OŚWIECENIE koniec 17 - 19 początek wieku
Dążenie do poznania świata samodzielnym wysiłkiem rozumu, organizowanie życia poprzez reformy społeczne, rozwój techniki i oświaty publicznej zgodnie z wskazaniami rozumu.
Postęp nauk przyrodniczych stał się w tym okresie podstawą światopoglądu filozoficznego filozoficznego charakterze racjonalistycznym, naturalistycznym i deterministycznym, bliskim materializmowi. Następował rozwój myśli i kierunków filozofii, prasa, przemysł itp.
Najwybitniejsi ludzie epoki:
Anglia - Jon Locke, Jon Hume
Francja - Diderot, Voltaire, Rousseau
Niemcy - Leasing, Order
Rosja - Łomonosov
Polska - Hugo Kołątaj, Stanisław Staszic, Ignacy Krasicki Bracia Śniadeccy
Jon Locke wychowany w domu w krytyce monarchii wrastał w rewolucję burżuazyjną / restauracja, Karol I Stuart konflikt z parlamentem co doprowadziło do wojny a następnie ścięciem króla Karola I Stuarta i koronowanie Karola II Stuarta./Przewrót społeczny dokonywał zmian na korzyść społeczeństwa w tym mieszczaństwa i ziemiaństwa.
• Uważał że człowiek nie może być czyjąś własnością i być poddanym gdyż jest to niezgodne z naturą.Ludzie są wolnymi, równymi, niezależnymi według Prawa Natury.
• Domagał się wolności myślenia, odrzucał narzucanie religii społeczeństwu i obywatelowi
• Łacina, greka, hebrajski, filozofia to przedmioty przekazywane osobom, które chcą być uczonymi a nie zwykłemu człowiekowi
• Potępia wychowanie publiczne i w instytucjach, wychowanie powinno odbywać się w domu i poprzez rodziców.
• Odrzucał teorię o wrodzonych ideałach, równość w urodzeniu / człowiek rodzi się jako biała tabliczka/
• 2 źródła wiedzy / źródła wiedzy i zmysły/
• Dziecko rodząc się nie jest dobre ani złe, staje się w toku życia albo dobrym albo złym
• Umysł dziecka rozwija się stopniowo a zadaniem pedagoga jest dostosowanie metod i programu, treści narastające w miarę rozwoju dziecka
• Opublikował Memoriał „Szkoła Pracy” 1697 /oświata ludu/
• Przy każdej parafii powinna być elementarna szkoła zawodowa. Nauka od 4-14 roku życia, powinny być kształcone dzieci robotników korzystających z zapomóg od kościoła
• Szkoła powinna być miejscem przygotowywania do pracy w manufakturach
• Uczniowie powinni otrzymywać posiłki w szkole
• Po 14 roku życia powinny być oddawane do zawodu
Wychowanie klasy rządzącej „Gentelmenów”
• Synowie klasy rządzącej - wychowanie na najwyższym poziomie
• Kształcenie w 4 dziedzinach: Cnota, Roztropność, Nauka, Dobre maniery i zachowanie
• Proces wychowanie wesprzeć na Religii
• Wycofanie „Biblii” ze szkół - zbyt trudna dla dziecka
• W życiu należy kierować się rozumem / stała kontrola nad pragnieniami i uczuciami
• Celem wychowawczym jest kształtowanie umysłu poprzez kształcenie
• Wszystkie zasady wychowawcze muszą być dla dziecka jasne, czytelne i zrozumiałe
• Rolą wychowawcy to poznawanie wychowanka poprzez jego obserwację i poznanie
• Należy ograniczyć kary fizyczne / w ostateczności dopuszczalna /
• Podstawą wychowania to swobodny rozwój osobowości /dać się rozwijać /
• Wychowanie fizyczne - ciało musi być hartowane, jazda konno, zdrowe spanie i odżywianie itp.
Wychowanie:
• Użyteczność udzielanych nauk /przydatnych, ułatwiających zrozumienie świta/
• Pisanie i czytanie - rzecz uboczną ale użyteczna
• Uczyć Angielskiego, francuskiego, stenografii (krótki zapis), geografii, arytmetyki, chronologii, historii, astronomii, anatomii człowieka, prawa nauk przyrodniczych, etyki i psychologii.
• Łacina i Greka tylko dla naukowców
• Powinien znać jedno z rzemiosł np. ogrodnictwo, stolarstwo
• Znać taniec, szermierkę, jazdę konną - podstawowe umiejętności
• Ogólna orientacja w przedmiotach humanistycznych, retoryki
• Preferowana nauka w domu przy pomocy guwernerów, nie chodzi o szkół publicznych. Dom jest miejscem nabywania manier i wychowania
Francja w latach 60-tych 18 wieku
Pogłębiał się kryzys poglądów apsoktystycznego, feudalizm zaczął powoli upadać w wyniku empiryzmu, racjonalizmu, nowych prądów filozofii.
Do głosu doszli „Encyklopedyści” - Diderot i d'Lambert, którzy w latach 1751 - 1765 stworzyli kompendium wiedzy naturalnej zwaną Encyklopedią „ Słownik Rozumowany Nauk, Sztuk i Kunsztów” Rozpowszechnili go paryscy bibliotekarze.
