	2
Rodzina	1	2

Wiedza na temat leków pochodziła głównie od lekarzy dla 77% - 32 kobiet, z mediów dla 12% - 5, od pielęgniarek dla 7% - 3 kobiet.

Tabela nr 16

Ostatnia wizyta ankietowanych u ginekologa

Przybliżony termin ostatniej wizyty u ginekologa	Liczba osób	% ankietowanych
Miesiąc temu	3	6
Trzy miesiące temu	10	20
Sześć miesięcy temu	24	48
Dwanaście miesięcy temu	13	26

48% - 24 badane ostatni raz były u ginekologa pół roku temu, 26% czyli 13 rok temu, 20% - 10 kobiet około trzech miesięcy temu.

Wykres nr 17

Pobranie cytologii podczas ostatniej wizyty u ginekologa

52% badanych kobiet podczas ostatniej wizyty u ginekologa miało pobrana cytologię, pozostałe czyli 42% nie.

Wykres nr 18

Badanie piersi podczas ostatniej wizyty u ginekologa

76% badanych kobiet podczas ostatniej wizyty u ginekologa nie miało badanych piersi, 24% miało.

Wykres nr 19

Wykonywanie samobadania piersi

64% badanych kobiet dokonuje samobadania piersi, 36% nie.

Wykres nr 20

Palenie papierosów

74% badanych kobiet nie pali papierosów, 26% pali.

Wykres nr 21

Pogląd ankietowanych na temat posiadanej wiedzy przez pielęgniarki na badany temat.

38% badanych kobiet stwierdziło, że pielęgniarki posiadają wystarczającą wiedzę na temat okresu przekwitania i HTZ, 18% że nie są dostatecznie przygotowane, 44% nie miało zdania.

Wykres nr 22

Samoocena ankietowanych na temat własnej wiedzy o okresie przekwitania

60%-30 badanych kobiet oceniło swoją wiedzę na temat okresu przekwitania za niewystarczającą, 24 % - 12 za odpowiednią, 16% - 8 nie miało zdania.

Wykres nr 23

Ingerencja czy zgoda z naturą

96% czyli 48 kobiet uznało, że powinno się ingerować w ten trudny dla kobiet okres jakim jest klimakterium, 4% - 2, że ten okres kobieta powinna przejść zgodnie z naturą bez ingerencji.

VI. Omówienie wyników

Przekwitanie to okres, przez który musi przejść każda kobieta bez wyjątku. Menopauza uważana jest za proces fizjologiczny, który jest związany z starzeniem się organizmu. Duży wpływ na wystąpienie i przebieg klimakterium ma całe życie, a dokładnie styl życia, sposób odżywiania, nałogi, przeszłość ginekologiczna jak i warunki społeczne jakie otaczają kobietę. Dla większości kobiet menopauza oznacza początek starości i nie potrafią one poradzić sobie ze zmianami towarzyszącymi temu procesowi. Dlatego też ważne jest by kobiety wchodzące w ten okres posiadały odpowiedni poziom wiedzy na temat przekwitania, jego objawów i terapii stosowanej w trakcie menopauzy. Wiedząc, czego mogą się spodziewać, łatwiej i spokojniej sobie radzą w tym czasie. Ważne jest również, by kobiety w tym okresie nie czuły się niepotrzebne i samotne, zatem zagadnienia dotyczące menopauzy powinno się rozważać jednocześnie w aspekcie biologicznym, psychologicznym i społecznym.[1, 6, 16, 26]

W celu sprawdzenia jaki jest poziom wiedzy w zakresie przekwitania wśród kobiet zamieszkałych na terenach wiejskich przebadana została grupa 50 kobiet w przedziale wiekowym od 45 do 51 roku życia. Najwięcej badanych kobiet to 48-latki i 50-latki (stanowiły one odpowiednio 30 i 32% ankietowanych). Średnia wieku biorących udział w ankiecie wynosił 48,78 (≈ 49). Posiadały one różne wykształcenie : podstawowe (2%), zawodowe (42%), średnie (38%), wyższe (10%).

