CZYNNIKI KLIMATOTWÓRCZE
Czynniki fizyczno-geograficzne
położenie w średnich szerokościach geograficznych
położenie w centralnej Europie pomiędzy lądem Euroazjatyckim na wschodzie, a wielkim zbiornikiem wodnym Atlantyku
uprzywilejowanie termiczne dzięki ciepłemu prądowi zatokowemu
nizinny charakter kraju
równoleżnikowe ułożenie krain geograficznych
Czynniki cyrkulacyjne
powietrze polarno morskie kształtowane nad Atlantykiem przynosi lata chłodne i wilgotne, zimy ciepłe i wilgotne ( 70 % dni w ciągu roku )
powietrze polarno kontynentalne przynosi lata gorące i suche, zimy mroźne i suche ( ok. 30 % dni )
powietrze arktyczne kształtowane nad Grenlandią i Europą Północno Wschodnią przynosi mroźne i wilgotne zimy, a także wczesno jesienno i późno wiosenne przymrozki
powietrze zwrotnikowo morskie i kontynentalne napływa latem i jesienią przynosząc wysokie temperatury, w październiku kształtuje polską złotą jesień, w lecie morze przynosić gwałtowne burze
Czynniki radiacyjne
Związane z kątem padania promieni słonecznych, a tym samym ogrzaniem powierzchni kraju. Wysokość Słońca na krańcach południowych jest o 6O większa niż nad Bałtykiem
CECHY KLIMATU
duża różnorodność i zmienność typów pogody z dnia na dzień
przewaga wiatrów zachodnich
duże zachmurzenie, a zmniejszone usłonecznienie i promieniowanie słoneczne
uprzywilejowanie termiczne
występowanie sześciu pór roku
narastanie kontynentalizmu z zachodu na wschód
TEMPERATURA
Kształtuje się pod wpływem :
napływu różnych mas powietrza i związanego z nim kierunków wiatrów
stopnia zachmurzenia
wzniesienia n.p.m.
transformacji napływającego powietrza pod wpływem charakterystycznego podłoża
Średnie temperatury roczne wahają się w granicach od 6 O do 8,5 O C.
Najcieplejszymi obszarami są: Niż. Śląska, zachodnia część Kotliny Sandomierskiej, Niź. Wielkopolska.
Najniższe wartości temperatury notowane są w północno-wschodniej części kraju - na Wyż Kielecko-Sandomierskiej, na Roztoczu i na Pojezierzu Pomorskim. Obszary górskie mają piętrowy układ temperatury co prowadzi do obniżania średniej rocznej temperatury wraz ze wzrostem wysokości
Zimą zarysowuje się wyraźny spadek temperatury z zachodu na wschód, czyli w kierunku południkowym Najzimniejsza jest północno-wschodnia część kraju (poniżej -4°C ), a najcieplejsze - wybrzeże i tereny wzdłuż doliny Odry (około 0 OC).
Latem rozkład temperatury nawiązuje do rozkładu rocznego, z tą różnicą, że poza górami najchłodniej jest nie na północnym wschodzie, ale nad morzem ( 16,5O C ) Na Niź Wielkopolskiej, Śląskiej, w zachodniej części Kotl. Sandomierskiej występują najwyższe wartości średnie (ponad 19°C). Roczna amplituda temperatury zmienia się od 17,1 O C nad morzem do 23°C na krańcach wschodnich
OPADY
Polska leży w umiarkowanie wilgotnych warunkach klimatycznych.
Średnie opady wynoszą około 600 mm. Ponieważ wilgotne masy powietrza napływają do Polski znad Atlantyku - zwiększone sumy opadów występują na wzniesieniach, eksponowanych na wiatry płn.-zach, zach. i płd -zach. a mniejsze opady notuje się w ”deszczowym cieniu" tych wzniesień. Występuje też zależność pomiędzy wysokością wzniesień a sumami opadów.
Najmniejsze sumy opadów, poniżej 500 mm rocznie - występują "w cieniu" Poj. Pomorskiego i Lubuskiego, nad dolną Wisłą, środkową Wartą i Notecią.