• Odrzucali scholastykę i wiarę w objawienie
• Czcili wiarę w zdolności człowieka, jego nieograniczone możliwości w poznanie praw natury
• Preferowali naukę fizyki, kosmografii, astronomii, fizjologii roślin i zwierząt
• Krytykowali wiedzę filologiczno-filozoficzną, retorykę, łacinę i religię
• Propagowali nową szkołę - treści nauczania zgodne z dorobkiem umysłowym narodu francuskiego
Współpracowali z Encyklopedystami: Deiści, Materialiści oraz Fizjokraci /ruch związany z rolnictwem i biologią/ Candillac, Helwecjusz, Holbach, Rousseau, Voltaire, Monteskiusz krytykowali doktryny religijne i układ feudalny.
1762r parlament francuski podjął rezolucję o wypędzeniu z Francji Zakonu Jezuitów.
1759r wypędzenie Jezuitów z Portugalii
La Chatdois / Laszelot/ stworzył podwaliny szkoły średniej, świeckiej we Francji, opartego na krypcie szkolnictwa jezuickiego
Plan Rollanda 1768 plan edukacji został wcielony w życie. Kraj podzielono na okręgi. W każdy okręgu był uniwersytet gdzie były władze centralne dla okręgu. Uniwersytet był zobowiązany do stworzenia programu edukacji. U. musiał zadbać o kształcenie nauczycieli, wizytatorów. Przy uniwersytecie powstaje seminarium dla nauczycieli. Oświata jest powszechna ale stanowa. /inne treści nauczania chłopów, szlachty, mieszczan/ oraz bezpłatna /fundusz publiczny/
Prąd NATURALIZM - wychowanie naturalne oparte w zakresie rozwoju umysłowego na doświadczeniu i kierujące się w dziedzinie moralnej na użyteczność społeczną.
CREDO - MORALNE JEST TO CO JEST ZGODNE Z NATURĄ
Celem wychowania jest mądrość, dobroć, siłę umiarkowania, miłość i przyjaźń. Życie człowieka powinno być zgodne z naturą i jest rzeczą świętą dla innego człowieka. Bezwzględny zakaz zbiegów poniżających człowieka /natura tak nie postępuje/
Przedstawiciele: Jan Jakub Rousseau - antyintelektualizm - idealistyczny naturalizm
/idee wychowania bezstresowego poprzez naturę/
POLSKA
2 połowa 17 wieku - czasy Saskie, najazdy, zniszczenia, ruina gospodarcza, pożary, upadek miast, nędza warstw niższych, wyzysk pańszczyźniany, koncentracja ziemi w rękach rodów magnackich, decentralizacja państwa, zacofanie, konserwatyzm, sarmatyzm szlachty.
W 2 połowie 18 wieku następują początki polskiego oświecenia, czasy Augusta III Sasa, który zasiadał na tronie w Dreźnie i rzadko bywał w Polsce.
• Szkolnictwo średnie w rękach Jezuitów, częściowo Pijarów i funkcjonowały Kolonie Akademickie pod zarządem Akademii Krakowskiej.
• Zanikało szkolnictwo elementarne
• Szkoły wyższe tj Akademia krakowska i Akademia Wileńska stały niższym poziomie niż średnie szkoły luterańskie / Gdańsk, Elbląg, Toruń/
1737 powstaje w Warszawie /na wzór Akademii Rycerskiej/ COLLEGIUM VARSAVIENSE - szkoła szlachecka, nowoczesna, założona przez ZAKON TEATYNÓW
Program: etyka świecka, łacina, niemiecki, francuski, historia, matematyka, geometria, trygonometria, astronomia, geografia, matematyka i filozofia.
Szkoła stała na wysokim poziomie oraz miała bardzo wysokie czesne za pobieraną naukę. Jednakże przeliczono się z zyskami z nauczania i inwestycjami.
Reformy Konarskiego dot. szkolnictwa Pijarów
Miał koncepcję zmiany ale nie mógł jej wprowadzić. Przy współpracy z biskupem Kałuskim w 1738r został I asystentemprowincji Polskiej /Pijarskiej/ i dopiero wtedy mógł dokonać reformy szkolnictwa.
Efektem było w 1740r COLLEGIUM NOBILLIUM w Warszawie.
8-mio letnia szkoła z 5 klasami /2,4,5 były dwuletnie/
Po ukończeniu jej była możliwość podjęcia nauki na 2-u letnim kursie Prawa Ojczystego i Międzynarodowego.
Program: łacina, arytmetyka, języki obce, historia Polski i powszechna, geografia, fizyka, filozofia racjonalistyczna i retoryka.
Był prężny teatr szkolny u Pijarów. Program był oparty na aktualnej literaturze naukowej. Dbano o posiłki i ich jakość dla uczniów, higienę, o odpowiednią ilość uczniów w klasie.
Kosztowała ówcześnie 80 dukatów.
1750-1753 Kolegia Pijarskie zreformowano:
• Zredukowano łacinę do minimum
• Kładziono nacisk na poznanie 4 historii monarchii starożytnych
• Historia z czasów nowożytnych zdobywano na retoryce i geografii.
• Wycofano języki nowożytne, kunsztów
• Zakaz organizowania teatrów w szkole
Król Stanisław Poniatowski w 1765 powstaje KORPUS KADETÓW -szkoła rycerska, która jest znakiem epoki „Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów”. I komendant szkoły: Książe Adam Czartoryski.
Powstała taka szkoła również we Francji w Lanewill pod Paryżem gdzie komendantem był Polak.
Przyjmowano tam szlachtę, charakter szkoły był ogólnokształcący.