Dębski twierdzi, iż palenie papierosów ma znaczący wpływ na wiek, w którym występuje przekwitanie, a dokładnie przybliża jego datę.[4] Prawie 3/4 (74%) z badanych to kobiety nie palące tytoniu, a 26% to palące.

Według odpowiedzi ankietowanych na pytanie zawarte w ankiecie o datę ostatniej miesiączki pozwala na stwierdzenie, że połowa z ankietowanych nadal miesiączkowała regularnie - wskazywały na to odpowiedzi miesiąc temu. Drugą połowę stanowiły natomiast kobiety, u których miesiączki występowały już nieregularnie (odpowiedzi trzy miesiące temu i sześć miesięcy temu) lub całkiem ustały (odpowiedzi nie pamiętam).

Okres menopauzy jak opisywałam w rozdziale drugim jest prawidłową zmianą stanu hormonalnego, mimo wszystko, aby łagodnie przez niego przejść wymaga konsultacji lekarskiej, jeśli jednak ona nie nastąpi to przebiega on znacznie burzliwiej. Według autorów McPherson, Durham problemy życie codziennego przesłaniają kobietom obowiązek prowadzenia badań profilaktycznych.[14] Sprawdzono również czy biorące udział w badaniach kobiety odwiedzają ginekologa i czy podczas tych wizyt przeprowadzone zostały u nich dwa bardzo ważne badania wymagane w tym wieku- cytologiczne i badanie piersi. Prawie połowa (48%) ankietowanych ostatnią wizytę u ginekologa określiła na około 6 miesięcy wcześniej, 26% od ostatniej takiej wizyty minął w przybliżeniu rok, jeszcze mniejsze grupy stanowiły , które odwiedziły gabinet ginekologiczny w ciągu ostatnich trzech miesięcy 20% lub w ciągu miesiąca (tylko 6%). Wyniki te oznaczać mogą, że nadal starsze kobiety niechętnie i nieczęsto bywają u ginekologa oraz o tym, że nadal dla kobiet mieszkających na wsi porady lekarzy-specjalistów wciąż są trudno dostępne. Podczas tej ostatniej wizyty tylko u niespełna połowy badanych kobiet (48%) przeprowadzono badanie cytologiczne, co oznacza, że to badanie nie było przeprowadzone u 52% ankietowanych, mogę przypuszczać , że mogły mieć zrobione w poprzednich wizytach

Badanie piersi przez lekarza ginekologa nie zostało przeprowadzone u 76% kobiet, a jedynie u około 1/4 pacjentek (24%) zostało przeprowadzone. Wyniki te są zaskakująco złe. Wiadomo przecież, że te badania nie tylko umożliwiają wyleczenie niewielkich infekcji, ale przede wszystkim pozwalają na szybką diagnozę tak niebezpiecznych chorób jak rak szyjki macicy i rak piersi. Bardziej optymistycznie wyglądały odpowiedzi badanych kobiet dotyczące samobadania piersi. 64 % ankietowanych zadeklarowało, że swoje piersi bada samodzielnie. Oczywiście wyniki te mogłyby być znacznie lepsze, ponieważ 36% ankietowanych tego badania nie wykonuje. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że jeszcze do niedawna kobiety były słabo edukowane odnośnie raka piersi, a znacznie trudniej wiedza i świadomośr o samobadaniu piersi docierała do środowisk wiejskich, to te wyniki badań można uznać za zadowalające.

Na podstawie przeprowadzonej ankiety, wiedzę biorących w niej udział kobiet zamieszkałych na wsi, na temat okresu przekwitania można ocenić na dobrą. Wszystkim pytanym znane było bowiem pojęcie przekwitania i były one w pełni świadome, że proces ten jest nieodwracalny. Według Dębskiego duży niepokój wywołują zmiany, które zachodzą w wyglądzie, ciało staje się mniej seksualne, a to wszystko spowodowane jest okresem menopauzy.[4]

