9.Stanowisko poetów starszej i młodszej generacji wobec wojny w świetle wybranej poezji.
Wrzesień 1939r. chociaż wobec przewagi wroga zakończył się klęską, to wpisał do kart historii narodu polskiego niezapomniany czyn bohaterstwa żołnierzy polskich i ludności cywilnej. Przegrana kampania wrześniowa nie oznaczała całkowitej klęski. Naród broni nie złożył. Przez wszystkie lata okupacji kontynuował walkę z najeźdźcą. Bogate są dzieje walk partyzanckich, porywające jest bohaterstwo uczestników Powstania Warszawskiego, walka w gettach. Cały naród żywił nienawiść do wroga i z wrogiem wałczył.
Istnieje bardzo ścisły związek życia narodu z piśmiennictwem, literaturą, bo stale w życiu narodu obecna była poezja i proza. Pisarze i poeci wypowiadali myśli i uczucia całego narodu, zagrzewali do walki, dodawali sił i wiary, mobilizowali myśli i serca do czynnego oporu wobec wroga. Właściwie w poezji znajdujemy największy ładunek idei narodowych i patriotycznych, myśli postępowych.
Przewodziła ona walce przez wszystkie lata okupacji, służyła narodowi, wskazywała wielkie cele, niosła nadzieję. Wszędzie, gdzie toczyła się walka - tej walce towarzyszyła poezja.
Najpełniejszy i najwznioślejszy wyraz zaangażowania znajdujemy w twórczości poetyckiej powstałej w latach drugiej wojny światowej, którą młode i stare pokolenie poetów i pisarzy poświęciło bohaterskim żołnierzom września, ochotniczym batalionom walczącej Warszawy i powstańcom warszawskim.
Historia II wojny światowej staje się pełniejsza dzięki poetom i ich twórczości. W żadnym z okresów historycznych nie ponieśliśmy tyle ofiar i nie przelaliśmy tyle krwi, mimo to naród się nie ugiął. Przez cały czas okupacji trwała niezłomna walka o wolność. Wiersze, jakie powstały, znaczyły wtedy nie mniej niż granaty. Miały walczyć. Za broń uważali je także czytelnicy, kolportując je lub podając jak fantowy komunikat. Były recytowane na różnych wieczorkach literackich, nosili je na sercu partyzanci. Poszczególne środowiska konspiracyjne wydawały specjalne zbiorki podziemne. Autorami ich byli poeci o sławnych już przed wojną nazwiskach i skromni nie znani nikomu młodzieńcy. W konspiracji pojawiło się kilka wspaniałych poetów z najmłodszego pokolenia (K. K. Baczyński, T. Gajcy, A. Trzebiński, Z. L. Słonimski, W. Bojarski i wielu innych). Gdyby żyli, byliby dziś wielkimi znanymi twórcami. Zginęli z rąk okupanta w walce przypieczętowując młodym swym życiem wierność wyznawanej przez siebie idei. Twórczość tych poetów jest katastroficzna, wyraża rozpacz i beznadzieję, w wierszach występuje niezmiennie to sama metafora - apokalipsa XX wieku.
Ci młodzi poeci, wychowani w wolnej Polsce, w oparciu o najbardziej ludzkie ideały i wartości, ginęli za ojczyznę w wieku dwudziestu kilku lat.
Inne spojrzenie na rzeczywistość wojenną mieli poeci starsi, jako ludzie bardziej dojrzali i doświadczeni historycznie (obserwowali, a niejednokrotnie brali udział w odradzaniu się państwowości po wielu latach niewoli). Oni byli nastawieni dość optymistycznie. Wyznawali zasadę trudnego humanizmu. Zwracają się ku poezji optymistycznej.
K. I. Gałczyński pisze w "Pieśni o żołnierzach z Westerplatte": "I tak śpiewali: Ach to nic, że tak bolały rany, bo jakże słodko teraz iść na te niebiańskie polany". Poeta widzi źródło radości w ich przekonaniu, że nie na darmo umierają za ojczyznę. Wiersz miał budzić otuchę poprzez motyw walki małej garstki żołnierzy, która przez długi okres stanowiła wsparcie duchowe dla żołnierzy walczących w głębi kraju. Autor podkreśla heroizm bohaterów i ich dumę z dobrze spełnionego obowiązku, a takie oddaje nastrój smutku i beznadziejności wojny: "A lato było piękne tego roku".