Przyjmowano tam chłopców w wieku 16 lat. Przedmioty: matematyka teoretyczna i praktyczna, zasady fortyfikacji, rysunki, języki nowożytnie /francuski, niemiecki/ nauki wyzwolone, prawa natury /nauki przyrodnicze/ historia natury.
Po 3 latach została zreformowana, program nauczania podzielono na 3 części i przyjmowano chłopców w wieku 8 lat.
1. część przygotowawcza
2. część ogólnokształcąca /język francuski, niemiecki, ewentualnie angielski, łacina, nauki wyzwolone, historia Polski i powszechna, geografia, filozofia, matematyka i rysunki
3. część zawodowa / kierunek wojskowy i ogólnokształcący/
Kontynuacja nauki języków, literatura, inżynieria wojskowa, prawo konstytucyjne, kładziono nacisk na ortografię pisanie, czytanie, składnie, stylistykę, a klasach wyższychliteratura powszechna i historia literacka Polski. Językiem wykładowym był Polski.
Ideowe przygotowanie Kadetów do reform w Polsce
• Zorganizowano bibliotekę na terenie szkoły /z nowościami/
• Urządzono specjalistyczne gabinety np. biologiczne z wyparzeniem w mikroskopy itp.
• 1767 Adam Czartoryski napisał regulamin szkoły- Katechizm Kadetów
• przykładano uwagę do wychowanie fizycznego /gry i zabawy/
• wycieczki za miasto miały służyć nauczeniu sztuki konwersacji, kładziono nacisk na ogładę towarzyską
Absolwentami szkoły byli min. Kościuszko, Sowiński
KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ
• powstanie KEN wiązało się bezpośrednio z rozbiorem Polski, program reform ogólnopaństwowych oraz kościoła „Zakonu Jezuitów”. 1773 Brewa papieska Klemensa XIV
• 14.10.1773 Stanisław August Poniatowski doprowadził do uchwalenia przez Sejm ustawy powołującej KEN, pierwsza w Europie państwowa, świecka władza szkolna powołana przez parlament przed nim odpowiedzialna, pod patronatem króla
• do przejęcia majątków pojezuickich powołano organy wykonawcze w postaci KOMISJI ROZDAWNICZEJ I SĄDOWNICZEJ
• członkowie komisji /8 członków/
1. Ignacy Mossalski - biskup wileński, I prezes
2. Michał Poniatowski - biskup płocki
3. Joachim Chraptowicz - senator podkoronny litewski
4. August Sułkowski - Książe, wojewoda gnieźnieński
5. Ignacy Potocki - pisarz wielkiego księstwa litewskiego
6. Adam Czartoryski - Książe, generał ziem podolskich
7. Andrzej Zamojski - były kanclerz koronny
8. Antoni Koniński - starosta kopanieński
• Sejm powołał pierwszych komisarzy na okres od 1780 z możliwością przedłużenia ich mandatów na 6 lat
• W ciągu działalności KEN liczba jej członków uległa rozszerzeniu ogółem 1773-1794 brało udział w jej pracach 38 komisarzy
I ETAP - 7 lat 1773-1780
• Okres budowania podstaw nowego systemu szkolnictwa i zapewnienie mu podstaw materialnych
• Trudności z przejmowaniem majątku pojezuickiego
• Topienie sum przeznaczonych na oświatę za sprawą nieuczciwych członków Komisji Rozdawniczej i Sądowej lustratorów i dzierżawców
• 3,2 mln oszacowanego majątku jezuitów a do KEN trafiło niewiele ponad 1,5 mln
• po 3 latach po poparciu Króla KEN miała prawo zarządzania funduszami pojezuickimi oraz prawo do sądowego dochodzenia pretensji i rozstrzygania spraw spornych
• dzięki zorganizowaniu rachunkowości KEN przez Zamijskiego i Bilińskiego sumy na działalność KEN wzrosły bardzo wydatnie
• dokonano organizacji szkolnictwa
• 10.02.1775 powołanie do życia Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
• 1777r reforma Akademii Krakowskiej
• Ustanowienie zmian w wychowaniu całego narodu
• Ustalanie sieci szkół i nowego programu nauczania
• Wydanie kilku podręczników przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych
• Rozciągnięcie opieki nad szkolnictwem prywatnym
II ETAP 1780-1788
• Rozszerzenie prac Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
• Uporządkowanie wielu spraw na polu organizacji szkolnictwa
• Ukazanie się kolejnych podręczników /zbyt wolne i nie do wszystkich przedmiotów/
• Gruntowne przeprowadzenie reformy w Akademii Krakowskiej - Hugo Kołataj i w Akademii Wileńskiej - Marcin Poczobutt-Odlaniecki w latach 1777-1781
• 1783 Koronę podzielono na 10 wydziałów szkolnych o szerszym zasięgu niż wojewódzki ze szkołami wydziałowymi i podwydziałowymi; Korona - 6 wydziałów: wielkopolski, mazowiecki, małopolski, ruski, litewski, białoruski.