Dzięki autorom Pschyrembla, Straussa, Petrieg wiadomo, że występuje przedwczesne przekwitanie, które jest efektem zużycia się nadmiaru pierwotnych pęcherzyków jajnikowych.[22] Dla 88% ankietowanych wiedziało o możliwości wystąpienia przedwczesnej menopauzy, zaś 12% uznało, że taki proces nie istnieje. Ci sami autorzy oznajmiają, że każda kobieta okres przekwitania przechodzi w indywidualny sposób, gdyż każda osoba jest inna.[22] Po przeprowadzonych badaniach mogę stwierdzić, że wiedza ankietowanych jest zbliżona do teorii jaką przedstawiają autorzy. 78% prawidłowo uznała, że nie każda kobieta okres przekwitania przechodzi w ten sam sposób. 10% badanych kobiet uważa, że przejście przez ten okres jest jednakowe, 12% ankietowanych nie miało zdania w tej kwestii.

Klimakterium to prawidłowa zmiana stanu hormonalnego, która występuje u kobiet. Wymaga ona konsultacji lekarskiej ze specjalistą ginekologiem. Z przeprowadzonych badań wynika, że 96% z nich zadeklarowała umiejętność wyboru odpowiedniego specjalisty, do którego należy się udać z objawami przekwitania. Natomiast 4% nie posiada wiedzy o wyborze właściwego. Według Bręborowicz średni wiek w którym występuje okres przekwitania to około 50 rok życia.[2] Uzupełnienia wymagała natomiast wiedza dotycząca wieku w jakim rozpoczyna się menopauza, gdyż 64% kobiet nie wiedziało kiedy rozpoczyna się okres przekwitania. Wiedzę na ten temat posiadało 36%. Równie małą wiedzę mają kobiety na temat długości trwania okresu przekwitania. 72 % badanych nie wiedziało jak długo trwa ten okres przekwitania, 28 % posiadało wiedzę na ten temat .

Ogólna wiedza pytanych kobiet dotycząca procesu przekwitania pochodziła z różnych źródeł. Najczęściej informacje na ten temat ankietowane uzyskiwały w rozmowach prowadzonych w gronie rodzinnym i koleżeńskim. Drugim często wskazywanym źródłem wiadomości o przekwitaniu były rozmowy z pielęgniarką. Jedynie przy pytaniu o możliwość wystąpienia przedwczesnej menopauzy ankietowane uznały, że z tym zagadnieniem zapoznały się głównie dzięki literaturze i mediom. Przy innych pytaniach źródła te były jednak rzadko wymieniane, podobnie jak porada lekarska.

Odnośnie szczegółowej wiedzy dotyczącej klimakterium, to jej poziom był różny wśród badanych kobiet wiejskich w zależności od zagadnienia.

Według Pschyrembla, Straussa oraz Petrieg okres menopauzy dzieli się na premenopauzę jak i postmenopauzę.[22] Większość z badanych kobiet znała pojęcie premenopauzy i postmenopauzy, W grupie badanych 64% zadeklarowało znajomość pojęcia premenopauza, 36% kobiet nie posiadało wiedzy na ten temat. Pojęcie postmenopauzy 60% kobiet znało, zaś 40% nie.

Według Bręborowicza klimakterium jest okresem, któremu towarzyszą różnego rodzaju objawy - neurowegetatywne oraz psychomemocjonalne , jedne mniej drugie bardziej odczuwalne przez kobietę.[1] Bardzo zróżnicowana natomiast wśród ankietowanych, była znajomość poszczególnych objawów przekwitania. Czy występowały u nich zmiany nastroju (96%) i uderzenia gorąca (88%). Ponad połowa badanych zaliczała do tych objawów również nietrzymanie moczu (62%) i bóle krzyża (58%). Najmniej znanymi symptomami menopauzy okazały się bóle głowy (42%) i otyłość (30%). Choć objawy przekwitania nie występowały u wszystkich badanych w tym samym stopniu, to i tak aż 86% pytanych uznało, że jest w stanie sobie z nimi poradzić.

