PYTANIA I ODPOWIEDZI NA EGZAMIN Z DYDAKTYKI

1. Dydaktyka jako nauka.

- geneza i znaczenie nazwy dydaktyka.

Nazwa `dydaktyka' pochodzi z języka greckiego, w którym `didaktikos' znaczy `pouczający', `didasko'- uczę. Po raz pierwszy użyto jej w 1613r w Niemczech. W tym roku K.Helwig i J.Jung opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Uważali oni dydaktyę za sztukę nauczania, a więc swego rodzaju umiejętność praktyczną. Natomiast J.A.Komeński uważał, że dydaktyka stanowi sztukę nie tylko samego nauczania, lecz także wychowania, które traktował jako niezbędny warunek „urabiania obyczajów w kierunku wszechstronnej moralności”. Obecnie dydaktykę traktuje się jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości nauczania- uczenia się oraz sposobów przekształcania tych zjawisk prez człowieka. Jako nauka dostarcza wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań, analizuje zależności warunujące przebieg i wyniki nauczania- uczenia się oraz formułuje na tej podstawie odpowiednie prawidłowości, a ponadto wskazuje metody, formy organizaycjne i środki pomocne w wywoływaniu zamierzonych zmian u uczniów.

- dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej, dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną lub ogólną teorią nauczania i uczenia się. Oprócz dydaktyki ogólnej istnieją również dydaktyki szczegółowe, czyli tzw.metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Są one teoriami naucznia i uczenia się takich lub innych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania. Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania, z jednej bowiem strony opiera się na wynikach badań prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych, z drugiej zaś formułuje uogólnienia, które są podstawą teoretyczną wszystkich metodyk.

- przedmiot badań i funkcje dydaktyki.

Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania- uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami, w jakich przebiega, a także rezultatami, do których prowadzi.

Wiadomo, że w toku realizacji procesu nauczania- uczenia się zawsze zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. Ponadto w procesie tym występują pewne treści, metody, formy organizacyjne i środki. Dlatego też analizę i opis tych właśnie czynników podobnie jak wykrywanie prawidłowości charakterystycznnych dla procesu nauczania- uczenia się oraz ustalenie opartych na nich norm postępowania zalicza się do głównych zadań dydaktyki ogólnej. Ponadto zajmuje się analizą i opisem systemów dydaktyczych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów, a dydaktyki szczegółowe analizą i opisem systemów nauczania poszczegóglnych przedmiotów.

Spełnia ona funkcję zarówno teoretyczną, głównie o charakterze diagnostycznym i prognostycznym, jak i praktyczną, instrumentalną. W tym rozumieniu dydaktyka jest jedną z nauk pedagogicznych, które zajmują się wychowaniem, tzn.zamierzonymi i świadomie podejmowanymi czynnościami mającymi na celu ukształtowanie osobowości wychowanka wg społecznie akceptowanego wzoru, czyli ideału wychowawczego.

- metody badań dydaktycznych.

• Obserwacja- zamierzone, planowe i systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz stwierdzenia zachodzących między nimi związków. Może być bezpośrenia (planowe gromadzenie spostrzeżeń przez osobę bezpośrednio obserwującą dany proces dydaktyczny w jego naturalnym przebiegu) oraz pośrednia (celowe, systematyczne spostrzeganie zjawisk lub procesów utrwalonych za pomocą środków techniczncyh, stenogramu, protokołu itp.). Warunkiem skuteczności i poprawności oraz rzetelności obserwacji jest wyraźne sprecyzowanie jej celu oraz opracowanie odpowiedniego arkusza obserwacji, umożliwiającego planowe i systematyczne gromadzenie spostrzeżeń przez osobę obserwującą. Badacz nie manipuluje zmienną niezależną i nie ma nad nią kontroli, gdyż występuje ona niezależnie od niego intencji. Może natomiast mierzyć obie zmienne za pomocą odpowiednich narzędzi pomiaru.

• Eksperyment- służy do badania zjawisk i procesów celowo wywołanych przez badacza, przebiegających ponadto w warunkach, nad którymi sprawuje on dokładną kontrolę. Polega na wywołaniu lub zmianie przebiegu zjawisk lub procesów dydaktycznych przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie powstałych pod jego wpływem skutków. Ten nowy czynnik stanowi w badaniu zmienną niezależną, a spowodowane przezeń zmiany są zmiennymi zależnymi. Może przybierać formę eksperymentu laboratoryjnego, w którym wywołuje się lub zmienia dany proces w sztucznych dla niego warunkach, bądź też ekperymentu naturalnego kiedy badamy ów proces w typowych dlań okolicznościach. Przystępując do badań formułuje sie tzw.hipotezy robocze, która mają być prawdopodobnym wyjaśnieniem zjawisk i procesów objętych zarówno eksperymentem laboratoryjnym, jak i naturalnym.

• Testy dydaktyczne- służą do oceny rezultatów badań eksperymentalnych. Są dokładniejsze, bardziej obiektywne i wymierne. Test jest próbą wprowadzaną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożlwiajacą obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrzncych rezultatów. W badaniach dydaktycznych znajdują zastosowanie przede wszystim tzw.testy umiejętności elementarnych, takich jak czytanie, pisanie i najprostsze operacje arytmetyczne, a także różne testy wiadomości i umiejętności, którymi bada się uczniów wyższych klas szkoły podstawowej, różnego typu szkół średnich oraz studentów. Dzieli się je niekiedy na profesjonalne (standaryzowane) i testy nauczycielskie. Pierwsze wymagają przygotowania przez odowiednich specjalistów, spełnienia wielu warunków wynikających z teorii diagnozy i statystyki oraz długotrwałych badań weryfikujących, niezbędnych w celu standaryzacji; drugie natomiast mogą być konstruowane przez osoby badające efekty prowadzonych przez siebie zajęć dydaktycznych i nie wymagają standaryzacji. Z kolei testy psychologiczne (np.testy osobowości i zdolności) dostarczają informacji na temat ogólnej sprawności umysłowej uczniów, cech ich charakateru, przeżyć emocjonalnych, motywów postępowania itp.

• Wywiad i ankieta- wywiad umożliwia zdobywanie informacji za pomocą bezpośredniej rozmowy, która może przyjmować różną postać. Może to być rozmowa swobodna, której treść jest zdeterminowana przez założony cel badawczy, bądź rozmowa naprowadzana przez badacza na problemy uprzednio sformułowane nie mające przy tym formy pytań. Może to być też rozmowa kierowana, w której badacz oczekuje ustnej odpowiedzi współrozmówcy na listę dokładnie sformułowanych pytań. Do przeprowadzenia wywiadu w postaci rozmowy naprowadzanej i kierowanej badacz przygotowuje kwestionariusz wywiadu, który w pierwszym wypadku stanowi zbiór pytań modyfikowanych stosownie do indywidualnych właściwości rozmówcy, w drugim zaś zbiór ten jest jednakowy dla wszystkich badanych. Ankieta skolei umożliwia zdobywanie pożądanych informcji od wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań (kwestionariusz ankiety).

• Analiza dokumentów pedagogicznych- pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w programach nauczania, podręcznikach szkolnych, dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen, protokołach z zebrań rady pedagogicznej, notatkach nauczycieli, dokumentacji badań lekarskich czy psychologicznych. Chodzi o dane dotyczące treści kształcenia, własciwości środowiska ucznia, jego zachowania, stanu zdrowia, własciwości psychiczncych, trudności wychowawczych. Bogatym źródłem informacji są ponadto wszytskie wytwory uczniów (prace pisemne, rysunki, pamiętniki itp).

• Analiza statystyczna- dzięki niej staje się możliwe przedstawienie uzyskanych wyników w porównywanych kategoriach liczbowych. Obejmuje z jednej strony statystyczny opis wyników uzyskanych w badaniach, z drugiej- statystyczną werfykację hipotez. Na opis, składają się takie czynności, jak ustalenie wielkości miar tendencji centralnej, ochylenia standardowe, miar dyspersji, właściwości rozkładu wyników. Może podlegać zestawianiu wyników w formie tablic korelacyjnych. Z kolei weryfikację postawionych hipotez przeprowadza się za pomocą wnioskowania statystycznego. Umożliwia ono udzeielenie odpowiedzi na pytanie czy zaobserwowana różnica między wynikami uzyskanymi przez badane grupy jest statystycznie istotna. Analia statystyczna opiera się na teorii praewdopodobieństwa.

- podstawowe pojęcia dydaktyki.

system- zbiór elementów wyróżnionych ze względu na zachodzące między nimi powiązania.

System dydaktyczny(Okoń) - układ zgodnych wewnętrznie, opartych na jednolitym układzie celów i zasad dydaktycznych, sposobów działania nauczyciela i uczniów zapewniających uzyskiwanie założonych wyników.

System kształcenia- jest ukierunkowany na osiągnięcie celów kształcenia ludzi, zasobów materialnych, ułatwień, wyposażenia i procedur wchodzących ze sobą w rozmaite interakcje.

System dydaktyczno-wychowawczy(Fleming)- złożona, kompleksowa, dynamiczna całość obejmująca elementy strukturalnie i funkcjonalnie ze sobą wzajemnie powiązane.

System dydaktyczny - układ wzajemnie powiązanych (zależnych od siebie) i sprzężonych (oddziałujących na siebie) elementów, nastawiony na spełnianie określonych funkcji, czyli celów działania systemu.

Elementy składowe systemu dydaktycznego:

• osoby: nauczyciel i uczniowie,

• procesy: nauczania i wychowania, uczenia się i samowychowania,

• współczynniki: zasady, metody, organizacja, treści, środki, baza materialna.

cele

treści

procesy

metody

formy środki

Struktura hierarchiczna wg Kraszewskiego

Cechy systemu dydaktycznego wg Davisa:

• celowość,

• planowość (zamierzone uporządkowanie elementów systemu),

• współzależność elementów systemu od siebie wzajemnie.

Cechy systemu dydaktycznego wg Kraszewskiego:

• historyzm,

• względne odosobnienie,

• ewolucyjność (dynamika).

System dydaktyczny (Niemierko)- celowy układ sytuacji dydaktycznych.

Sytuacja dydaktyczna - dowolnie wybrany fragment procesu dydaktycznego, zwykle krótki, nie przekraczający jednej lekcji.

Podejście systemowe - analiza i projektowanie sytuacji dydaktycznych ze względu na cele kształcenia, czyli rozpatrywanie tych sytuacji w różnych formach celowego działania.

Analiza systemowa - dziedzina działalności poznawczej i praktycznej służąca dostarczaniu wskazówek do podejmowania decyzji dotyczących systemów; jest ona zwykle nastawiona na poszukiwanie przyczyn niezadowalającej skuteczności (dysfunkcji systemu) i prowadzi do ustalenia punktów krytycznych systemu.