Najwięcej opadów notuje się na Poj. Pomorskim - suma opadów przekracza miejscami 750 mm, a na Poj. Mazurskim 600-700 mm. Podobne sumy opadów rejestruje się na Poj. Lubuskim, Wzgórzach Trzebnickich i Wyż. Małopolskiej. Na grzbietach Sudetów i Karpat opady przekraczają na ogół 800 mm, a w najwyższych partiach - 1 000 mm.
Dzieląc rok na dwa półrocza, ok. 1/3 sumy rocznej przypada na półrocze zimowe - a 2/3 na półrocze letnie.
KLIMAT PRZEJŚCIOWY
Z masami powietrza związane są kierunki wiatrów , ponad 60 % dni w ciągu roku są to wiatry z sektora zachodniego. Z wiatrów lokalnych charakterystycznymi są : halny w górach i bryza nad morzem.
Wynikiem częstego przechodzenia frontów nad obszarem Polski jest dość duże zachmurzenie w ciągu roku. Największe od listopada do stycznia. Najmniejsze na przełomie wiosny i lata.
Charakterystyczną cechą klimatu przejściowego jest występowanie sześciu termicznych pór roku : przedwiośnie, wiosna, lato, jesień, przedzimie, zima. Okresy przejściowe ulegają zanikowi w kierunku wschodnim, co związane jest z większym kontynentalizmem klimatu. Najdłuższą porą roku w Polsce jest lato. Trwa od 60-80 dni na Pojezierzach i nad morzem do 100 dni w centralnej i południowo zachodniej części kraju. Bardzo krótko w górach. Czas zimy wydłuża się od ok. 60 dni na zachodzi kraju do ponad 100 dni na wschodzie i ponad 110 w Polsce północno wschodniej, ponad pół roku trwa w górach.
Z porami roku związany jest okres wegetacyjny który na obszarze Polski rozkłada się od 190 dni do ponad 220.
SIEĆ RZECZNA POLSKI
Obszary dorzeczy i zlewisk
Zlewisko Morza Bałtyckiego ( 99,7 % obszaru Polski )
# dorzecze Wisły
# dorzecze Odry
rzeki przymorza
dorzecze Niemna i Pregoły
Zlewisko Morza Czarnego
dorzecze Dniestru ( Strwiąż )
dorzecze Dunaju ( Orawa )
Zlewisko Morza Północnego
dorzecze Łaby ( Izera, Orlica)
Charakterystyczne cechy sieci rzecznej
spływ w kierunku północno zachodnim
bieg schodkowy
asymetria obu największych dorzeczy
spójność hydrograficzna
Obszary źródliskowe
Karpaty i Sudety - Wisła, Odra i wiele ich dopływów
Pas Wyżyn ( Warta, Pilica, Bug
Pas Pojezierzy ( Brda, Wda, Drwęca, Wkra )
JEZIORA
Jeziora w Polsce zajmują ok. 1 % części kraju. Większość z nich znajduje się w północenj części kraju w paśmie pojezierzy. Większości są to typowe jeziora :
morenowe : Mamry, Śniardwy
rynnowe : Ryńskie, Nickie, Jeziorak, Gopło, Miedwie
oczka wytopiskowe : Hańcza
jeziora przybrzeżne : Jamno, Łebsko, Gardno, Sarbsko
jeziora deltowe : Dąbie, Drużno
mnóstwo starorzeczy i jezior krasowych ( głównie na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu
w górach występują jeziora polodowcowe zwane karowymi, cyrkowymi : Morskie Oko, Wielki Staw, Czarny Staw
Elementem sztucznym sieci hydrograficznej Polski są jeziora sztuczne budowane z wielorakich powodów jak również kanały spełniające funkcję komunikacyjną : Gliwicki, Bydgoski, nawadniające : Wiprz-Kna, Obry, rekreacyjny : Augustowski, Elbląski
Sztuczne zbiorniki wodne budowane są w celach :
energetycznych - wykorzystania energii wodnej dla potrzeb hydroenergetyki np. Zb. Włocławski
retencyjnych - regulowania przepływu wody w rzekach w ciągu całego roku, zabezpieczenia przed powodzią; np. Zb. Soliński
komunikacyjnych - poprawienia warunków żeglugi np. Zb. Turawski
komunalnych - dostarczania wody dla codziennych potrzeb ludności np. Zb. Sulejowski
produkcyjnych - dostarczania wody dla potrzeb produkcji przemysłowej i rolniczej np. Zb. Goczałkowski
wypoczynkowych i sportowych np. Zb. Koronowski
WODY MINERALNE
Wody podziemne mają ogromne znaczenie dla bilansu wodnego na danym obszarze, w ponad połowie zasilają rzeki, są głównym rezerwuarem wód pitnych dla ludzi, zwierząt czy przemysłu spożywczego.