Autorzy Grazul-Bilska, Bilski stwierdzają w swoich badaniach, że wiele kobiet, oczekujących na klimakterium jest pełne lęku i obaw. Przede wszystkim jest to strata płodności w społeczeństwie, która oznacza młodość, urodę i seksualizm, jednak kobiety po przejściu tego okresu twierdzą, że jest to początek nowego życia.[7] Pozytywny też jest fakt, że dla 90% ankietowanych menopauza nie oznacza wcale całkowitej utraty kobiecości, tylko 10% udzieliło w tej sprawie pesymistycznej odpowiedzi. Takie podejście do tematu wśród badanych zapewne korzystnie wpływa na spokojniejsze, zdrowsze psychicznie i bezdepresyjne przejście kobiet przez ten trudny, nieunikniony okres.

Z przeprowadzonej ankiety wynika również, że kobiety wiejskie biorące w niej udział są świadome problemów związanych z procesem przekwitania. Dlatego też zdecydowana większość pytanych czyli 96% uznała, że jeżeli będzie taka potrzeba powinno się ingerować podczas jego trwania, a tylko 4% opowiedziała się za przejściem tego procesu całkowicie zgodnie z naturą bez jakichkolwiek zewnętrznych ingerencji

Również, w zależności od zagadnienia za główne źródła wiedzy o procesie przekwitania podawane były przez ankietowane. Lekarz najczęściej wskazywany był dla 65% przy pytaniu jak radzić sobie z objawami menopauzy a pielęgniarka dla 50% przy pytaniu o postmenopauzę. Przeczytana literatura natomiast pozwoliła badanym wyrobić sobie zdanie, że menopauza nie musi równać się utracie kobiecości tak stwierdziło 80%. Literaturę wskazało 38% spośród badanych jako źródło informacji o premenopauzie.

Autor Bręborowicz przedstawia, że hormonalna terapia zastępcza (HTZ) polega na podawaniu hormonów płciowych - estrogenu i progestagenu - w celu uzupełnienia niedoborów powstających w wyniku spadku syntezy tych hormonów w jajniku wraz ze starzeniem się organizmu.[1] Jest to powszechnie stosowana metoda lecznicza i profilaktyczna m.in. w odniesieniu do ostrych objawów menopauzy.[1] Wiedza na temat HTZ wśród ankietowanych okazała się duża bo aż 92% przyznało, że wie na czym ona polega, jedynie 8% nie posiada wiedzy na ten temat. Ankietowane wiedzę o HTZ zdobyły przede wszystkim w rozmowach z pielęgniarką (38%) i lekarzem (26%). Analiza wyników ankiety wykazała również, że ponad połowa biorących udział w badaniach kobiet (58%) była właśnie w trakcie terapii, a 74% przyjmowało w tym czasie leki hormonalne (4%) przyjmowało je wcześniej, a pozostałe 22% w momencie wypełniania ankiety nie korzystało. Zdecydowana większość, kobiet czyli 86% uważała jednak, że przyjmowanie środków antykoncepcyjnych podczas menopauzy za niekonieczne. Takie zdanie badane kobiety wyrobiły sobie przede wszystkim na podstawie informacji uzyskanych od lekarza (63%) i pielęgniarki (20%). Znajomość ankietowanych na temat leków hormonalnych stosowanych podczas przekwitania była zaskakująco wysoka aż 84% przyznało się do takiej wiedzy, a jako jej źródło wymieniano głównie rozmowy z lekarzem 77% kobiet. Według Wyderki kobiety powinny mieć zapewniony dostęp do informacji na temat HTZ, a przede wszystkim na temat ryzyka i korzyści przyjmowania jej.[33]