Punkty krytyczne - trudności tkwiące w konstrukcji systemu w poszczególnych składnikach sytuacji dydaktycznych lub w powiązaniu między tymi składnikami, istotnie obniżające skuteczność kształcenia.

2. System dydaktyczny szkoły tradycyjnej.

- teoriopoznawcze i psychologiczne podstawy dydaktyki szkoły tradycyjnej.

Źródła filozoficzne:

• Kant:

1. dwa pnie poznania rzeczywistości: zmysły (nurt empirystyczny) i rozum (nurt racjonalistyczny),

2. prawdziwe jest to, co jest powszechne,

3. postępowanie moralne pojawia się tylko wtedy, gdy człowiek jest z jednej strony wolny, a z drugiej - przekonany, że jego postępowanie powinno być powszechne,

• Hegel:

istnieje dominacja ogółu nad szczegółem;

Źródła psychologiczne:

• nurt sensualistyczno-empiryczny (nie ma w umyśle nic, czego wcześniej nie było w zmysłach, a opracowanie umysłowego spostrzegania zjawisk ma przede wszystkim charakter abstrahowania i uogólniania).

- organizacja nauczania.

Cele kształcenia:

• ukształtowanie silnej moralnie jednostki, potrafiącej podporządkować się państwu,

• wyposażenie ucznia w jak najbogatszy zasób wiedzy z różnych dyscyplin na całe życie.

Treści:

• Opracowane przez nadrzędne wobec szkoły instytucje i umieszczone w programie. Jednolite dla wszystkich uczniów. Układ treści jest systematyczny i ma charakter przedmiotowy (związany z dyscyplinami akademickimi); źródłem treści dla ucznia są wykłady nauczyciela i podręczniki.

Proces:

• Oparty na stopniach formalnych lekcji (tok podający) i systemie klasowo-lekcyjnym. Metodykę pracy wyznaczają środki wychowawcze:

- nauczanie wychowujące,

- karność (środki wychowawcze o zabarwieniu negatywnym o charakterze doraźnym),

- pielęgnowanie (zabiegi wychowawcze podporządkowane długofalowym celom o charakterze pozytywnym).

Nauczyciel:

• Dominujący, bezwzględny, autorytet zarówno w kwestii podawanej wiedzy, jak i ustanawianych reguł postępowania - wzór wiedzy i moralności, podporządkowany wytycznym programu, stopniom formalnym lekcji oraz instytucjom nadrzędnym (zrutynizowany).

Uczeń:

• Uczniowie jako członkowie większej zbiorowości - traktowani równym frontem. Ich aktywność polega przede wszystkim na przyswajaniu i odtwarzaniu podawanych wiadomości. Dominuje uczenie się pamięciowe i zewnętrzne motywy pracy (system kontroli i oceny).

Metody nauczania:

• Podające, werbalne (np.wykład, pogadanka, praca z tekstem),

• oglądowe (pokaz).

Kontrola:

• pisemna

• ustna

Ocena:

• stopnie szKolne

Formy orgaznizacji pracy uczniów:

• Zbiorowa

• Indywidualna

Zasady dydaktyczne:

• systematyczności

• poglądowości

• trwałości

Środki dydaktyczne i baza materialna:

• skromnie wyposażone sale lekcyjne, środki poglądowe o charakterze ilustratywnym i podręczniki

- krytyczna ocena dorobku szkoły tradycyjnej:

• usztywnienie systemu, rutyna, „wypalenie zawodowe” nauczyciela,

• traktowanie uczniów równym frontem

• karność, dyscyplinarność ucznia, stosowanie kar fizycznych

• teoretyczność treści,

• oparcie procesu uczenia się na przyswajaniu,

• stosowanie poglądowości.

3. Sytem dydaktyczy szkoły aktywnej.

- geneza szkoły aktywnej.

Pojawia się rewolucja przemysłowa; stwierdzono, że system szkoły tradycyjnej nie pasuje do współczesności; zmienia się charakter społeczeństwa (np. inne role w rodzinie).

- teoriopoznawcze i psychologiczne podstawy dydaktyki szkoły aktywnej.

Źródła filozoficzne:

1. Rosseau: naturalizm (tym, co nas demoralizuje, jest cywilizacja; żeby rozwój moralny i społeczny był możliwy i pełny, trzeba powrócić do natury; możliwe jest to dzięki:

• naturalizmowi środowiskowemu (wzrastaniu, uczeniu się w kontakcie z przyrodą),

• naturalizmowi psychologicznemu (wzrastaniu w poszanowaniu indywidualności wychowanka),

• naturalizmowi biogenetycznemu (wzrastaniu w kulturę i społeczeństwo, które powinno odbywać się poprzez odtwarzanie dorobku ludzkości; rozwój ontogenetyczny opiera się na filogenetycznym [Haeckel]),

2. James, Pierce: pragmatyzm (myślenie jest narzędziem działań, a prawdziwe jest to, co jest użyteczne w działaniu).

Źródła psychologiczne:

• Następuje rozwój psychologii jako nauki (rozwojowej, różnic indywidualnych); rozwijając się, zmieniamy się; ludzie różnią się od siebie); pojawia się nowa myśl pedagogiczna - pajdocentryzm (E. Key „Stulecie dziecka”), wg której dziecko ma znajdować się w centrum zainteresowania pedagogiki.

- organizacja nauczania w różnych kierunkach szkoły aktywnej: szkołach pracy, odmiany nauki całościowej.

a) szkoły pracy- twórcą był Błoński. Krytykował bardzo szkołę tradycyjną. Chciał nauczać przez pracę. Szkoła była samodzielną współpracą uczniów. Chciał zlikwidować system klasowo- lekcyjny. Wyróżnił 3 stopnie kształcenia: 1.przedszkole, dzieci 3-8 lat; 2.szkoła pierwszego stopnia, 8- 13 lat- `szkoła dom', nie było dzwonków, dzieci uczyły się czytać i pisać bez pomocy podręczników, częste były wycieczki do zakładów pracy, organizacja zajęć była przyporządkowana porom roku; 3.szkoła drugiego stopnia, 14- 18 lat, politechniczna szkoła zawodowa, nauka w związku z pracą wytwórczą , zajęcia wychowania fizynego, odbywali uczniowie staż w zakładach pracy. Funkcje nauczycieli pełnili robotnicy. Szkoła dawała dzieciom tylko praktyczne przygotowanie do życia. System był trudny i wyczerpujący dla dzieci- albo praca, albo nauka- `system przepołowionego dnia'.

b) odmiany nauki całościowej- nauczanie łączne- cechą był sposób widzenia świata przez dziecko- całościowy. Dopiero potem je dzielą. Zaczynano naukę od domu, potem szkoła, a na koniec ojczyzna patriotyzm. Centralne miejsce zajmowało środowisko. Nie było lekcji lecz „dzień pracy”. Zajęcia były połączone tematycznie. Były 2 ośrodki: rzeczowy (rzeczy oderwane od otoczenia), życiowy (wycinek rzeczywistości, która może być pojęta przez dziecko). Nauka o ojczyźnie była stopniowo wdrażana w życie dzieci. Miały się zbliżyć do człowieka i natury. To nauczanie dotyczy dzieci w klasach 1-4. Linke uważał, że plan pracy powinien być układany przez życie i nauczyciela, a nie narzucany odgórnie. Nauczyciele byli zobowiązani do tworzenia tygodniowych planów zajęć. Nauka o języku nie dała się przedstawić za pomocą żadnych ośrodków życiowych i dlatego stał się on ośrodkiem wrażeń.

- krytyczna ocena dorobku szkoły aktywnej.

• system nieupowszechniony

• opracowanie treści w sposób niesystematyczny

• przesadny pajdocentryzm

• potrzeba wysokiego wykwalifikowania nauczycieli

• przesadne uznawanie dominującej roli praktyki.

4. Cele i treści kształcenia w szkole współczesnej.

- pojęcie i znaczenie celów kształcenia:

cele nauczania (Okoń)- świadome, założone skutki, jakie społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu kształcenia.

Cele nauczania- sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a zarazem konkretne efekty systemu edukacji narodowej.

Funkcje celów w systemie edukacji:

• koordynująca- cele stanowią punkt odniesienia, „szczyt”, ideał, ku któremu dążymy

• regulacyjna- cele stanowią płaszczyznę odniesienia dla kontroli i oceny wyników tej działalności, motywują do działania nadając mu sens oraz chronią przed nadmiernym rozbudowaniem środków dydaktycznych

• organizacyjna- cele oddziałują na wszystkie komponenty procesu dydaktyczno-wychowawczego, porządkując relacje między nimi.

- sposoby formułowania celów kształcenia- cele ogólne i operacyjne:

cele ogólne- wskazują kierunki dążeń (np. rozbudowanie potrzeby kontaktu z przyrodą, stymulowanie procesów wyobraźni i twórczego działania).

Cechy tych celów:

• zalety:

1. bogactwo znaczeniowe

2. akcentowanie ważnych wartości społecznych

3. perswazyjność

4. zwięzłość

• wady:

1. wieloznaczność,

2. zawieranie założeń idealizujących,

3. deklaratywność (obiecywanie czegoś, chociaż nie jest się pewnym spełnienia),

4. niejasny adresat.

Cele operacyjne- stanowią opis wyników (zamierzonych osiągnięć), które mogą być uzyskane i odnoszą się do obserwowalnych zachowań uczniów (np. uczeń potrafi wymienić nazwy pięciu gatunków zwierząt objętych w Polsce ochroną, korzystając z instrukcji prowadzi obserwację itp.)

Składniki celu operacyjnego:

• zachowanie końcowe (główny składnik), np. uczeń napisze, wymieni, porówna itp; wykaże, że się nauczył

• warunki przejawiania się zachowania końcowego, np. przybory, pomoce dydaktyczne, sposób lub miejsce zademonstrowania czynności; opis sytuacji, w której wymaga się od ucznia, aby zademonstrował zachowanie końcowe,

• standardy osiągania zachowania końcowego; określają minimalny poziom wykonania danej czynności, przy której można jeszcze uznać, że uczeń osiągnął cel, np. liczba dopuszczalnych powtórzeń, maksymalny czas wykonania.

Cechy celów formułowanych operacyjnie:

• zalety:

1. jednoznaczność,

2. wskazywanie sposobu zademonstrowania, iż cel został osiągnięty,

3. odnoszenie się wprost do ucznia,

4. mobilizowanie ucznia i nauczyciela,

• wady:

1. względne ubóstwo znaczenia,

2. rozłączenie poznania i motywacji,

3. poszatkowanie przedmiotu,

4. pracochłonność.