• Korona - 5 szkół wydziałowych wydziałowych 11 podwydziałowych, uczniowie 3844
• Nauczyciele 113; 34 świckich, 79 duchownych, 12 nauczycieli języków obcych
• Wydział pijarski miał 2 szkoły wydziałowe, 12 podwydziałowych podwydziałowych 86 nauczycielamii 3 tysiące uczniów
• Uczniów innych szkołach zakonnych uczyło się ponad 1000 uczniów pod kierunkiem 29 nauczycieli
• Dawne szkoły jezuickie otrzymały nazwę szkół akademickich /wydziałowych/
• Szkoły zakonne miały charakter szkół prywatnych pod kontrolą KEN
III ETAP 1788-1794
• Lato powolnego upadku KEN
• 1793 poddanie KEN pod zwierzchnictwo Departamentu Edukacji Narodowej w konsekwencji oddanie zarządu nad szkołami zakonnymi pod warunkiem kształcenia nauczycieli w Akademiach
• Zakaz wyjazdów profesorów na studia za granicę
• Wyłączenie spod kontroli KEN szkolnictwa prywatnego
• Przyczynienie się do upadku KEN szlachty
ORGANIZACJA SZKOLNICTWA
1. I szkoły pierwiastkowe /parafialne/
• Na wsiach i miasteczkach dla dzieci rolników i rzemieślników
• Ok. 175 szkół wg Wierzbowskiego w późniejszym czasie wzrost: Korona 190 szkół a Litwa 390 szkół
• Miasto - czytanie, pisanie, rachunki, znajomość wag, miar i monet, wiedza o rzemiosłach, handel uprawiany w regionie, religia, i świcka nauka moralna
• Wieś - pisanie, czytanie, rachunki, praktyczne zajęcia rolnicze i gospodarskie, hodowla zwierząt, higiena, religia, nauki moralne
• I elementarz 1785 „Elementarz dla szkół parafialnych parafialnych narodowych”
• I seminarium dla nauczycieli szkół pierwiastkowych 1775 Zakręt pod Wilnem
• 1785 seminarium w Łowiczu i Kielcach
• program seminarium - praktyczne zajęcia rolnicze i gospodarskie, śpiew, gra na klawikordzie, elementarne przedmioty nauczania, katechizm, podstawy moralności - dla uczniów pochodzących od chłopów i biednej szlachty
• Powstanie stanu nauczycielskiego/ 1 raz w Polce/ opłacani z kasy państwa
2. Szkoły Podwydziałowe - 6 lat nauki /również prywatne/
• Przedmioty: matematyka, fizyka, algebra, rysunek mierniczy, historia naturalna /botanika, geologia, rolnictwo, ogrodnictwo/ higiena, gramatyka, logika, historia sztuk i rzemiosł, język francuski, niemiecki, prawo powszechne i Polskie, historia, etyka, wymowa połączona z etyką /założenie Komisji/
• Nie dawały możliwości iśc na studia, dopiero po II etapie nauki
3. Szkoły Wydziałowe - 7 lat
• Ten sam program
• Rektor /wszystkie szkoły w ydziale/ 1 wizyta do roku w podległych szkołach
• Prefekt - pomocnik rektora
• 6 profesorów
• 1 kaznodzieja
• 1 lub 2 nauczycieli języka obcego
• mieściły się przeważnie w budynkach szkół jezuickich
4. Szkoły główne
• Akademia Krakowska - Szkoła Główna Koronna
• Akademia Wileńska - szkoła Główna Litewska
a) AK 1777 reforma Hugo Kołatają
• Zmiany programowe i strukturalne
• 2 kolegia obejmujące 2 wydziały:
• kolegium fizyczne - szkoła fizyczna, lekarska, matematyczna
• kolegium moralne - szkoła teologiczna , prawa i literatury
• badania naukowe - popularyzacja wiedzy
• uporządkowano archiwum, biblioteki i pensje nauczycieli
• zreformowano kolonie akademickie
• Polski jako wykładowy
• Najwybitniejsi uczeni : Jan Śniadecki, Feliks Radwański, Jan Jaśkiewicz, Jan i Wincenty Szajster, Rafał Czarnkowski
b) AW 1780-1781 reforma M. Poczobutt-Odlański
• 1780 został rektorem M. Poczobutt-Odlański
• Język polski jako wykładowy
• Rozszerzenie o 2 nowe wydziały - prawo i medycynę
• Pobudowano klinikę by studenci mogli się uczyć na pajętach
• Nauczycielami byli exjezuici
ZABÓR ROSYJSKI
• w wyniku rozbiorów ziemie Polski zostały włączone do Rosji
• w wyniku tego rozpoczęto brutalną rusyfikację ( administracja, szkolnictwo )
• język rosyjski stał się językiem narodowym
• likwidacja polskich szkół i uczelni ( Caryca Katarzyna zlikwidowała wszystkie szkoły KEN oraz wprowadziła cenzurę książek )
• szkoły średnie i elementarne pod zarząd zakonów
• Car Aleksander I wydał zezwolenie na tworzenie na całym terenie szkół podległych Uniwersytetowi w Wilnie
Obszar Polski podzielono na gubernie:
* GUBERNIA PÓŁNOCNA - odpowiedzialny Adam CZARTORYSKI, kurator okręgu wileńskiego
* GUBERNIA POŁUDNIOWA - odpowiedzialny Tadeusz CZACKI, któremu pomagać miał Hugo KOŁŁĄTAJ
W guberniach podjęto próbę stworzenia szkół elementarnych, przy parafii bez względu na płeć i wyznanie
- ustalono, że :
• w mieście szkoła będzie 2-klasowa z 2-nauczycielami, nauka trwać będzie 4 lata
• na wsi szkoła będzie 1-klasowa z 1-nauczycielem, nauka trwać będzie 2 lata
- W obu typach szkół wiedza ogólnokształcąca z wiadomości zawodu, np. handel, rzemiosło, wagi, miary
- 70 szkół średnich, w niektórych bardzo wysoki poziom, najwyższy poziom w Liceum KRZEMIENIECKIM
- Najwyższy poziom europejski ( wpływy KEN ) miał Uniwersytet WILEŃSKI
- Napoleon przygotowuje się do wojny z Rosją, Polska ma być bazą przejściową
- Napoleon daje Polsce Konstytucję, w 1802 r. zostaje powołana Centralna Władza Oświatowa potocznie zwana Izbą Edukacyjną
- Dyrekcja Edukacji Publicznej trwa aż do 1815 r.