Do ankietowanych kobiet biorących w niej udział zwrócono się o wyrażenie zdania na temat czy według nich wiedza, którą posiadają pielęgniarki na temat okresu przekwitania oraz HTZ jest wystarczającą oraz by dokonały samooceny na temat własnej wiedzy o menopauzie. Tylko 38% ankietowanych uznało, że pielęgniarki są dobrze przygotowane w obrębie tematu przekwitania i HTZ. Zdecydowanie mniej czyli 18% uznało, że są niedostatecznie przygotowane w tym zakresie. Najczęściej jednak biorące udział w ankiecie kobiety nie miały zdania na ten temat co stanowiło aż 44 %. Zdania były również podzielone w sprawie oceny poziomu własnej wiedzy. 60% kobiet uznało, że nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat okresu przekwitania. Znacznie mniej kobiet było przekonanych o odpowiedniej wiedzy jaką posiadają na temat przekwitania - 24% ankietowanych. Pozostałe 16% stanowiły kobiety nie posiadające zdania w tej sprawie. Mogę stwierdzić, że powyższe wyniki świadczą, o tym, że kobiety mają ogólne pojęcie o procesie przekwitania.

VII. Wnioski

Na podstawie badań, które przeprowadziłam i ich dokładnej analizie nasuwają się następujące wnioski.

1. Wśród badanych kobiet wiejskich istnieje mała różnica w poziomie wiedzy na temat okresu przekwitania. Większość ankietowanych posiada informacje, które pomagają im, bądź też pomogą w przyszłości przygotować się do wejścia w ten okres życia, co przyczyni się do zmniejszenia dolegliwości z nim związanym. Niewielki procent nie posiada wystarczającej wiedzy na ten temat. Może to wynikać z tego, iż wcześniej nie czuły potrzeby zdobywania potrzebnych informacji, bądź też nie miały osób, do których mogłyby się zwrócić z nurtującymi je pytaniami.

2. Badania wykazują, iż wśród kobiet wiejskich istnieje znaczna różnica w poziomie wiedzy na temat HTZ (hormonalna terapia zastępcza). Duży procent kobiet, które przechodzą lub przechodziły okres przekwitania przyznaje, że zażywały lub zażywają leki hormonalne mające na celu złagodzenie dolegliwości związanych z menopauzą. Po zrealizowaniu ankiety mogę stwierdzić, że większość badanych kobiet jest w trakcie stosowania hormonalnej terapii zastępczej.

3. Duży odsetek badanych kobiet przyznaje, że udział w uświadomieniu ich w temacie okresu przekwitania brały pielęgniarki. Można stwierdzić, że darzą je zaufaniem. Nie oznacza to jednak, że nie starały się zaczerpnąć wiedzy z innych źródeł takich jak literatura, media, rodzina czy też lekarz.

VIII. Streszczenie

Przekwitanie to proces kończący wiek reprodukcyjny a zaczynający wiek starczy jest on bowiem ostatnią miesiączką w życiu. Nie jest zjawiskiem patologicznym a przejść go musi każda kobieta. [26] Menopauza rozpoczyna się około 50 roku życia kobiety.[2] Przyczyną wystąpienia menopauzy u kobiet jest wyczerpanie hormonalnej czynności przydatków poprzedzane przez wygaśnięcie czynności ciałka żółtego. [6] Wyróżnia się trzy etapy tego okresu premenopauzę, perimenopauzę, postmenopauzę. Okresowi przekwitania towarzyszy wiele objawów i dzielą się one na neurowegetatywne i psychoemocjonalne. Wiele z nich można załagodzić, a nawet zapobiec ich wystąpieniu, stosując hormonalną terapię zastępczą (HTZ), która opiera się na leczeniu estrogenami. [1] Pojęcie przekwitanie wywołuje u wielu kobiet przerażenie przed utratą młodości zaś u innych świadomość o nowym etapie w ich życiu. [7]

Badania ankietowe przeprowadziłam w przychodni „DOKTOR RODZINNY” na przełomie kwietnia i maja 2009 roku. Celem pracy było sprawdzenie czy wiedza kobiet wiejskich na temat przekwitania i HTZ różni się od siebie, czy wiedza jaką posiadają na temat okresu przekwitania w większości pochodzi od pielęgniarek. Badaniem zostało objętych 50 kobiet, które zgłaszały się na wizyty do lekarza rodzinnego. Dzięki przeprowadzonym badaniom wyciągnięte zostały następujące wnioski, że wśród badanych kobiet wiejskich istnieje mała różnica w poziomie wiedzy na temat okresu przekwitania, istnieje w poziomie wiedzy na temat HTZ, ale muszę stwierdzić, że badania dostarczyły informacji, że większość jest w trakcie stosowania tej terapii. Duży odsetek kobiet swoją wiedzę na badany temat otrzymało od pielęgniarek ale też lekarza, mediów i rodziny.