- operacjonalizacja celów ogólnych:

operacjonalizacja- proces zamiany celu ogólnego na zespół celów operacyjnych.

ETAPY OPERACJONALIZACJI	TECHNIKI POMOCNICZE
I. zapisanie celu w postaci ogólnej
II. intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel	wyobrażenie populacji wzorcowej
III. luźne zapisy celów operacyjnych	burza mózgów
IV. selekcja luźnych zapisów	próba inscenizacji (czy czynność jest wykonalna i mierzalna)
V. klasyfikacja luźnych zapisów	wykorzystanie taksonomii celów kształcenia (hierarchicznej klasyfikacji celów kształcenia)
VI. sformułowanie celów operacyjnych	próba komunikacji
VII. sprawdzenie celów organizacyjnych	egzamin pomyślany
ewentualne powtórzenie etapów II.-VII.

Zmiany jakim podlegają cele w toku operacjonalizacji:

• sprecyzowanie

• uszczególnienie (o charakterze czynności obserwowalnych i mierzalnych)

• konkretyzacja

• upodmiotowienie

Zasady operacjonalizacji:

• poszanowanie osobowości wychowanka

• umiar w uszczegółowianiu

• zachowanie celu ogólnego w pamięci

• otwartość zbioru celów operacyjnych

• pełna realizacja celów operacyjnych

Błędy w operacjonalizacji:

• zbytnie rozdrobnienie celu

• preferowanie celów poznawczych

• zapominanie o celu ogólnym

• zamknięcie zbioru celów operacyjnych

• zaniedbanie realizacji celów organizacyjnych

- taksonomie celów kształcenia:

Niemierko:

Poziom I (wiadomości):

kategoria A- zapamiętanie wiadomości przez ucznia, nie mylenie wiadomości

kategoria B- zrozumienie wiadomości, uczeń potrafi swoimi słowami je przedstawić

Poziom II (umiejętności):

kategoria C- powielanie wiadomości, uczen umie wiedzę przełożyć na działanie

kategoria D- stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych, uczeń ptoafi oceniać, wartościować, tworzyć

Bloom:

Poziom celów VI Ocena:

• Umiejętność oceny wartości materiału (potwierdzenia słuszności sądu) zgodnie z określonym zbiorem kryteriów ustalonych przez ucznia lub sprecyzowanych przez nauczyciela.

• Czasowniki określające czynność wykonywaną przez ucznia:zrecenzować, zbadać, ocenić, porównać, przeciwstawić, wywnioskować, skrytykować.

Poziom celów V Synteza:

• Umiejętność powiązania części składowych w nową całość ( strukturę); utworzenie czegoś, co nie istniało wcześniej.

• Czasowniki określające czynność wykonywaną przez ucznia: stworzyć, zaprojektować, zorganizować, wyprowadzić, sformułować, ułożyć.

Poziom celów IV Analiza:

• Umiejętność podziału materiału na jego części składowe, wyjaśnienie zależności między częściami w celu zrozumienia jego struktury.

• Czasowniki określające czynność wykonywaną przez ucznia: rozróżnić, wyróżnić, oddzielić, streścić, zidentyfikować.

Poziom celów III Stosowanie:

• Umiejętność wykorzystania wyuczonych informacji w nowej sytuacji; wykorzystanie informacji w nowym kontekście dla rozwiązania problemu, udzielenia odpowiedzi na pytanie lub wykonania innego zadania. Wykorzystane informacje mogą być regułami, zasadami, wzorami, teoriami, pojęciami lub procedurami.

• Czasowniki określające czynność wykonywaną przez ucznia: zademonstrować, rozwiązać, obliczyć, zastosować, wykorzystać.

Poziom celów II Rozumienie:

• Umiejętność rozumienia znaczeń zapamiętanego materiału (wyuczonych informacji) zwykle demonstrowana drogą wyjaśnienia materiału własnymi słowami lub przez przytoczenie odpowiednich przykładów, tłumaczenie, interpretację lub ekstrapolację informacji.

• Czasowniki określające czynność wykonywaną przez ucznia: przewidzieć, zinterpretować, wyjaśnić, oszacować, ocenić.

Poziom celów I Wiedza:

• Umiejętność odtworzenia uprzednio nauczonych informacji. Wiedza zazwyczaj oznacza zapamiętanie wcześniej wyuczonego materiału ( faktów, definicji, wzorów, zasad).

• Czasowniki określające czynność wykonywaną przez ucznia: wyliczyć, zdefiniować, odtworzyć, nazwać, rozpoznać.

- pojęcie treści kształcenia:

• Niemierko: system nauczonych czynności, określonych pod względem celu, materiału i wymagań, przetwarzany z postaci programowej na osiągnięcia uczniów.

• Kruszewski: zbiór planowanych czynności uczniów wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną.

- teorie doboru celów i treści kształcenia:

• Materializm dydaktyczny- celem szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z różnych dziedzin nauki

• Utylitaryzm dydaktyczny- dominujące w nauczaniu powinny być zajęcia typu konstrukcyjnego i ekspresyjnego (praktyczne), zaś podstawowym kryterium doboru treści powinna być rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości

• Formalizm dydaktyczny- treści kształcenia powinny być środkiem służącym do rozwijania zdolnień i zainteresowań poznawczych uczniów, np. uwagi, pamięci, myślenia itp.

• Materializm funkcjonalny- połączenie wszystkich trzech teorii, ujednolicenie działań, wyposażenie uczniów w podstawowe wiadomości (służące poznawaniu i zmienianiu siebie i świata oraz opanowaniu innych wiadomości), rozwijanie zdolności oraz łączenie poznania z działaniem (teorii z praktyką)

• Teoria problemowo-kompleksowa- treść powinna być dopasowana do problematyki, być interdyscyplinarna

• Strukturalzm- przekazywane powinny być najważniejsze treści,

• Egzemplaryzm- wystarczy w niektórych dziedzinach opanować trafnie dobrane przykłady, by zrozumieć całe zagadnienie.

- czynniki doboru treści kształcenia do programów szkolnych.

Kryteria doboru treści kształcenia:

• wg Kruszewskiego:

1. interesu

2. merytoryczne

3. skuteczności dydaktycznej

• wg Okonia:

1. społeczno-polityczne (kryterium interesu + kultura, tradycja, historia kraju, jego położenie geograficzne)

2. naukowe (kryterium merytoryczne + treść nie powinna być anachroniczna i hipotetyczna)

3. psychologiczno-dydaktyczne (aspekt psychologiczny - trzeba zwrócić uwagę na możliwości uczniów przy doborze treści).

- program szkolny- pojęcie, budowa, układy treści kształcenia, sposoby modernizacji współczesnych programów.

program szkolny- diachroniczne (określające następstwo treści w czasie) i synchroniczne (grupujące treść w przedmioty, kompleksy, tematy) przedstawienie treści kształcenia, rozumianej jako zbiór planowanych czynności ucznia, wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną.

Każdy program powinien zawierać:

• cele

• materiał kształcenia (często utożsamiany z treściami kształcenia)

• wymagania programowe

• strategie realizacji materiału

• strategie kontroli oceny.

Układy treści w programach:

• przedmiotowy

• blokowy

• zintegrowany.

- analiza aktualnych programów i podręczników szkolnych:

Program nauczania ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o stałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają je przyswoić. Na program nauczania składają się uwagi wstępne (w których określa się cele nauczania danego przedmiotu), materiał nauczania (obejmujący podstawowe informacje, pojęcia, prawa, teorie i ważniejsze hipotezy, zasady, metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej danemu przedmiotowi) oraz uwagi o realizacji programu oraz wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału nauczania objętego programem.

- rodzaje i funkcje podręczników szkolnych:

Typy podręczników:

• właściwe:

1. uniwersalne- zadania i ćwiczenia, pomysły badawcze poza tekstem systematycznym

2. systematyczne- dzielą wiedzę na „kawałki” na kolejne lata nauki (do każdego roku nauki oddzielny podręcznik)

3. do ćwiczeń i zajęć praktycznych- zadania, ćwiczenia (zeszyty ćwiczeń, zbiory zadań)

4. programowane - przybierające postać tekstów programowanych w sposób liniowy, rozgałęziony lub mieszany, niezależnie od prezentowanych treści,

• uzupełniające książki do czytania

• książki podręczne (np. słownik, atlas).

Funkcje podręczników:

• informacyjna- przekazywanie treści kształcenia (słowem, grafiką)

• transformacyjna- wskazywanie sposobów przekształcania rzeczywistości (instrukcje dołączone do zadań [zadania typu „zrób to sam”])

• badawcza- przedstawianie ujęcia problemowego (np. doświadczenia)

• samokształceniowa- sprzyjanie rozwojowi zdolności poznawczych, rozbudzanie pozytywnej motywacji do uczenia się, zaciekawienie ucznia

• autokontrolna- możliwość systematycznego kontrolowania przebiegu i wyników uczenia się przez ucznia

• autokorektywna- możliwość korekty błędów (do zadań dołączony tzw. klucz odpowiedzi)

• samooceniająca- możliwość oceny poziomu wiedzy (np. pytania kontrolne na końcu każdego rozdziału).

6. Proces kształcenia w szkole współczesnej.

- podstawowe elementy procesu nauczania i zależności między nimi.

Proces kształcenia- uporządkowany ciąg zdarzeń obejmujący czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowany na wywołanie zmian w uczniach, stosownie do przyjętych celów kształcenia.

- ogniwa procesu nauczania w toku podającym wg.Okonia i ich charakterystyka:

OGNIWO 1: uświadomienie celów i zadań nauczania (wywołanie pozytywnej motywacji do uczenia się poprzez np. zaprezentowanie celów, sygnalizację połączeń między już opracowanymi treściami a nowymi, wskazanie na użyteczność nowych treści, wywołanie zaciekawienia i dysonansu poznawczego),

OGNIWO 2: opracowanie (podawanie) nowego materiału:

1. cechy prawidłowo zorganizowanego procesu poznawczego:

• oparty na obserwacji,

• przygotowujący uczniów do uogólniania,

• opierający się na aktywności i samodzielności uczniów,

2. sposoby poznawania nowych rzeczy, zjawisk i procesów:

• poprzez bezpośrednie zetknięcie się z nimi,

• za pomocą różnorodnych środków zastępczych,

• za pomocą słowa mówionego lub drukowanego,

1. metody opracowania nowego materiału:

• oglądowe,

• praktyczne,

• słowne,

1. kryteria wyboru określonego sposobu poznania:

• cele dydaktyczne,

• właściwości treści kształcenia,

• wymagania programowe odnośnie danego zakresu treści,

• stopień rozwoju psychofizycznego uczniów,

• kompetencje nauczyciela,

• możliwości organizacyjne i dostępność środków dydaktycznych,

1. warunki skutecznego opracowania materiału:

• różnicowanie bodźców (poruszania się, sposobu mówienia, interakcji, kanałów nadawania),

• jasność w tłumaczeniu (ciągłość, prostota, precyzja),

• posługiwanie się przykładami (w toku indukcyjnym lub dedukcyjnym, zgodnie z zasadą stopniowania trudności i wskazując na związek przykładów z główną ideą),

OGNIWO 3: kierowanie procesem uogólniania:

1. pojęcie- myśl (umysłowa reprezentacja), w której odzwierciedlają się cechy wspólne dla klasy przedmiotu lub zdarzeń

2. rodzaje pojęć:

• matrycowe - dobrze określone, o ścisłym i niezmiennym zestawie cech, pozwalające odróżnić desygnaty (rzeczy mające odpowiedniki w rzeczywistości, realnie istniejące) od niedesygnatów, naukowe, np. „trójkąt”, „mitoza”, „owoc” (bot.)