- zalecano odtwarzanie szkół elementarnych w każdym mieście i w każdej wsi
- obowiązek utrzymania i dozorowania szkół powierzono dozorcom, tj. dziedzic, ksiądz, bogaci ludzie, np. młynarz, karczmarz itp.
- kontrolę nad finansami sprawuje REJENT
- utrzymanie szkół na wsiach przez właścicieli ziemskich, a w miastach przez rzemieślników
- obowiązek szkolnictwa dla obu płci
- dla potrzeb szkolnictwa napisano ELEMENTARZ, który wydał WOLSKI
W 1813 r. było 1289 szkół elementarnych
• utworzono 3-letnie szkoły podwydziałowe, było ich 14
• utworzono 4-letnie szkoły wydziałowe, było ich 23 i przeznaczone były dla biednej szlachty i mieszczan
• utworzono szkoły departamentowe dla warstw wyższych, które dawały możliwość wstępu na studia wyższe, było ich 23, uczono tam jęz. francuskiego, łaciny, rysunku i kaligrafii
- Rozwija się gospodarka
- Powstaje szkoła prawa i administracji, lekarska
- Uruchomiono także 3-letnie seminarium dla nauczycieli w Poznaniu i Łowiczu
- Księstwo Warszawskie upada w momencie klęski Napoleona
- Upadek Księstwa Warszawskiego nie spowodował upadku szkolnictwa elementarnego
- Wprowadzono do szkół 16 rodzajów kar
- Zmniejszono ilość szkół średnich
- Nastąpiła likwidacja Głównych Ośrodków Nauki Polskiej słynnego Liceum KRZEMIENIECKIEGO, WILEŃSKIEGO
- Ograniczono język polski, wprowadzono literaturę i geografię oraz historię Rosji
- Zlikwidowano Towarzystwo Przyjaciół Nauk
- Początek łapówkarstwa powstał od Rosji
W 1862 r. zatwierdzono Ustawę o Wychowaniu Publicznym w Królestwie Polskim spowodowało to przywrócenie charakteru narodowego i wprowadzenie nowego podziału szkół średnich :
* 5-klasowe szkoły powiatowe, ostatnia klasa miała charakter techniczny lub pedagogiczny
* 7-klasowe gimnazjum ( 12 szt. )
* szkoła 8-klasowa w Lublinie ( 1 szt. Liceum )
- Szkolnictwo żeńskie tylko prywatnie !!!
- Program nauczania w szkołach równy dla wszystkich ( w mieście i na wsi )
- Nadanie szkołom programu ogólnokształcącego
- Szkoły elementarne finansowane były z podatków publicznych
- Po ukończeniu szkoły elementarnej można podjąć naukę w szkole średniej
- Otworzono Instytut Politechniczny, Rolniczo - Leśny w Puławach
- Uniwersytet Warszawski powstał pod nazwą SZKOŁY GŁÓWNEJ
- Otworzono również Akademię Chirurgiczną
- Zniesiono odrębność szkół w Królestwie
- Ponownie powołano do życia Okręg Naukowo - Warszawski
- Od 1872 r. wprowadzono obowiązek czytania i pisania w jęz. rosyjskim
- Wieś obciążono 50% kosztami utrzymania szkół
- Nastąpiła samorzutna likwidacja szkół wiejskich, wynikiem czego był analfabetyzm, ok. 65% ludności to analfabeci
- Pod koniec XIX w. zaznacza się rozwój nauczania prywatnego i tajnego szkolnictwa elementarnego
SZKOŁY ŚREDNIE
Nastąpiła zmiana struktury organizacyjnej:
• wprowadzono 8-klasowe gimnazja
• wprowadzono 3-4-klasowe progimnazja, tj. niepełne gimnazja
- Po 1869 r. nastąpiło wprowadzenie jęz. rosyjskiego, jako przedmiotu, a następnie jako języka wykładowego
- Uczniowie poddani surowej dyscyplinie, nadzorowi policji
- Zaczynają tworzyć się organizacje tajnych kółek gimnazjalnych, np. Tow. FILOMATÓW i FILARETÓW
- Nastąpiła całkowita likwidacja szkół wyższych
- 1869 r. SZKOŁA GŁÓWNA ( tj. Uniwersytet Warszawski ) została przekształcona na WARSZAWSKI UNIWERSYTET CARSKI
- Wprowadzono do wszystkich uczelni język rosyjski, jako język wykładowy
- Wraz z Uniwersytetem Carskim powołano INSTYTUT GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO i LEŚNICTWA w Puławach
- Władze carskie nie przewidywały kształcenia kobiet na poziomie wyższym
- Kobiety zorganizowały BABSKI UNIWERSYTET LATAJĄCY, który działał prze rok i wykształcił ok. 1000 kobiet
1905 r. rewolucja - Petersburg - Krwawa Niedziela
- Nastąpiła repolonizacja wszystkich typów szkół
- Wprowadzono język polski, jako język wykładowy na wszystkie poziomy szkolnictwa
- 1913 r. - licznie rozwijają się szkoły zawodowe ( handlowe 89 szt. i rzemieślnicze 13 szt.,techniczne 6 szt. )
ZABÓR AUSTRIACKI
- Zła organizacja państwa, źle zorganizowana administracja i prawo państwa
- Szkoły parafialne weszły pod zarząd państwa
• na wsiach szkoły nazywały się Szkołami TRYWIALNYMI
• w mieście szkoły nosiły nazwę Szkół GŁÓWNYCH