Słowa kluczowe :

przekwitanie, menopauza, hormonalna terapia zastępcza, kobieta, wiedza, pielęgniarka.

IX. Literatura

1. Bręborowicz G. H. ; Położnictwo i ginekologia, tom 2, Warszawa, 2006, s. 716, 718,

2. Bręborowicz G. H. ; Położnictwo, podręcznik dla położnych i pielęgniarek, Warszawa 2005, s. 41,

3. Burek J.R,; Encyklopedia PWN, Warszawa, 1999, s. 147,

4. Dębski R.; Zdrowie i uroda 40-55: menopauza, Łódź , 2001, s. 11-12,

5. Dzwonkowska S. ; Biuletyn, Styl życia a zdrowie, Styl życia a zdrowie, nr 7-9,Łódź 2005, s. 11,

6. Fisher P. ; Jak zatrzymać młodość, Warszawa, 1999, s. 129-134,

7. Grazul-Bilska A. T.; Bilski J. J. ;Menopauza bez tajemnic, wyd. I, Warszawa 1999, s. 39-53,

8. Holford P. ; Smak zdrowia, Warszawa , 1999, s. 298,

9. Jakowicki J. A. ; Hormonalna terapia zastępcza: poradnik terapeutyczny, Łódź, 2001, s. 57-58,

10. Latkowski B. J.; Lukas W., Medycyna rodzinna: repetytorium, Karków 2007, s. 186-187,

11. Leiblum S. R., Raymond R. C. ;Terapia zaburzeń seksualnych, Gdańsk ,2005, 491-493,

12. Łepecka-Klusek C.; Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii, Lubl`in , 2003, s. 35-39,

13. Łobocki M.; Metody i techniki badań pedagogicznych, Warszawa, 2005, s.13-14,

14. McPherson A.; Durham N. ; Księga zdrowia kobiety, Poznań, 2003, s. 17-37, 81-93, 108,

15. Ochwat A. ; Zdrowie kobiety, Olsztyn, 2007, s. 125-126,

16. Opal T.; Ginekologia: Podręcznik dla położnych pielęgniarek i fizjoterapeutów, Warszawa, 2003, s. 126-132, 189,

17. Orłowska B. ; Menopauza: Zwięzły poradnik,Warszawa, 2000, s. 76-101,

18. Pajszczyk-Kieszkiewicz T.; Położnictwo i ginekologia, Łódź ,2007, s. 222-223,

19. Pertyński T., Menopauza, 1999, s. 92-95,

20. Pertyński T. ;Wektory ginekologii, Nowe możliwości w Hormonalnej terapii zastępczej, Warszawa, 2004, s. 33-34,

21. Peters D. ;Pełnia zdrowia, Warszawa, 2000, s. 20-21,

22. Pschyrembla W., Straussa G, Petrieg E., Ginekologia praktyczna, Warszawa 1999, s. 491, 526-529, 603-623, 626, 818,

23. Reichmann J.; Jestem za młoda, żeby się zestarzeć, zdrowie kobiety po czterdziestce, Warszawa 2000, s. 104-105,

24. Rubacha K.; Metodologia badań nad edukacją , Warszawa , 2008, s. 9-11,

25. Rzempołuch J.; Ginekologia i położnictwo, Wrocław, Poznań ,2004, s. 375-379,

26. Schwarz G. ; Zdrowie Kobiety: Naturalne metody leczenia dolegliwości, Warszawa 2003, s. 75-81,

27. Sewerynek E. ; Karzewnik E., Przegląd menopauzalny, nr 1(23) Wpływ terapii skojarzonej na gęstość mineralną kości, luty, Poznań ,2006, s. 8-11,