• naturalne - mniej określone i jednoznaczne, potoczne, np. „szczęście”, „owoc” (pot.)

Inny podział:

• koniunkcyjne - określające zbiór cech, np. „rubin”

• dysjunkcyjne - stopniowalne, np. „twardość”

• stosunkowe - ukazujące relacje między rzeczami, np. „trójkąt równoramienny”

1. metody kształtowania pojęć:

• różnicowania

• w kontekście

• poprzez definicje

1. błędy:

• zubażanie treści pojęcia i rozszerzanie jego zakresu, np. „ptaki to wszystkie zwierzęta, które mają skrzydła”

• wzbogacanie treści pojęcia o cechy nieistotne, zwężające jego zakres, np. „ptaki to wszystkie zwierzęta upierzone, które potrafią latać”

• pluralizacja (addytywizm) - włączanie do treści pojęcia kolejnych cech (w tym również nieistotnych) tak, aby pojęcie dokładnie odpowiadało aktualnie eksponowanemu kontekstowi

1. przyczyny powstawania wyżej wymienionych błędów:

• dokonywanie uogólnień na podstawie zbyt małej ilości nie dość zróżnicowanych przykładów

• pomijanie wieloaspektowego porównywania przedmiotów lub zjawisk

• opracowanie pojęć nowych bez uprzedniego utrwalenia pojęć dla nich bazowych

• pomijanie związków między pojęciami opanowanymi a nowymi

• wprowadzenie zbyt wielu nowych pojęć równocześnie,

1. etapy kształtowania pojęć:

• zestawienie przez uczniów poznawanego przedmiotu z innymi w celu wyodrębnienia go spośród innych

• wyszukanie cech podobnych

• wyszukanie cech różniących

• określenie przez uczniów danego pojęcia na podstawie znajomości istotnych cech danej rzeczy lub zjawiska

• zastosowanie poznanego pojęcia w nowych sytuacjach

1. operacje umysłowe:

• analiza

• synteza

• porównywanie

• abstrahowanie (odrzucanie mniej istotnych informacji, pozostawienie ważniejszych)

• uogólnianie

wg prof. Lecha:

• analiza

• synteza

• rozumowanie praktyczne

• tworzenie schematów wyobrażeniowych

• abstrahowanie

• uogólnianie (tok indukcyjny; od ogółu do szczegółu, od analizy materiału do pojęć)

1. etapy w rozwoju pojęć:

• przedpojęcia - kojarzenie nazwy z desygnatem

• pojęcia elementarne - budowanie pojęć na podstawie znajomości zewnętrznych cech rzeczy i zjawisk/ich funkcji

• pojęcia naukowe

OGNIWO 4: utrwalanie materiału:

1. warunki skutecznego utrwalania:

• podmiotowe nastawienie na trwałe zapamiętywanie (motywacja)

• pełne zrozumienie utrwalonego materiału

• wyselekcjonowanie wiadomości i umiejętności najistotniejszych dla struktury danego przedmiotu i podstawowych dla samokształcenia

• zastosowanie odpowiedniego dla siebie sposobu uczenia się

1. metody utrwalania:

• powtarzanie

• uczenie się na pamięć

• ćwiczenia

• samodzielne prace uczniów

• klasyfikowanie i systematyzowanie

1. cechy poprawnego utrwalania treści:

• trwałość

• dokładność

• głębokość

• systematyczność

• użyteczność

OGNIWO 5: kształtowanie umiejętności i nawyków:

1. umiejętność- sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami w działaniu (przy wykonywaniu zadań)

2. nawyk - doskonale wyćwiczona (zautomatyzowana) umiejętność

3. etapy kształtowania umiejętności i nawyków:

• uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności

• sformułowanie na podstawie przypominanych wiadomości jednej lub kilku reguł działania

• pokazanie przez nauczyciela wzoru wykonywania danej czynności

• pierwsze czynności uczniów wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela

• systematyczne i samodzielne ćwiczenia uczniów w posługiwaniu się opanowaną umiejętnością

OGNIWO 6: łączenie teorii z praktyką:

Funkcje praktyki w nauczaniu:

1. jest źródłem poznawania

2. sprawdza wartość teorii

3. pozwala na przekształcanie rzeczywistości

OGNIWO 7: kontrola i ocena:

Kontrola i ocena powinny prowadzić do ujawniania i usuwania braków w wiedzy i umiejętnościach ucznia. Powinny się również łączyć lub przybierać postać samokontroli i samooceny.

7. Nauczanie problemowe.

- pojęcie problemu:

• określona relacja między zadaniem (sytuacją) a zasobem wiedzy i umiejętnościami człowieka.

• zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej podmiotu

• zadanie, którego człowiek nie może rozwiązać za pomocą posiadanej wiedzy

• powstaje, gdy człowiek w określonych warunkach ma coś wykonać, ale nie jest poinstruowany, jak to zrobić

• konflikt między stanem istniejącym a wynikiem pożądanym przez przeżywającego konflikt

• trudność o charakterze teoretycznym lub praktycznym dotycząca braku wiadomości lub umiejętności z danego zakresu, a będąca przyczyną konfliktu

- klasyfikacje problemów:

• podział ze względu na strukturę:

1. proste

2. złożone (często dotyczą wielu dyscyplin [są interdyscyplinarne])

• podział ze względu na poziom informacji wyjściowych:

1. otwarte- o charakterze dylematu, o niskim poziomie informacji wstępnych, nieznana jest liczba ani kształt możliwych rozwiązań, np. „Jakie są przyczyny powstawania autyzmu?”

2. zamknięte - istnieje pełny zestaw możliwych rozwiązań, spośród których dokonuje się wyboru na podstawie określonych przesłanek, np. „Jaka jest przyczyna awarii samochodu?”

• podział ze względu na sposób sformułowania celu:

1. dywergencyjne- o kilku rozwiązaniach, których wartość może być taka sama lub które można uszeregować wg wartości, np. „Zaprojektuj suknię wieczorową”

2. konwergencyjne- o jednym rozwiązaniu, kiedy cel określa jednocześnie oczekiwany wynik, np. „Odkryj sposób obliczania pola kwadratu”

• podział ze względu na charakter rozwiązania:

1. typu „odkryć”

2. typu „wynaleźć”

• podział ze względu na typ podejmowanych czynności i charakter rozwiązania:

1. orientacyjne (poznawcze), np. „Jakie motywy decydują o podejmowaniu studiów medycznych?”

2. decyzyjne (oceny i wartościowania), np. „Którą ze znanych sobie książek uznałbyś za tak wartościową, że poleciłbyś ją do wpisania do kanonu lektur obowiązkowych i dlaczego?”

3. wykonawcze (sprawnościowe), np. „W jaki sposób zbadać inteligencję człowieka?”

- struktura lekcji problemowej:

Struktura lekcji problemowej wg Okonia:

• stworzenie sytuacji problemowej

• analiza trudności

• formułowanie hipotez

• logiczna i/lub praktyczna weryfikacja hipotez:

1. drogą dedukcyjno-weryfikacyjną (od teorii do praktyki)- wnioskowanie, dowodzenie, sprawdzanie, wyjaśnianie,

2. drogą indukcyjno-uogólniającą (od praktyki do teorii)- analiza, synteza, rozumowanie praktyczne, tworzenie schematów wyobrażeniowych, abstrahowanie, uogólnianie

• Działanie zgodnie z potwierdzoną hipotezą.

Struktura lekcji problemowej wg Fleminga:

• organizowanie sytuacji problemowej; wyłonienie problemu, wywołanie motywacji do jego rozwiązania

• orientowanie się w trudnościach rozwiązania problemu; wyodrębnianie problemów szczegółowych i ustalenie kolejności ich rozwiązania

• kolejne rozwiązywanie problemów szczegółowych i bieżące sprawdzenie wyników

• integracja wyników cząstkowych i ostateczne rozwiązanie problemu głównego.

- dwie drogi rozwiązywania problemów:

Rozwiązywanie problemów w nauczaniu można rozumieć jako:

• umiejętność, której opanowanie traktuje się jako cel kształcenia; ważny jest proces rozwiązywania różnorodnych problemów,

• sposób uczenia się pozwalający na wywoływanie zmian w wiedzy i umiejętnościach ucznia; ważny jest wynik uczenia się pojmowany jako znalezienie rozwiązań konkretnych problemów.

Metoda rozwiązywania problemów „ZROZUM”:

• Znalezienie problemu,

• ROzpoznanie, uporządkowanie i zdefiniowanie problemu,

• Zebranie informacji poprzez stawianie pytań odnośnie do wszystkich elementów problemu,

• Uświadomienie sobie wszystkich możliwych rozwiązań, wybór jednego z nich i dopracowanie go w szczegółach,

• Monitorowanie rezultatów rozwiązania zastosowanego w praktyce.

8. Teoria wielostronnego kształcenia.

- geneza teorii wielostronnego kształcenia.

Jest to myśl naukowa sformułowana przez Okonia w latach 60.

- wielostronne nauczanie- uczenie się (przez przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie, działanie)

Uczenie się przez przyswajanie sprzyja kształtowaniu się postawy recepcyjnej, - przez odkrywanie - postawy badawczej, przez przeżywanie - postawy uczuciowej, a przez działanie-sprzyja kształtowaniu się postawy operacyjnej.