- Duży nacisk kładziono na religię
- W 1815 r. wszystkie szkoły oddano pod nadzór kleru
* szkoły elementarne - 2280
* szkoły główne - 85
- Za czasów Józefa II wprowadzenie obowiązku szkolnego, który nie był nadzorowany ( nie było listy uczących się uczniów itp. )
- Po 1815 r. szkoły średnie były podporządkowane państwu
- poziom nauczania w szkołach średnich był bardzo słaby, jeden nauczyciel uczył wszystkich przedmiotów
- 1784 r. Powstał Uniwersytet Lwowski, który prezentował bardzo niski poziom nauczania
Dopiero w 1805 r. reforma szkolna miała wnieść ( założenia reformy ) :
• wprowadzenie oświaty dla każdego stanu
• religia, jako główny przedmiot nauczania
• obowiązek utrzymania szkół przez DOMINIA, tj. dozór szkolny ( dziedzic, proboszcz,urzędnik )
• rozszerzono program nauczania w szkołach głównych - miejskich
• podjęto uchwałę o podwyższeniu kwalifikacji nauczycieli ( miały być kursy kilkumiesięczne )
• powstały Szkoły Realne tzw.GIMNAZJA REALNE w większych ośrodkach handlowych, które dawały maturę bez prawa wstępu na studia
SZKOŁY ŚREDNIE - reforma miała wprowadzić :
- Nauczyciela przedmiotowego, tj. jeden nauczyciel do jednego przedmiotu
- Zwiększono liczbę godzin na przedmioty matematyczno - przyrodnicze
- Ustawa dopuszczała używanie języka polskiego do szkół średnich, jako języka pomocniczego
- Metoda pamięciowa, jako najskuteczniejsza metoda nauczania
- Wprowadzenie do niektórych szkół nauki o gospodarce wiejskiej
- Ustawa mówiła także o selekcji nauczycieli ( prawo do zawodu tylko dla dobrze wyspecjalizowanych )
- W XIX w. nikt nie uczył już w języku łacińskim
- Po 1842 r. ( Wiosna Ludów ) zauważa się rozwój tajnego nauczania, które tworzy głównie młodzież szkół średnich
- Najniższy poziom nauczania w Europie
- Po Wiośnie Ludów następuje drastyczne zmniejszenie szkół elementarnych
- Od 1853 r. w szkołach dominuje język niemiecki
- W 1866 r. powstaje Rada Szkolna Krajowa ( tj. odpowiednik Polskiego Ministerstwa Oświaty ), na czele którego stoi Józef DIETL ( prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego )
- W 1867 r. zostaje zatwierdzona ustawa o języku narodowym w szkolnictwie elementarnym i średnim
- Do szkolnictwa elementarnego i średniego wprowadzono jęz. polski, jako język wykładowy
- Wprowadzono obowiązek szkolny od 6 roku życia do 12 lat
- Program szkół elementarnych i średnich miał charakter ogólnokształcący, był jednolity dla miast i wsi
ciężar utrzymania szkół nałożono na gminy i majątki miejskie
- Powołano 4 seminaria dla nauczycieli ( w 1914 r. - było już 44 szt. )
- Krajowa Rada Szkolna starała się podnosić prestiż zawodu nauczyciela poprzez jego dokształcanie i godziwe wynagrodzenie za pracę
- Uregulowano sprawę rent dla nauczycieli
- Był zapis darowizny - ziemia dla nauczyciela na wsi, darmowy opał dla domu nauczyciela
- Powstanie Krajowego Związku Nauczycieli Narodowych
- Powstanie Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych ( lojalne wobec władz )
- Bardzo wysoki poziom nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego
- 1877 r. otwarcie Politechniki we Lwowie
- 1901 r. powstaje Akademia Rolnicza w Dublanach
- Powstaje Polska Akademia Umiejętności
- Powstaje Krakowska Szkoła Sztuk Pięknych ( uczyli się tam Jan MATEJKO, Stanisław WYSPIAŃSKI i inni )
ZABÓR PRUSKI
Śląsk ¾ robotników, reszta szlachta i rolnicy
Najdrastyczniejsza germanizacja miała miejsce na Śląsku.
Prawo pruskie - najlepsze prawo na świecie, można było zaskarżyć króla.
Szkoła elementarna - 7-klasowa, na wsi model szkoły jednoklasowej,1-en nauczyciel
79 uczniów na 1 nauczyciela (granica)
1825 - wprowadzony powszechny obowiązek szkolny, do 1872 niewielki procent analfabetów
język niemiecki, polski, religia, prace ręczne, przyroda, literatura, matematyka (we wszystkich odmianach)
do 1872 - język polski 7 godzin tygodniowo.
Preparandy nauczycielskie - niższa forma kształcenia nauczycieli.
Wyznaniowe seminaria nauczycielskie - regularna forma nauczania nauczycieli
Katolickie - dla Polaków i Niemców
Ewangelickie - tylko dla Niemców
Szkoły te były z maturą, norma w 2 poł. XIX w. nauczyciel miał maturę, nauczyciel po seminarium zdawał 2 egzamin z zakresu pedagogiki.