Dużo optymizmu ukazuje wiersz L. Staffa "Pierwsza przechadzka", co podkreśla dwuwers: Będziemy znowu mieszkać w swoim domu, Będziemy stąpać po swych własnych schodach". Autor wierzy, że ta okrutna rzeczywistość wojenna skończy się, minie koszmar okupacji. "I znowu w sklepiku zjawi się pieczywo". Podobnie czas niewoli traktuje jako okres przejściowy. Wł. Broniewski w "Grobie Tamerlana": "Groby murszeją, giną religie, armie topnieją, mrą ich wodzowie". Podmiot liryczny wyznaje trudny humanizm. Na przekór wojnie wierzy w dobro człowieka. Jest tu aluzja do Hitlera, który podobnie jak Tamerlan musi przeminąć. To, co jest oparte na przemocy musi upaść, takie są prawa historii. W człowieku budzi się pewność, że dobro zwycięży: "Człowiek jest mądry, dobry, spokojny (...), głodu, powietrza, ognia i wojny nie chce". Broniewski był poetą, który pierwszy dostrzegł niebezpieczeństwo zagrażające Polsce. Jeszcze przed wybuchem wojny napisał wiersz "Bagnet na broń", manifestujący gotowość obrony kraju. Było to wezwanie do zjednoczenia społeczeństwa i przeciwstawienie się wrogowi. "Kiedy przyjdą podpalić dom (...) stań u drzwi. Bagnet na broń. Trzeba krwi". Swoistą mobilizacją do walki był wiersz A. Słonimskiego "Alarm". Składa się on z dwu części. Poeta ukazuje grozę panującą podczas bombardowania W - wy. Następnie roztacza wizję zburzonego miasta. Alarm jest skierowany do serc mieszkańców. Wspomnienia walki Polaków pod wodzą Napoleona, przez co poeta stara się dodać otuchy rodakom. Optymizmem napawa niezłomna postawa i rola walki narodu polskiego.
Żołnierz z bronią w ręku nie czuje się zagubiony. Walka dla ojczyzny - domu mobilizuje człowieka.
Optymizmem z dużą domieszką goryczy jest wiersz Przybosia "Póki my żyjemy". "Bezbronny, wbity pociskami w grunt, błagam o karabin, jak człowiek o łaskę". Gdyby obrońcy W - wy mieli broń, losy potoczyły by się może inaczej. Autor wyraża nieugiętość i chęć walki, tych co pozostali: "(...) gdy tu, w rozwalonym schronie z jeszcze żywych ostatniego tchu odtworzyłbym nasz hymn narodowy". Autor krytykuje tych, którzy opuścili kraj. Ogromny smutek i bezradność bije z wiersza W. Broniewskiego "Żołnierz polski". Utwór ten wywołuje wzruszenie, bije z niego bezradność żołnierza osamotnionego, bezdomnego "na ziemi - matce".
Żołnierz ten "z bagnetem szedł na czołgi żelazne, ale przeszły, zdeptały na miazgę". Teraz "ze spuszczoną głową powoli, wraca żołnierz z niemieckiej niewoli". Nie może pomścić swych krzywd, bo "nie ma broni", jedyną jego powierniczką jest brzoza - płaczka, potęgująca nastrój smutku. Odmienny charakter miała twórczość młodego pokolenia poetów, których czołowym przedstawicielem był K. K. Baczyński. W jego utworach dominuje dwojako rozumiany katastrofizm: historyczny i generacyjny. W wierszu "Pokolenie" ukazuje tragedię dwudziestolatków. Pierwsza część to skrajny pesymizm uzyskany przez autora w wyniku kontrastującego obrazu grozy wojennej z opisami pięknej przyrody. Część druga utworu obrazuje moralne konflikty młodego pokolenia. Człowiek w obliczu wojny przystosowuje się do rzeczywistości, w jakiej musi żyć. Staje się jak zwierze, które odruchowo broni się i ratuje przed śmiercią, przed przeciwnikiem zatracając przy tym cechy człowieczeństwa: "nie ma sumienia", "nie ma miłości". Część trzecia wiersza to katastroficzna wizja pokolenia zamieniającego się próchniejące masy zwłok.
Po czynnym udziale Baczyńskiego w walce z wrogiem jego stosunek do wojny jakby się zmienia. W wierszu "Z głową na karabinie" możemy dojrzeć przejawy optymizmu, nadzieję na przetrwanie.
Poglądy młodszej i starszej generacji poetów na wojnę były nieco odmienne. Młodzi stali się zdeterminowani. Stawiali dopiero swoje pierwsze kroki. Ich poglądy były radykalne. Postawa poetów dojrzałych była raczej optymistyczna. Wszelkie uczucia, cały ogień bólu, rozpaczy i nadziei, nienawiści, zaciętości i roli walki zawierała ta piękna niezwykła, zwycięska poezja lat wojny i okupacji hitlerowskiej. Wiersze te nabrzmiałe nienawiścią i rolą walki wiernie towarzyszyły tamtym dniom, tamtym uczuciom i nadziejom.