W nauczaniu wielostronnym należy traktować osobowość jako stopniowo harmonizującą się całość. Ważne jest tu: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świata. Najważniejszą istotą tej teorii jest to, że uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej, tym samym działalności ucznia, które w konsekwencji mają wywoływać pożądane zmiany w nim samym. Można tu wyróżnić trzy podstawowe rodzaje działalności uczniów inspirowanej przez nauczycieli-wychowawców, które mogą skutecznie wpływać na rozwój harmonijnie ukształtowanej osobowości. Jest to: Aktywność intelektualna- która zmierza do poznawania świata i siebie. W szkole najczęściej realizowana jest dwojako: przez przyswajanie nagromadzonej przez ludzkość wiedzy historycznej i społecznej, korzystając z pomocy nauczycieli i z licznych źródeł tej wiedzy . Równocześnie niemałą jej część uczeń odkrywa sam, rozwiązując problemy i doskonaląc w ten sposób własne zdolności twórcze w dziedzinie intelektualnej.

Źródłem poznania nie powinien być podręcznik, lecz przede wszystkim sama rzeczywistość, czyli konkretne rzeczy, procesy i zdarzenia oraz zachodzące między nimi związki i zależności, poznawane - o ile to możliwe w naturalnych warunkach i sytuacjach. Ludzie i wytwory ich rąk, procesy społeczne i polityczne, instytucje i urządzenia społeczne, dokumenty i zabytki historyczne powinny być podstawą konkretnej i uogólnionej wiedzy o świecie. Dopiero na tej podstawie dobre oparcie znajduje poznanie pośrednie o charakterze abstrakcyjnym, gdzie wiedza czerpana jest poprzez słowo mówione lub drukowane.

Aktywność emocjonalna - dotyczy stosunku ucznia do określonych wartości. Polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu. Uczenie przez przeżywanie polega na stwarzaniu takich sytuacji w pracy szkolnej, w których ma miejsce wywoływanie przeżyć emocjonalnych u wychowanków - pod wpływem odpowiednio eksponowanych wartości zamkniętych w obrazie, rzeźbie, dziele architektury, lub czynie ludzkim, a więc polega na takim poznawaniu, czy odkrywaniu nowych wiadomości, przez które uczeń mocno angażuje się uczuciowo, powstaje więc osobisty stosunek do różnych wartości

Przeżycie jest oznaką stosunku podmiotu do wartości moralnych, społecznych, politycznych, estetycznych, naukowych czy religijnych jak również do samego siebie.

Efekty uczenia się przez przeżywanie mają duże znaczenie dla rozwoju osobowości ucznia. Obejmują one i poznanie, zwłaszcza podmiotowe i rozbudzanie uczuć, szczególnie uczuć wyższych, pozwalających młodemu człowiekowi przezwyciężyć własne postawy egoistyczne ze względu na dobro innych, na sprawy swego kraju i postępu w świecie. Istotnym efektem uczenia się przez przeżywanie jest wyrobienie umiejętności wartościowania, której nie można ukształtować nawet przez największy nacisk na rozwój procesów poznawczych.

Aktywność praktyczna - polega na udziale uczniów w przekształcaniu rzeczywistości, głównie wykonywaniu zadań praktyczno-wytwórczych, przy wykorzystaniu zdobytej wiedzy o świecie. Działalność praktyczna uczniów umożliwia zastosowanie wiedzy teoretycznej, pozwala poznawać związki i zależności dotyczące określonych zjawisk i procesów, pomaga lepiej zrozumieć i trwale zapamiętać wiadomości oraz sprzyja rozwojowi ich samodzielności. Działalność praktyczna ma duży wpływ wychowawczy na wolę i charakter uczniów, a jednocześnie na ukształtowanie takich cech, jak rzetelny stosunek do pracy, docenianie pracy ludzkiej, poszanowanie jej wytworów oraz okazywanie szacunku ludziom dobrze wykonującym swoją pracę.

- składniki strukturalne wiedzy naukowej a drogi uczenia sie (opis, wyjaśnienie, ocena, norma)

opis - poznanie przez przyswajanie,

wyjaśnianie - poznanie przez odkrywanie,

cena - poznanie przez przeżywanie,

norma - poznanie przez działanie.

Analogicznie do procesu poznania uczenie się może przebiegać czterema różnymi drogami, z wykorzystaniem różnych metod:

• Informacyjna. Uczeń może opanowywać gotowe wiadomości z wykorzystaniem dostępnych źródeł pomocy, opracowań - uczy się przez przyswajanie (gromadzi informacje).

• Problemowa. Może samodzielnie odkrywać wiedzę, odwoływać się do własnych pomysłów, tworzyć - uczy się przez rozwiązywanie problemów.

• Emocjonalna. Może budować swój własny system wartości, sądów, ocen przez przeżywanie różnych zjawisk, procesów, zdarzeń itd. - uczy się przez przeżywanie (emocje).

• Operacyjna. Może działać praktycznie, tworząc w ten sposób normy albo je weryfikując, bądź przyswajać gotowe. Rozwija wówczas swoje umiejętności, nawyki, przekształca otoczenie, dokonuje zmian w samym sobie - uczy się przez działanie (operacje).

- metody wielostronnego kształcenia

• asymilacji wiedzy (podające): pogadanka (przedstawiająca nowe wiadomości, utwalająca), dyskusja, wykład, praca z książką

• samodzielnego dochodzenia do wiedzy (poszukujące): klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne

• praktyczne: metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych

• waloryzacyjne: metody impresyjne (wrażenie, odczucie, przeżycie), metody ekspresyjne (odtworzenie przeżycia, wyrażenie)

- struktura lekcji A,P,O i E.

SFERY OSOBOWOŚCI/RODZAJE AKTYWNOŚCI	SPOSÓB UCZENIA SIĘ	STRATEGIE KSZTAŁCENIA	TYPY LEKCJI	METODY	SKŁADNIKI TREŚCIOWE WIEDZY NAUKOWEJ
intelektualna	przyswajanie	A - asocjacyjna (informacyjna)	podająca	asymilacji wiedzy (podające)	opis
		odkrywanie	P - problemowa	problemowa	samodzielnego dochodzenia do wiedzy (poszukujące)	wyjaśnienie
praktyczna (behawioralna)	działanie	O - operacyjna	operacyjna (ćwiczeniowa)	praktyczne	norma
emocjonalna	przeżywanie	E - emocjonalna	ekspozycyjna	waloryzacyjne	ocena

Lekcja podająca:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. przedstawienie i opracowanie treści,

3. integrowanie nowych treści, syntetyzowanie, uogólnianie,

4. utrwalanie nowych treści i zastosowanie ich w nowych sytuacjach.

Lekcja problemowa:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie problemu,

3. ustalenia planu pracy, sformułowanie pomysłów rozwiązania,

4. sprawdzenie pomysłów na drodze empirycznej i teoretycznej,

5. usystematyzowanie wiadomości,

6. zastosowanie ich w nowych sytuacjach.

Lekcja operacyjna:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. uświadomienie uczniom zadań lekcji,

3. ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonywanie zadań,

4. wzorowy pokaz danej czynności,

5. wykonanie pierwszych czynności pod kontrolą nauczyciela,

6. systematyczne ćwiczenia.

Lekcja ekspozycyjna:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. przedstawienie wiadomości o eksponowanym dziele/sytuacji i jego twórcy/uczestnikach,

3. ekspozycja dzieła/sytuacji połączona z problemową analizą,

4. dyskusja na temat głównych wartości dzieła/sytuacji,

5. twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła/sytuacji.

9. Zasady nauczania.

- pojęcie zasad nauczania:

Są to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia i obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania.

- charakterystyka poszczególnych zasad nauczania:

• Zasada poglądowości- inaczej nazywana zasadą bezpośredniości. To najwcześniej sformułowana zasada. Wskazuje ona na konieczność zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (tj. modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.

• Zasada przystępnoości w nauczaniu- inaczej zwana zasadą stopniowania trudności. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów.

• Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa - to jedna z nowych zasad. Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować.

• Zasada systematyczności- w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę.

• Zasada trwałości wiedzy uczniów- wskazuje na konieczność podejmowania takich zabiegów, żeby uczeń trwale przyswoił sobie wiedzę. Lepiej i dłużej pamiętamy rzeczy, które mają prostą strukturę myśli, rzeczy przejrzyste, konkretne (podawać przykład). Należy często odnosić się do praktycznych doświadczeń uczniów i zapewniać aktywny udział w procesie kształcenia, systematycznie kontrolować.

• Zasada operatywności wiedzy uczniów- nauczyciel powinien stwarzać sytuacje wymagające od dzieci i młodzieży nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości i umiejętności zalecanych przez program, ale także posługiwania się nimi w pracy szkolnej i pozaszkolnej. Uczniowie powinni wykorzystywać zdobytą wiedzę w sposób planowy i swiadomy.

• Zasada łączenia teorii z praktyką - zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Argumenty przemawiające za tym by łączyć teorię z praktyką:

a. Praktyka jest tak samo źródłem wiedzy o świecie jak teoria

b. Praktyka sprawdza prawdziwość przekazywanej wiedzy

c. Przygotowuje uczniów do działalności praktycznej

• Zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości osób kształcących się - pojedynczych osób i tym samym grup.

• Zasada ustawiczności kształcenia - każdemu człowiekowi powinna przyświecać idea kształcenia ustawicznego (ciągle od urodzenia do śmierci). Należy pamiętać, że wiedzę należy aktualizować, doskonalić się. Należy mieć to na myśli przy projektowaniu procesu kształcenia.

• Zasada kształtowania umiejętności uczenia się - jest ważna z punktu widzenia przygotowania do samokształcenia. Wedle tej zasady nauczyciel ma doprowadzić do umiejętności organizowania pracy umysłowej, znajomości metod nabywania informacji, korzystania z komunikatów, wypowiedzi, umiejętność sporządzania notatek, schematów.

- znaczenie zasad nauczania dla prawidłowej organizacji procesu nauczania- uczenia się

Zasad powinni przestrzegać przede wszystkim nauczyciel i uczniowie, decydenci (osoby, które projektują procesy kształcenia), autorzy podręczników, wszyscy, którzy są w jakiejkolwiek mierze związani z procesem kształcenia. Zasady kształcenia to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami wiedzy, rozwijać zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia.

10. Metody nauczania.

- pojęcie metody kształcenia:

Jest to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnościami posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.

- różne typologie metod kształcenia i ich kryteria.