Po szkole elementarnej można było pójść:
1. 2-letnie szkoły zawodowe-uczyły zawodu
2. Cech rzemiosł różnych - można zdobyć zawód
Szkoły średnie, typy:
1. Progimnazja - niepełne szkoły średnie kształcące niższych urzędników
2. Gimnazja realne - z maturą ale bez możliwości startu na studia
3. Gimnazjum klasyczne - (greka, łacina) najlepsze szkoły średnie, matura dawała możliwość startowania na wszystkie studia, warunkiem pieniądze posiadane przez rodziców
Do lat 50-tych 7% Polaków w szkołach średnich.
Najstarsze gimnazja w Prusach zachodnich to: Chojnice, Chełmno- później Wejherowo, Lubawa, Brodnica, Grudziądz, Malbork, Wałcz, Gdańsk, Starogard Gdański.
1823 - Pelplin Collegium Marianum - najpierw progimnazjum później pełne gimnazjum, do 1920 wykładowym był język polski.
Dzieci polskie - szkoły katolickie
Szkoły dwuwyznaniowe - nazywane były symultannymi (sumultanne), uczyli się ewangelicy i katolicy,religia była osobno.
Hederg - szkoły żydowskie
UCZELNIE WYŻSZE
Na terenie ziem polskich pod zaborem pruskim nie było żadnej wyższej uczelni. Były próby założenia w Poznaniu, jednak władze nie zgodziły się.
1904 - Politechnika Gdańska, całkowicie niemieckie oblicze, bardzo wysoki poziom nauczania.
Uniwersytet wrocławski - najbliższy Polakom uniwersytet, łatwo było się przemieścić, Wrocław nie był drogim miastem w utrzymaniu, było tam kilku profesorów Polaków, załatwiali stypendium (zwrotne),istniała tam
Katedra literatury i językow słowiańskich. Studenci po niemiecku mogli się zapoznać z kultura i historią Słowian. Prowadzili ja Nehring i Cybulski profesorowie, wybitni słowianofile.
Towarzystwo literacko - słowiańskie - dozwolona działalność studentów- Słowian.
1868 - zlikwidowano wszystkie towarzystwa.
Polacy najczęściej studiowali w Berlinie, Gryfii (reisfield), Lipsk, Monachium, Fryburg, Freiburg.
Królewiec - Polacy nie studiowali pomimo że było niedaleko, ale prowincjonalizm i atmosfera nie zachęcały do studiów.
Medycyna, weterynaria, filozofia i teologia kończyły się od razu tytułem doktora. Najdroższa była medycyna i prawo. Najtańsza była farmacja.
1848 - powstało w Chełmnie nad Wisłą Towarzystwo Pomocy Naukowej dla młodzieży męskiej, dla Prus zachodnich, założone przez księży, nauczycieli (inteligencja polska). Zbierało dla studentów stypendia, gimnazjalista starający się o to musiał 2 razy do roku przysłać do nich prace o charakterze patryjotycznym, 2 tematy język polski, historia.
Studenci przysyłali 1 prace o tematyce odpowiadającej swojemu kierunkowi studiów.
Podpisywano - wrócić na ziemie polskie pod zaborem, cel bycie społecznikiem.
Najtaniej było studiować teologie. Wszystkie koszty pokrywał kościół.
Po zjednoczeniu Niemiec nastąpiły zmiany. Najsilniejszym państwem związkowym w Niemczech były Prusy, kanclerz (premier premierów) pochodził z Prus. 1 Kanclerzem był Bismarck.
1871 - zaczął się „KULTUR KAMPF” trwał do 1878.
KULTUR KAMPF - walka z kościołem katolickim o wpływy w państwie pod hasłem „zachowania czystości kultury niemieckiej”.
Przybrał on formę walki o podporządkowanie państwu kościoła katolickiego, co dało wyraz w ustawie majowej w latach 1873-1875.
Ustawa dla całych Niemiec - ustawa o likwidacji zakonu jezuitow,ustawa o ślubach cywilnych, wprowadzona paragraf o kazaniu (ambonie),który zabraniał księżom wykorzystywania ambony do celów innych po za ściśle religijnymi (kara, twierdza do 3 lat). Władze obsadzały stanowiska kościelne, wikariaty, archidiecezje.
Watykan natychmiast zerwał stosunki z Niemcami, na Niemcy nałożono anatemę.
USTAWY DLA Niemiec
Ustawa tzw. „speergesetz” - blokowała wszelkie świadczenia państwa na rzecz kościoła katolickiego, rozwiązano wszystkie zakony męskie i żeńskie, za wyjątkiem tych które prowadziły działalność charytatywna.
Ustawa o nadzorze szkolnym - która rugowała księży katolickich ze wszystkich stanowisk w systemie oświaty pruskiej.
Misja kanoniczna (missio cannonica) - która była jakby przyzwoleniem kościoła na nauczanie religii przez osoby świeckie.
Zakaz użyczania księżom sal szkolnych, nie ma księży w szkołach.
Likwidowała język polski jako przedmiot nauczania, ograniczono nauczanie religi w jezyku polskim.
1-3 klasa po polsku religia
4-7 posiłkowo polski, jak dzieci czegoś nie będę rozumieć.
Ustawa banicyjna - księża którzy chcieli ominąć kultur kampf musieli opuścić rzesze.