28. Skałba P.; Hormonalna terapia zastępcza,Warszawa, 2002, s. 18-19,

29. Smolensky M., Lamberg L.; Nasz zegar biologiczny,Warszawa 2004, s. 141-144,

30. Sobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków ,2000, s. 27,

31. Stetkiewicz T.; Badania nad menopauzą w latach 90, Łódź ,2001, s. 98-99,

32. Trznadel-Budźko T., Rotsztejn H.; Przegląd menopauzalny, nr 6(28) ,Dermatologiczne aspekty menopauzy, grudzień, Poznań , 2006, s. 398-401,

33. Wyderka M.; Przekwitanie w świadomości kobiet: badania w regionie łódzkim, Łódź ,2008, s. 19.

Spis wykresów

Wykres nr.1 Poziom wykształcenia badanych kobiet

Wykres nr.2 Znajomość pojęcia okresu przekwitania

Wykres nr.3 Poziom wiedzy u badanych kobiet o wieku, w którym rozpoczyna się okres przekwitania

Wykres nr.4 Poziom wiedzy badanych kobiet na temat długości trwania okresu przekwitania

Wykres 5 Świadomość kobiet w wyborze specjalisty w czasie okresu przekwitania

Wykres 6 Przechodzenie okresu przekwitania.

Wykres 7 Świadomość badanych kobiet o możliwości powstrzymanie procesu menopauzy

Wykres 8 Wiedza ankietowanych o istnieniu przedwczesnej menopauzy

Wykres 9 Wiedza ankietowanych o Hormonalnej Terapii Zastępczej (HZT)

Wykres 10 Przyjmowanie leków hormonalnych wśród ankietowanych

Wykres 11 Znajomość pojęcia premenopauza wśród badanych kobiet

Wykres12 Znajomość pojęcia postmenopauza wśród kobiet biorących udział w ankiecie

Wykres 13 Radzenie sobie z objawami okresu przekwitania

Wykres 14 Menopauza a utrata kobiecości

Wykres 15 Zdanie ankietowanych na temat konieczności stosowania antykoncepcyjnych środków hormonalnych w okresie przekwitania

Wykres 16 Znajomość leków farmakologicznych stosowanych podczas przekwitania

Wykres 17 Pobranie cytologii podczas ostatniej wizyty u ginekologa

Wykres 18 Badanie piersi podczas ostatniej wizyty u ginekologa

Wykres 19 Wykonywanie samobadania piersi

Wykres 20 Palenie papierosów

Wykres 21 Pogląd ankietowanych na temat posiadanej wiedzy przez pielęgniarki na badany temat.

Wykres 22 Samoocena ankietowanych na temat własnej wiedzy o okresie przekwitania

Wykres 23 Ingerencja czy zgoda z naturą

Spis tabel

Tabela 1 Przedział wiekowy kobiet biorących udział w ankiecie

Tabela 2 Czas ostatniej miesiączki

Tabela 3 Źródło wiedzy na temat rozpoczęcia okresu przekwitania

Tabela 4 Źródło wiedzy na temat długości trwania okresu przekwitania

Tabela 5 Źródło wiedzy na temat menopauzy

Tabela 6 Źródło wiedzy na temat procesu menopauzy

Tabela 7 Źródło wiedzy na temat występowania przedwczesnej menopauzy

Tabela 8 Źródło wiedzy na temat HZT

Tabela 9 Źródło wiedzy na temat premenopauzy

Tabela 10 Źródło wiedzy na temat postmenopauzy

Tabela 11 Występowanie objawów okresu przekwitania

Tabela 12 Źródło wiedzy na temat radzenia sobie z symptomami okresu menopauzy

Tabela 13 Źródło wiedzy - menopauza a utrata kobiecości

Tabela 14 Źródło wiedzy na temat konieczności stosowania antykoncepcyjnych środków hormonalnych w okresie przekwitania

Tabela 15 Źródło wiedzy na temat leków farmakologicznych stosowanych w okresie przekwitania

Tabela 16 Ostatnia wizyta ankietowanych u ginekologa

41

---