Kryteria doboru metod nauczania:

• Wiek uczniów

• Charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania

• Cele i zadania dydaktycznie, które mają być zrealizowane w ciągu danej lekcji

Metody oparte na obserwacji:

1. pokaz- zespół czynników dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnieniu ich istotnych cech.jako metoda nauczania występuje łacznie z innymi metodami ak opowiadanie lu wykład. O jej skuteczności decyduje przede wszystkim realizacja zasady poglądowości oraz wynikających z niej reguł:

- obserwacja powinna być tak zorganizowana by wszyscy uczniowie mogli dokładnie obejrzeć demonstrowany przedmiot

- pokaz powinien pozwalać uczniom na spostrzeganie przedmiotów w miarę możności różnymi zmysłami

- pokazy należy tak zorganizować i tak stawiać pytania w czasie obserwacji, by najważniejsze składniki i cechy przedmiotów wywarły na uczniach najsilniejsze wrażenia

- obserwacja powinna pozwolić uczniom na poznanie rzeczy i zjawisk w ich rozwoju i działaniu

2. Pomiar- czynności wykonywane bądź przez nauczyciela bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem, pozwalające określić ilościową stronę badanych zjawisk, rzeczy i procesów za pomocą odpowiednich jednostek, miar.

Metody oparre na słowie:

1. opowiadanie- polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu. Powinno wdrażać się uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów. Treść musi nawiązywać do posiadanego przez dzieci doświadczenia, rozszerzając je i wzbogacając o nowe elementy. Powinno być formułowane jasno, zwięźle i plastycznie.

2. Wykład- służy przekazywaniu uczniom określonych informacji. Nie tylko oddziałuje na wyobraźnię i uczucia, ale także pobudza myślenie konkretno- obrazowe, co aktywizuje myślenie hipotetyczno- dedukcyjne. Przedmiotem wykładu jest opis złożonych układów rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz zachodzących między nimi związków i zależności, głównie o charakterze przyczynowo- skutkowym. Stopniowe wdrażanie uczniów do korzystania z wykładu polega na :

- zaznajamianiu ich z celem, tematem wykładu

- systematycznym kontrolowaniu sporządzanych notatek

- rygorystycznej kontroli i ocenie treści oraz zakresu przyswajanych informacji

- łączeniu wykładu z innymi metodami pracy dydaktycznej oraz uzupełnieniu go pokazem, opowiadaniem, pogadanką, duskusją i pracą z książką

- stopniowym wydłużaniu czasu przeznaczonego na wykład w obrębie lekcji

Skuteczność wykładu zależy od jego przygotowania oraz przejrzysta, zwarta struktura, żywy język, racjonalne rozmieszczenie momentów systetyzujących oraz wielostronne naświetlanie głównego wątku merytorycznego.

3. Podaganka- wymaga od uczniów nie tylko myślenia „za nauczycielem”, ale zmusza również do samodzielnej pracy myślowej. Istota pogadanki polega na rozmowie nauczyciela z uczniami. Nauczyciel jest osobą kierującą: zmierzając do osiagnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które udzielają odpowiedzi. Uczniowie krok po kroku zdobywają wiedzę. Służy przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji, zaznajomieniu ich z nowym materiałem, systematyzowaniu i utrwaleniu wiadomości, bieżącej kontroli stopnia opanowania tego metariału przez uczniów. Pytania powinny być jasne, zrozumiałe i jendoznaczne, mobilizujące do wysiłku umysłowego, do wykorzystania posiadanych wiadomości.

4. Dyskusja- wymiana poglądów na określony temat. Warunkiem skuteczności jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli. Polega ono na wyposażeniu dzieci w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji. Szczególną uwagę powinien nauczyciel zwrócić na wyrobienie u nich umiejętności jednoznacznego formułowania dyskutowanych problemów i pytań, prezentowania własnych punktów widzenia, operowania dla obalenia niesłusznych poglądów argumentami konkretnymi, trafiającymi do przekonania.

5. Praca z książką- uczniowie muszą być odpowiednio przygotowani: umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem oraz umiejetność sporządzania notatek. Powinno wyposażyć się uczniów w technikę sprawnego czytania, umiejętności celowego wyboru książki oraz takimi stadiami lektury jak:

- wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu treści)

- pobieżne przeglądanie

- lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzaniem notatek

Metody oparte na działalności praktycznej uczniów:

1. matoda laboratoryjna- polega na smaodizlenym pzreprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn.na stwarzaniu sztucznych warunkw dla wywołania jakiegos zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny jjego występowania, przebieg i skutki. Jest tradcyjna i problemowa (wdrażanie dzieci do formułowania i rozwiazywania okreslonych rpoblemów teoretycnych i praktycznych)

2. metoda zajęć praktycznych- stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zajęć praktycznych rozwijanie umiejętności stosowania terorii w praktyce, wiążące się stale ze zdobywaniem i pogłębianiem wiedzy. Ogniwa tego procesu:

- uświadamianie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejetności, co jest odpowiednikiem pierwszego momentu procesu nauczania

- sformułowanie na podstawie wcześniej opanowanych umiejętności jednej lub kilku reguł postępowania

- wzorcowe wykonanie danej czynności przez nauczyciela

- pierwsze czynności uczniów, wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela

- systematyczne i samodzielne wykonywanie przez dzieci i młodzież ćwiczeń rozłożonych odpowiednio w czasie.

- metody gier i zabaw dydaktycznych, ich użytecznośc w kształceniu:

Jest to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulacji modelem.

Gry dydaktyczne:

• metoda symulacyjna (inscenizacja) - odtwarzanie ról lub ich kreowanie w złożonych sytuacjach problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania; w trakcie symulacji gracze mają znaczne możliwości oddziaływania na model (stają się jego współtwórcami), który wskutek działań podlega zmianom.

Etapy pracy:

1. ustalenie celów i tematyki gry,

2. wybór lub opracowanie scenariusza (symulacja strukturalna i niestrukturalna),

3. rozdzielenie ról,

4. opracowanie (interpretacja) ról przez poszczególnych graczy lub grupy graczy,

5. rozegranie gry (symulacja właściwa),

6. omówienie wyników i przebiegu gry,

• burza mózgów (fabryka pomysłów, dyskusja panelowa) - metoda przeznaczona do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy

wykorzystaniu myślenia intuicyjnego; jej podstawową zasadą jest rozdzielenie fazy produkcji pomysłów od fazy ich oceniania.

Etapy pracy:

1. przygotowanie do pracy (nawiązanie do tematu lekcji, przygotowanie do zrozumienia i sformułowania problemu, który ma być rozwiązywany),

2. przypomnienie następujących zasad poprawnego zachowania podczas sesji burzy mózgów:

• każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów, ile chce; za jednym razem można zgłosić tylko jeden,

• głosu udziela prowadzący sesję (zwykle nauczyciel),

• pomysły nie mogą być przez nikogo oceniane,

• nie notuje się autora pomysłu,

• pomysły mogą być rozwijane, zmieniane i użyte do zgłaszania następnych pomysłów; może to zrobić każdy uczestnik burzy mózgów,

• pomysły notowane są przez wybranych sekretarzy sesji,

3. sformułowanie zagadnienia - problemu,

4. właściwa sesja pomysłów (ok. 5-15 min.),

5. selekcja (weryfikacja), uporządkowanie i wykorzystanie zaproponowanych rozwiązań w dalszej pracy,

6. omówienie wyników przebiegu gry,

• metoda sytuacyjna (przypadków) - metoda polegająca na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku (typowego dla dużej klasy zdarzeń) w celu podjęcia określonego typu decyzji.

Etapy pracy:

7. przedstawienie opisu sytuacyjnego (za pomocą opisu słownego, schematów, urywków filmów, szkiców itp.),

8. sformułowanie poleceń, ze względu na które rozpatrywana będzie sytuacja,

9. udzielenie dodatkowych informacji o sytuacji (prospektywnej [aranżowanej, projektowanej przez nas, bez zakończenia] lub retrospektywnej [mającej rozwiązanie; sprawdzamy, czy uczeń umie na nie „wpaść”]),

10. rozpatrywanie sytuacji (podejmowanie decyzji) w oparciu o podane polecenia,

11. omówienie wyników i przebiegu gry,

• metoda biograficzna - metoda lokująca się pomiędzy metodą sytuacyjną a symulacyjną; polega na rozpatrywaniu życiorysu określonej postaci (znaczącej lub typowej), traktowanej jako wzór osobowy z punktu widzenia jej cech (inteligencji, motywacji, postępowania itp.) lub też jako postać historyczną z punktu widzenia jej roli w dziejach jakiegoś kraju czy świata; metoda ta odznacza się nie tylko walorami poznawczymi, ale również dużą siłą wychowawczą.

Etapy pracy:

12. wybór postaci zależnie od celów dydaktycznych gry,

13. zebranie materiałów (krótkiego życiorysu, szerokiej biografii, materiałów dodatkowych, np. anegdot, materiałów źródłowych, informacji o dziełach itp.),

14. określenie tematyki/problematyki gry,

15. przygotowanie zestawu pytań ukierunkowujących opracowanie biografii,

16. opracowanie scenariusza gry (rozdzielenie zadań i materiałów dla uczniów, wyznaczenie ekspertów),

17. przeprowadzenie gry (konfrontowanie informacji zdobytych z różnych źródeł, dyskusja nad znalezieniem ostatecznych rozwiązań),

18. analiza i ocena.

Skuteczność gier dydaktycznych wynika z:

• umożliwienia głębokiego zrozumienia i opracowania treści, której dotyczą,

• kształtowania się w trakcie ich trwania zdolności poznawczych (np. zdolności myślenia) i społecznych (np. współpracy w zespole, obrony swojego punktu widzenia),

• angażowania się emocjonalnego i poznawczego uczniów,

• opierania się na współpracy uczniów,

• ich walorów wychowawczych.

11. Metody kontroli i oceny.

- pojęcie kontroli i oceny:

kontrola- działania służące gromadzeniu i scalaniu wszelkich informacji o uczniu.

Ocena szkolna- sąd wartościujący odnoszący się do poziomu wiadomości i umiejętności uczniów; formułuje go zasadniczo nauczyciel w odniesieniu do wymagań programowych.

- funkcje kontroli i oceny:

Funkcje kontroli:

• dydaktyczna - kontrola pozwala na uzupełnianie luk w wiedzy uczniów,

• metodyczna - kontrola ma dawać nauczycielowi sprawdzenie jakości jego nauczania i dawać podstawę do podtrzymywania lub zmiany systemu,

• wychowawcza - potrzeba systematycznej nauki,

• motywacyjna - motywuje do nauki,

• koordynująca - koordynuje przebieg procesu dydaktycznego w całości,

• selekcyjna - daje możliwość określenia miejsca dziecka w klasie (mniej/bardziej zdolnego).