Obowiązek szkolny - bewzglednie przestrzegany. Budowa szkol w miejscu gdzie dziecko ma 3 km(najwyżej) do szkoły. Na 1000 mieszkańców 1 szkoła.
Nie ma analfabetyzmu - jedynie analfabetyzm czynny tzn. umie czytać, pisać nie za bardzo.
Nie ma powstań praca organiczna.
„Gazeta Grudziacka” - najbardziej poczytna gazeta na Pomorzu zachodnim, propagowała polskie hasła, patryjotyzm, prosty język zrozumiany dla prostego chłopa.
„Pielgrzym z Pelplina”, „Gryf” - kaszubska.
Narastający proces wrogości miedzy narodami polskim i niemieckim.
HEBUNGSPOLITIK - niedopuszczona Polaków do urzędów, sprowadzano urzędników z głąb Niemiec, powstało dużo biur, koszar wojskowych, powstała komisja kolonizacyjna.
KROLEWSKA KOMISJA OSADNICZA DLA PRUS ZACHODNICH I POZNANSKIEGO - powstała w 1886 i działała do 1919, oficjalny dekret, cel wykupienie ziem od Polaków i osadzanie na niej kolonistów niemieckich. Wydano miliard marek (zakładano wydanie 100 mln) z marnym skutkiem.
HAKATA -organizacja niemiecka, skrajnie nacjonalistyczna w 1894 w Poznaniu -urzędnicy i nauczyciele niemieccy najwięcej członków
1896 - 41 kol, 3500 członków w Poznańskiem, 8 kol 1000 członków pomorze, 10 kół Śląsk
w całych Niemczech sympatyków 8000 członków w 57 kołach..
Duże dodatki za szerzenie niemiecczyzny.
Urzędnik nie obsługiwał w języku polskim, nie przyjmował podań w języku polskim
Nauczyciel - znęcali się nad dziećmi np. czepiali się o kanapki zawinięte w polska gazetę.
GERMANIZACJA SZKOLNICTWA ELEMENTARNEGO
1872 - ustawa o nadzorze szkolnym (Śląsk, Prusy wschodnie i zachodnie)
1873 - przepis ten wprowadzono dla poznańskiego
1887 - ostateczne usuniecie języka polskiego jako przedmiotu nauczania w szkołach
1901 - były próby usuwania języka polskiego z religii we Wrześni
1906 - wielki strajk w poznańskim około 900 szkol (dzieci nie odpowiadały nauczycielowi po niemiecku, odpowiadały po polsku lub w ogóle milczały)
W latach 80-tych w Prusach zachodnich całkowicie usunięto język polski, całkowicie niemieckie szkolnictwo.
W Prusach zachodnich tez wybuchły strajki które trwały do 1907.
Kary dla dzieci:
- kary fizyczne ( 7 przypadków śmiertelnych - 5 poznańskie, 2 Prusy zachodnie)
- dzieci przenoszono do niższych klas
- przedłużanie obowiązku szkolnego
- usuwanie ze szkoły ( nie mógł zdobyć zawodu w cechach rzemieślniczych)
- karne godziny popołudniowe (tzw. areszt)
Kary dla rodziców:
- porządkowe - za łamanie porządku szkolnego ( 1 marka za opuszczenie jednej karnej godziny)
- kary sadowe, więzienne - dla rodziców zakłócających porządek nauczania
- wymawiano dzierżawy ziemi, domu, pastwisk
- karanie za nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych (domy)
- usuwanie rodziców z pracy ( najczęściej w sektorze państwowym)
- usuwano dzieci ze szkol średnich, seminariów nauczycielskich
- usuwano, zwalniano dalsza rodzinę, tych którzy strajkowali.
Dzieci inteligencji nie brały udziału w strajku, zazwyczaj były to dzieci robotników.
Na Śląsku wybuchło 17 strajków, ale w tym samym dniu upadły.
1907 - całkowita germanizacja szkolnictwa, znika język polski wyrokiem Sadu najwyższego Rzeszy.
SZKOLY SREDNIE
Do 1872 - język polski funkcjonował w szkołach
1872 - zniesiono obowiązkowość uczestnictwa Polaków na języku polskim, całkowicie zniesiono naukę religii w języku narodowym.
1889 - usunięto z programu języka polskiego literaturę ( została sama gramatyka)
1890 - usunięto język polski z gimnazjów rzeczywistych i realnych, jako przedmiot zdawany na maturze
1900 - władze wydały okólnik żeby nie dopuszczać Polaków do lekcji języka polskiego
1901 - całkowicie usunięto język polski jako przedmiot nauczania w szkolnictwie średnim
Młodzież polska organizowała się w tajne kolka, gdzie studiowano literaturę i język polski
Florian Ceynowa - pierwsze tajne koło na Pomorzu, gimnazjum Chojnickie
Kolka te dzieliły się na 3-4 osobowe grupy, czytano Mickiewicza, słowackiego, Sienkiewicza ku pokrzepieniu serc.
Nie wolno było zapisywać im wykładów.
Kolka te funkcjonowały we wszystkich szkołach. Największym idolem był Mickiewicz ( w rocznice jego śmierci tj. 22.11, robiono egzaminy, przyjmowano nowych członków)
1901 - odbył się proces gimnazjalistów i studentów w Poznańskiem i w Toruniu. W Prusach odkryto siec tych tajnych kolek.
1905 - przywieziono z Galicji do poznańskiego idee skautingu
1911 - pierwsza drużyna harcerska w Śmieciu
Powstawały drużyny harcerskie na bazie kolek filomackich.