Cierpienie i œmier� w „Innym œwiecie” Gustawa Herlinga-Grudzi�skiego

Gustaw Herling-Grudzi�ski zosta� w 1940 roku aresztowany w Grodnie przez NKWD,

oskar�ony o dzia�alnoœ� szpiegowsk� i skazany na pi�� lat pobytu w obozach. Do

1942 roku przebywa� w �agrze w Jarcewie, p�Ÿniej, dzi�ki porozumieniom

polsko-sowieckim, dostaje si� do armii Andersa i wraz z ni� opuszcza Zwi�zek

Radziecki. W roku 1951 ukazuje si� w Londynie (po angielsku, a dwa lata p�Ÿniej

po polsku) dokumentalna relacja z �agrowych prze�y� i obserwacji poczynionych

przez Gustawa Herlinga-Grudzi�skiego na Sybirze, "Inny œwiat".

"Inny œwiat" jest zarazem pr�b� ukazania sowieckiego obozu pracy, jak te�

wp�ywu �agr�w na psychik� i kodeks etyczno-moralny osadzonych w nim wi�Ÿni�w.

Wi�Ÿniowie bowiem, aby prze�y�, musz� zapomnie� o wartoœciach, jakie dotychczas

wyznacza�y granice ich post�powania. Je�eli chcieli myœle� o przetrwaniu,

musieli dostosowa� si� do regu� rz�dz�cych w gu�agach. Herling-Grudzi�ski

obserwuje i opisuje proces degradacji cz�owiecze�stwa, do kt�rego doprowadza

stworzony przez Rosjan ca�y system wymyœlnych represji i ogranicze�.

Rzeczywistoœ� �agrowa to przede wszystkim ci�ka, kator�nicza praca w

nieludzkich warunkach. Wi�Ÿniowie stanowi� tani� si�� robocz�, s� wi�c

bezwzgl�dnie i maksymalnie wykorzystywani. �ycie ludzkie nie przedstawia tu

�adnej wartoœci, ka�dego wi�Ÿnia mo�na zast�pi� innym. Donosy, gwa�ty i

mordowanie chorych oraz niezdatnych do pracy s� na porz�dku dziennym.

Wi�Ÿniowie s� zmuszani do sk�adania obci��aj�cych zezna�, zanikaj� uczucia

mi�oœci i przyjaŸni.

Herling-Grudzi�ski przedstawia w swojej ksi��ce wiele skomplikowanych ludzkich

biografii, jak cho�by losy Marusi i Kowala, enkawudzisty Gorcewa, trzech

komunist�w niemieckich czy te� Kostylewa. Sk�adaj� si� one na rodzaj portretu

zbiorowego, bowiem prawdziwym bohaterem nie jest jednostka, ale w�aœnie

zbiorowoœ� ludzka.

Trudno jednoznacznie zinterpretowa� "Inny œwiat". Ksi��ka ta mo�e by� bowiem

odbierana jako œwiadectwo tryumfu totalitarnego systemu dehumanizacji i

zniewalania ludzkich umys��w. Dowodem na to mo�e by� widok cz�owieka

z�agrowanego, dostosowanego do rzeczywistoœci obozowej, akceptuj�cego

zaistnia�y stan rzeczy. Przyk�ad�w jest a� nadto. Kowal oddaje kolegom swoj�

ukochan�, czyni tak w imi� obozowej solidarnoœci. Kobiety s� zmuszane przez

g��d do prostytucji. �ydowski architekt sk�ada fa�szywe zeznania, obci��aj�ce

czterech Niemc�w. Na podstawie tych�e Niemcy zostan� rozstrzelani.

Z drugiej jednak strony nie wolno zapomina�, �e sam Gustaw Herling-Grudzi�ski

wyraŸnie wskazuje na koniecznoœ� niepoddawania si� terrorowi. Nie akceptuje

jednoznacznie negatywnej oceny moralnoœci ludzi osadzonych w �agrach. "Inny

œwiat" ukazuje przecie� postawy pi�kne. Przyk�adem mo�e by� "nawr�cony"

Kostylew, kt�ry, aby nie zapomnie� o ludzkim cierpieniu, codziennie opala sobie

w ogniu r�k�.

Przyk�adem godnej postawy mo�e by� r�wnie� Natalia Lwowna, kt�ra dostarczy�a

narratorowi zakazan� w obozie ksi��k� Fiodora Dostojewskiego "Zapiski z

martwego domu". Niezwykle wymowna jest r�wnie� scena z "Epilogu". Wspomniany

architekt, kt�rego zeznania przyczyni�y si� do œmierci czterech wi�Ÿni�w

niemieckich, ju� po wojnie, w Rzymie spotyka narratora i opowiada mu swoj�

histori� licz�c na zrozumienie i rozgrzeszenie. Jednak nie dostaje go.

Œwiadczy to o nieprzejednanej postawie moralnej Grudzi�skiego - z�o nie mo�e

zosta� usprawiedliwione, nawet pomimo okolicznoœci �agodz�cych. Cz�owiek musi

walczy� nie tylko o swoje �ycie, ale przede wszystkim o zachowanie cz�owiecze�stwa,

nawet w sowieckich �agrach, na "nieludzkiej ziemi".

---