Funkcja oceny:

• dydaktyczna (miernik wyników pracy ucznia, ujawnia jego braki i osiągnięcia przez co ułatwia dalsze zdobywanie wiedzy)

• wychowawcza (jest czynnikiem kształtującym wzajemne stosunki między jednostką a zespołem klasowym, wyraża także opinię o przydatności ucznia jako członka społeczeństwa do pracy i życia, jest podstawą do selekcji społecznej uczniów)

• informacyjna (powinna być jawna, uzasadniona)

• motywacyjna (świadomość ucznia, że jest pod ciągłą kontrolą i w każdej chwili poziom jego wiedzy i umiejętności może być poddany weryfikacji zmusza go do wysiłku i jest istotnym bodźcem do działania)

- rodzaje ocen:

• stopień szkolny- zamiana oceny na jakiś rodzaj symbolu (cyfrę, literę); do niego powinien być dołączony komentarz,

• komentarz opisowy,

• ocena opisowa,

• ocena graficzna,

• gest, wyraz twarzy

- metody kontroli i oceny i ich znaczenie:

Konwencjonalne:

1. obserwacji nauczyciela

2. ustna

3. pisemna (forma krótszej [nawet kilkuzdaniowej] lub dłuższej [np. wypracowanie] wypowiedzi)

4. praktyczna

Niekonwencjonalne- testy dydaktyczne:

1. zadania otwarte:

• krótkiej odpowiedzi (np. „wymień”)

• rozszerzonej odpowiedzi (rozprawki)

• z luką (wymagającą uzupełnienia)

2. zadania zamknięte:

• wielokrotnego wyboru (z jedną prawidłową odpowiedzią lub większą ich ilością)

• dobieranie (np. „przyporządkuj”, „połącz w pary”)

• prawda-fałsz.

METODA KONTROLI	ZALETY	WADY
obserwacji nauczyciela	- przebiega równolegle w procesie kształcenia, nie zakłócając go - pozwala gromadzić informacje o negatywnych i pozytywnych zjawiskach pojawiających się w klasie - metoda ekonomiczna.	- subiektywna i powierzchowna metoda - metoda podlegająca zniekształcającemu wpływowi kontekstu (czynników zewnętrznych) - wymaga od nauczyciela kompetencji, obiektywności, podzielności uwagi.
ustna	- pozbawia ucznia możliwości ściągania - pozwala wchodzić w interakcje z nauczycielem, który może pomóc, naprowadzić na odpowiedź - bieżące otrzymywanie oceny (bezpośrednio po przeprowadzeniu metody) - doskonalenie umiejętności wypowiadania się, przezwyciężanie nieśmiałości - dobra metoda dla osób mających z problemy z pisaniem - możliwość samokontroli innych uczniów podczas odpytywania jednego z nich na forum.	- nieodwracalność odpowiedzi - brak czasu na zastanowienie się nad udzielaną odpowiedzią - stres dla wielu uczniów - ocena często jest nieobiektywna (mogą na nią wpływać inne czynniki niż wiedza ucznia, np. jego wygląd, mimika twarzy, zachowanie) - nie daje materialnego podłoża do oceny (nie ma „czarno na białym” tego, co przekazał uczeń, przez co trudno mu się później odwoływać do oceny, trudno nauczycielowi przypomnieć sobie jego wypowiedź, porównać ją z innymi) -jest czasochłonna.
pisemna	- daje materialne podłoże do oceny (nauczyciel może powrócić do pracy ucznia i ponownie ją przeanalizować) - wszyscy mogą być sprawdzeni w tym samym czasie i w tych samych warunkach - uczeń może powracać do zadań, poprawiać błędy, uzupełniać, porządkować kolejność ich rozwiązywania wg uznania (np. od najłatwiejszych do najtrudniejszych) - metoda dobra dla uczniów nieśmiałych - ćwiczenie wypowiedzi pisemnych - metoda twórcza, dająca możliwość rozwijania kreatywności.	-możliwość ściągania - odroczenie korekty i oceny - język wypowiedzi (ortografia, stylistyka, logika, kompozycja itp.) wypowiedzi często wpływają na ocenę, mimo że nie zawsze metoda ta stosowana jest na języku polskim - płynność kryteriów oceny.
praktyczna	- sprawdzenie poziomu umiejętności praktycznych - klarowne kryteria ocen (albo uczeń posiada umiejętność, albo nie) - możliwość sprawdzenia pewnych aspektów, których nie sprawdzają inne metody.	- czaso- i materiałochłonna metoda - potrzeba ostrożności, przestrzegania zasad BHP - zapotrzebowanie na przyrządy, materiały.
testy dydaktyczne	- metoda obiektywna - szybkość sprawdzania przez nauczyciela - łatwość porównywania osiągnięć uczniów - ujednolicenie pytań i kryteriów oceniania -metoda wymagająca precyzyjnego opanowania treści z danego zakresu (zadania mogą być bardzo różne).	- możliwość strzelania i ściągania - odkrycie przez uczniów reguł tworzenia zadań - metoda polegająca na wykazaniu się myśleniem odtwórczym, nie dająca możliwości własnego wkładu, kreatywności.

- nowy system oceniania: ocenianie wewnątrzszkolne i zewnętrzne

Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

• informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;

• udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;

• motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;

• dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia;

• umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:

• formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych;

• ustalanie kryteriów oceniania zachowania;

• ocenianie bieżące i ustalanie śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, według skali i w formach przyjętych w danej szkole;

• przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych;

• ustalanie rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania według skali określonej w omawianym rozporządzeniu;

• ustalanie warunków i trybu uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania;

• ustalanie warunków i sposobu przekazywania rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce.

Ocenianie zewnętrzne jest realizowane w ramach zewnętrznego systemu egzaminacyjnego, składającego się z następujących etapów:

• sprawdzianu z poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej według standardów wymagań ustalonych odrębnymi przepisami;

• egzaminu w trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych według standardów wymagań określonych odrębnymi przepisami);

• egzaminu zawodowego, przeprowadzanego po ukończeniu szkoły zawodowej lub policealnej w celu potwierdzenia uzyskanych kwalifikacji, w zawodach ukierunkowanych na rynek pracy;

• egzaminu maturalnego, będącego formą oceny poziomu wykształcenia ogólnego, przeprowadzanego w maju i styczniu dla absolwentów dotychczasowych szkół średnich kształcących na poziomie średnim ogólnym oraz absolwentów trzyletnich liceów profilowanych i dwuletnich liceów uzupełniających; egzamin maturalny składa się z części wewnętrznej w formie egzaminu ustnego oraz z części zewnętrznej w formie egzaminu pisemnego.

Istotą oceniania zewnętrznego jest to, że wszyscy zdający rozwiązują te same zadania przygotowane przez instytucje zewnętrzne względem szkoły (są to Centralna Komisja Egzaminacyjna i okręgowe komisje egzaminacyjne). Zadania te są oceniane przez zewnętrznych egzaminatorów (egzaminatorzy okręgowych komisji egzaminacyjnych) i są oceniane według ściśle określonych kryteriów.

- cechy dobrej kontroli, błędy w ocenianiu i sposoby ich przezwyciężania

Zasady dobrej oceny:

• Celowości

• Użyteczności

• Powszechności

• Systematyczności

• Ciągłości

• Adekwatności

• Jednolitości

• Prostoty

• Jawności

• Elastyczności

Błędy techniczne:

• Niedopracowanie celów, zasad i metod doboru lub oceny

• Nieprzestrzeganie ustalonych procedur

• Źle dobrane kryteria oceny

• Brak konsekwencji w stosowaniu kryteriów oceny

Błędy oceniania:

• Brak obiektywizmu

• Etykietowanie

• Błąd Pigmaliona (samospełniająca się przepowiednia)

• Efekt pierwszego wrażenia

• Transfer stereotypu estetycznego

• Błąd tendencji centralnej

• Liberalizm lub nadmierna surowość

• Dogmatyzm

• Zjawisko promieniowania

• Efekt Horna

• Efekt kontaktu

• Efekt ojcowski

• Błąd projekcji

• Błąd przeniesienia

• Efekt ostatnich wyników pracy

• Błąd atrybucji przyczynowych

12. Formy orgaznizacyjne procesu nauczania.

- kryteria podziału organizacyjnych form nauczania:

• liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania- uczenia się (jednostkowe, zbiorowe)

• miejsce uczenia się dzieci i młodzieży (szkolne, pozaszkolne)

• czas trwania zajęć dydaktycznych (lekcyjne i pozalekcyjne)

- organizacja pracy uczniów na lekcji i podczas zajęć.

Nauczanie jednostkowe: polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela. Przykładem bezpośrednich i zarazem jednostkowych kontaktów nauczyciela i ucznia są korepetycje. Umożliwia ono pełną indywidualizacje treści i tempa uczenia się, co pozwala na stałą i bardzo dokładną kontrolę zarówno przebiegu, jak i wyników pracy ucznia, jego każdego kroku na drodze prowadzącej od niewiedzy do wiedzy. Nauczyciel może również modyfikować własne czynności dydaktyczne i przystosowywać je do stale zmieniających się sytuacji. Uczeń opanowuje określone wiadomości, umiejętności i nawyki w optymalnym dla siebie czasie i przy oszczędnym, stale kontrolowanym wydaktowaniu sił. Lecz jest to nauczanie nieopłacalne z ekonomicznego punktu widzenia, a także wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela. Przy tego typu nauczaniu uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami w zakresie realizowanych przez szkołę zadań, wskutek czego nie wyrabia się u niego umiejętność pracy w zespole, z zespołem i dla zespołu.

Nauczanie grupowe- powstało w wyniku potrzeby znacznego rozszerzenia działalności szkolnictwa oraz reformy treści, metod i form organizacyjnych nauczania. Jest to system klasowo- lekcyjny i posiada następujące cechy:

• uczniowie w tym samym lub zbliżonym wieku tworzą odrębne klasy, których skład nie ulega znacznym zmianom w ciągu pełnej nauki szkolnej

• każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania, który obejmuje różne przedmioty, z których każdy jest realizowawny w ściśle określonym wymiarze godzin

• podstawową jednostkę organizowanych dla uczniów zajęć dydaktyczno- wychowawczych stanowi lekcja

• każda lekcja poświęcona jest jednemu przedmiotowi nauczania

• pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, ocenia także ich postępy w nauce w zakresie danego przedmiotu.

Ten system ma bardzo przejrzystą strukturę organizacyjną, jest ekonomiczny, bo nauczyciel pracuje jednocześnie z dość dużą grupą uczniów, stwarza mozliwość organizowania zespołowego wysiłku uczniów oraz ich współzawodnictwa w nauce. Wadami systemu jest „abstrakcyjna jednorodność” treści kształcenia, narzucanych wszystkim uczniom przez program, brak warunków sprzyjającym skutecznej indywidualizacji pracy dydaktycznej i wychowawczej.