Do wód mineralnych zaliczamy :
solanki - Kołobrzeg, Ciechocinek, Inowrocław
wody siarkowe - Busko Zdrój, Solec Zdrój
żelaziste - Nałęczów
szczawy - Krynica, Żegiestów, Polanica Zdrój
cieplice - Cieplice Śląskie Zdrój, Lądek Zdrój, Duszniki
GLEBY
Gleby bielicowe, powstałe z różnych skał macierzystych (np. piasków), w klimacie wilgotnym, w procesie tzw. bielicowania - wymywania związków mineralnych i organicznych w głąb gleby; na ogół kwaśne i mało żyzne; występują prawie na całym obrzarze kraju
Gleby brunatne, powstałe z różnych (gł. zasadowych) skał macierzystych w klimacie umiarkowanym wilgotnym; dość żyzne, zasobne w próchnicę; Wyż. Lubelska i Kielecko-sandomierska, okolice Rzeszowa, Krakowa, Przedgórze Sudeckie
Gleby czarnoziemy, powstałe z przeważnie lessów przy udziale roślinności stepowej lub leśno-stepowej w klimacie kontynentalnym; żyzne, bogate w próchnicę; okolice Hrubieszowa, Przemyśla, Sandomierza
Z gleb astrefowych w największej ilości występują :
mady - powstałe z nanosów rzecznych - żyzne i urodzajne; występują zwłaszcza w dolinie Wisły, Odry, na Żuławach Wiślanych
czarne ziemie - powstałe na obszarach starych bagien, wyschniętych jezior, czy łożysk rzecznych; występują na Kujawach, Wielkopolsce, w okolicach Wrześni, Środy Wlkp. Leszna, Na Niź. Śląskiej, w okolicach Wrocławia, na Mazowszu - w rejonie Sochaczewa, Grójca, Ciechanowa, na Niź. Szczecińskiej
rędziny - gleby występujące na utworach wapiennych zwłaszcza na Wyż. Lubelskiej, między Chełmem a Krasnym Stawem, na Wyż. Kielecko sandomierskiej, w rejonie Kielc, w Niecce Nidziańskiej, na obszarze Wyż. Krakowsko-Częstochwskiej, w rejonie Opola, na Podhalu
gleby bagienne charakterystyczne dla obszaru bagien północno-wschodniej części kraju
górskie - charakterystyczne dla regionów górskich
SZATA ROŚLINNA
Naturalna szata roślinna Polski jest wynikiem przejściowości klimatycznej i zmienia się z zachodu na wschód w miarę wzrostu kontynentalizmu. Na ziemiach Polski zanikają liczne zbiorowiska roślinne związane z klimatem oceanicznym, a na ich miejscu pojawiają się lub zyskują na znaczeniu zbiorowiska z przewagą lasów iglastych charakterystycznych dla kontynentu euroazjatyckiego. W najbardziej nienaruszonym stanie pierwotna roślinność zachowała się w zbiorowiskach leśnych, które obecnie w Polsce zajmują 27 % obszaru. Są to głownie :
bory - lasy iglaste złożone głównie z sosny
lasy mieszane złożone głównie z sosny, dębu, brzozy, topoli, osiki, lipy
grądy - czyli wielogatunkowe lasy liściaste z grabem, dębem, lipą, bukiem, klonem
łęgi z wierzbami, topolami, olchami, jesionami
olsy - z wierzbami, jesionami i olchami.
Na obszarze naszego kraju przebiegają bardzo granice zasięgów roślin właściwych dla wschodu bądź zachodu, czy północy kontynentu europejskiego
Na obszarze Polski dominują lasy iglaste ze znacznym udziałem sosny zwyczajnej. Na północy kraju występują lasy z domieszką świerka (północny wschód) lub lasy bukowe (półncony-zachód). W południowej części kraju przeważają lasy mieszane z sosną i wielogatunkowe lasy liściaste. Na południowym krańcu Polski, w górach, występują typowe piętrowe lasy górskie