Nauczanie grupowe- uczniów danej klasy dzieli sie na niewielkie grupy (ok.3- 6 osób). Pracują one wspólnie nad rozwiazaniem określonych zagadnień teoretycznych lub praktycznych na lekcji. Skład grup jest stały, uczniowie tworzą je sami, kierując się względami osobistymi. Nauczyciel czuwa jednak, aby każda grupa składała się zarówno z uczniów dobrych, jak i słabszych. Pracą grupy kieruje przewodniczący (nie jest to stała funkcja, by każdy mógł ją pełnić). Wszystkie grupy pracują pod kierunkiem nauczyciela, bądź nad rozwiązywaniem tych samych zagadnień, bądź każda grupa rozwiązuje odrębne zagadnienie. Forma pracy grupowej występuje łącznie z nauczaniem zbiorowym. Ocena uzyskiwanych przez poszczególnych uczniów wyników w nauce odbywa się indywidualnie, natomiast wszystkich członków każdej grupy wychowuje się w duchu wzajemnej pomocy i wpaja się im poczucie współodpowiedzialności za postępy poszczególnych osób. Wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów na polecenie nauczyciela. Podstawową metodą pracy grupowej jest dyskusja nad wspólnie rozwiązywanymi zagadnieniami. Nauczyciel w razie porzeby udziela pomocy poszczególnym grupom. Pracę grupowa poprzedza na ogół dyskusja lub pogadanka z całą klasą. Nauczyciel precyzuje wtedy temat pracy, dzieli go na podtematy, ustala związek poszczególnych podtematów z ogólnym tematem lekcji. Po zakończeniu pracy grupowej następuje powrót do pracy zbiorowej. Następuje podsumowanie wyników pracy wszystkich grup i utrwalenie materiału.

- organizacja pracy domowej.

Jest to integralna część prowadzonego przez szkołę i na terenie szkoły procesu nauczania- uczenia się. W związku z tym musi spełniać określone funkcje dydaktyczne, ściśle powiązane z funkcjami realizowanymi przez poszczególne lekcje:

• opanowanie w drodze samodzielnej pracy w domu określonych wiadomości stanowiących podstawę do przerabiania nowych zagadnień w szkole pod kierunkiem nauczyciela, do rozwiązywania problemu teoretycznego lub praktycznego

• utrwalenie materiału przerobionego na lekcji

• zebranie pomocy szkolnych: okazy przyrodnicze, widokówki, zestawienia statystyczne, materiały uzyskane w drodze obserwacji i wywiadów, jako podstawy do realizacji nowego tematu lekcji

• ukształtowanie u uczniów określonych umiejętności i nawyków w drodze samodzielnego ćwiczenia

• rozwijanie samodzielności myślenia i działania przez wykonywanie zidywidualizowanych zadań teoretycznych i praktycznych w zakresie wykraczającym poza materiał programowy danego przedmiotu, ale przystosowanym do możliwości poszczególnych uczniów.

Stopień realizacji tych funkcji zależy w dużej mierze od nauczyciela. Przeciążenia uczniów nadmierną ilością prac domowych, zlecanie im do wykonania zadań przekraczających ich możliwości, niedostateczne przygotowanie ich do samodzielnej pracy w domu to czynniki, które utrudniają i tą pracę i zniechęcają do nauki, obniżając tym samym efekty dydaktyczno- wychowawcze działalności szkoły.

- formy pracy pozalekcyjnej

- zajęcia świetlicowe

- kółko zainteresowań

- imprezy szkolne (dyskoteka, bal karnawałowy)

- rajdy czy wycieczki.

13. Środki dydaktyczne.

- pojęcie środków dydaktycznych

Są to przedmioty, które, dostarczając uczniom określonych bodźców zmysłowych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd, ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.

- rodzaje i funkcje środków dydaktycznych

Podział środków dydaktycznych:

• Wzrokowe (przedmioty naturalne, maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, barwne i czarno- białe, schematy, symbole, diagramy)- umożliwiają uczniom nabycie wyobrażeń adekwatnych do rzeczywistości, co nie pozostaje bez pozytywnego wpływu na proces kształtowania pojęć.

• Słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami umożliwiającymi posługiwanie się nimi, radia, instrumenty muzyczne)

• Wzrokowo- słychowe (telewizor, magentowid)

• Częściowo automatyzujące proces nauczania- uczenia się (podręczniki programowane, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, klasy zautomatyzowane)

Funkcje środków dydaktycznych:

• Poznawcza- służą bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości

• Kształcąca- są narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży

• Dydaktyczna- stanowią istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwiają utrwlenie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy itp.

- wykorzystywanie środków dydaktycznych na lekcji

Mogą one stanowić wartościowy element procesu nauczania- uczenia się tylko wtedy, kiedy traktuje się je w ścisłym powiązaniu z pozostałymi składnikami tego procesu oraz wyznacza im określone zadania do spełnienia. Ich dobór zależy więc nie tylko od materialnego wyposażenia szkoły w pomoce naukowe, lecz również od założonych celów lekcji, od metod pracy dydaktycznej, od wieku uczniów, a ponadto od charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania. Skuteczność stosowania środków można zwiększyć stosując środki, które:

• Służą nie tylko lepszemu poznaniu bezpośredniemu, lecz również pośredniemu

• Wymagają od uczniów samodzielnego myślenia i działania, a zwłaszcza stałego posługiwania się już posiadaną wiedzą dla zdobywania nowej wiedzy

• Zapewniają uczniom wszechstronny obraz poznawanych rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń, co wymaga operowania środkami zróżnicowanymi, naświetlającymi poznawane fakty z różnych punktów widzenia

• W sprzyjających okolicznościach mogą być przez uczniów wykonane w ramach pracy domowej, w warsztacie szkolnym itp. sporządzenie tego rodzaju środków, właściwie przygotowane i kierowane przez nauczycieli, ma duże walory wychowawcze, a ponadto może stanowić dla szkoły istotne źródło dopływu pomocy naukowych.

Środki dydaktyczne okazują się pomocne w zakresie zaznajamiania uczniów z nowym materiałem nauczania, kształtowania u dzieci i młodzieży pozytywnych motywów uczenia się, akceleracji pracy dydaktycznej, kształcenia dorosłych w drodze studiów zaocznych, kontroli i oceny wyników nauczania.

14. Możliwości indywidualizacji nauczania.

- metody poznawania ucznia i jego środowiska wychowawczego

Jest wiele metod poznawania ucznia, m.in.: obserwacja, ankieta, wywiad, dyskusja, metody socjometryczne i autoekspresyjne, analiza wypowiedzi pisemnych i ustnych ucznia itp. Nauczycielom stawia się zadanie skonstruowania narzędzi badawczych, które umożliwią zbieranie informacji o uczniu lub o zespole uczniowskim. Najprostszymi metodami poznania ucznia są ankiety i kwestionariusze, które pozwalają na zbieranie informacji na interesujący temat. Są to: "Ankieta na temat sytuacji opiekuńczo-wychowawczej w klasie" oraz ,,Kwestionariusz-ankieta dla uczniów klas pierwszych", które są rozdawane na początku roku szkolnego wszystkim wychowawcom klasowym. Po ich wypełnieniu pedagog szkolny zbiera je i analizuje. Materiały te są jedną z metod pracy pedagoga szkolnego z wychowawcą, uczniem i rodzicami.

Ankiety i kwestionariusze są ważnymi sposobami badań pedagogicznych. Pozwalają niekiedy wniknąć w nader osobiste sprawy ucznia. Ankiety na ogół są anonimowe, co pozytywnie wpływa na szczerość wypowiedzi badanego. Zastosowanie ankiet i kwestionariuszy w badaniu psychologicznym umożliwia charakterystykę jakościową i ilościową, w której używa się pojęć statystycznych. Prof. Wincenty Okoń uważa, że poznanie ucznia przez nauczyciela jest nieodłączną cechą procesu dydaktyczno-wychowawczego, wymaga uwagi i koncentracji oraz niezbędnych umiejętności prowadzenia obserwacji zachowania się dziecka w czasie zajęć i w czasie wolnym. Wymaga umiejętności wnikliwego rozpatrywania indywidualnych przypadków zachowania się, które w gruncie rzeczy mają sens wychowawczy.

Gromadzenie informacji o uczniu w celu lepszego poznania go jest istotnym elementem pracy pedagoga szkolnego czy też wychowawcy. Ważne jest rozumienie skali problemu i pomoc, na ile jest to możliwe, a także rozumienie określonych prawidłowości i zachodzących zjawisk. Niektóre działania powinny być poddane chłodnej i głębokiej analizie. Powinniśmy podjąć kroki zmierzające do zwiększenia oddziaływania wychowawczego.

W poznaniu ucznia jest ważne respektowanie zasad wynikających z kultury, dyskrecji i taktu pedagogicznego. Nie można podejmować decyzji bez namysłu. Nie wolno rozpowszechniać posiadanych negatywnych danych. Wymaga tego dobro ucznia i podmiotowe traktowanie go jako partnera w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo-wychowawczych. Jest ważne zrozumienie przyczyny zaistniałego stanu rzeczy. Poznanie ucznia jest ważnym elementem systemu wychowawczego szkoły, odgrywa ono istotną rolę w sytuacjach "być albo nie być" dla ucznia. Lepiej pamiętać o niektórych problemach przez całe lata, a niektóre zapomnieć, gdy wymaga tego dobro ucznia. Sądzę, że warto się nad tym zastanowić.

- kształcenie integralne a integracyjne

integralne kształcenie- proces, podczas którego człowiek otrzymuje niezbędną pomoc do pełnej realizacji samego siebie. Jedność wszystkich możliwych aspektów życia człowieka.

15. Niepowodzenia dydaktyczne.

- pojęcie niepowodzeń dydaktycznych

Są to wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a zachowaniem się uczniów.

- przyczyny niepowodzeń dydaktycznych:

• Społeczno ekonomiczne- sytuacja środowiskowa, rodzinna i materialna

• Biopsychiczne- stan zdrowia ucznia, poziom jego inteligencji, zainteresowania, zdolność itd

• Dydaktyczne- względnie zależne, niezależne od nauczyciela

- główne rodzaje niepowodzeń dydaktycznych

a. wychowawcze

b. dydaktyczne:

• ukryte

• jawne:

- przejściowe

- względnie trwałe

- dydaktyczne środki zapobiegania i zwalczania niepowodzeń.

a) profilaktyka- zapoznanie się z sytuacją i dobór odpowiednich form, metod wychowania do sytuacji, predyspozycji ucznia

b) diagnoza pedagogiczna- szybka, ciągła systematyczna kontrola uczniów

c) terapia pedagogiczna- zajęcie logopedyczne, zespoły wyrównawcze.

---