V. KLEMPERER – LTI Pamiętnik filologa

LTI - notatnik filologa – książka Victora Klemperera wydana w roku 1947, opisująca Trzecią Rzeszę poprzez studium semantyczne języka NSDAP i obyczajowości totalitarnych Niemiec. Głównym przedmiotem obserwacji Klemperera była neutralizacja zła w odbiorze społecznym poprzez propagandowe manipulacje semantyczne. Przeprowadził analizę metod propagandy masowej przy monopolu informacji i nowoczesnych środkach ekspresji (radiofonia, kinematografia, prasa masowa).

Książka powstała z notatek prowadzonych przez autora w ciągu dwunastu lat istnienia III Rzeszy, także w latach wojny, gdy zagrożony wywózką do obozu zagłady przebywał w „domu żydowskim“ zamieszkałym przez Żydów ożenionych z „aryjskimi” Niemkami.

Tytuł książki – LTI – Lingua Tertii Imperii – Język Trzeciej Rzeszy – jest parodią stosowanych powszechnie przez władze hitlerowskie akronimów jak NSDAP, KDF, HJ. BDM.

(Heroizm)

Młodzi ludzie zawładnięci ideą opatrznie pojmowanego bohaterstwa, „nazistowskiego” sposobu myślenia.

III mundury (nie występowało po cywilnemu, zostało narzucone przez władzę) w jakie słowo „heroiczny” zostało ubrane:

• „Tężyzna fizyczna”, służba wojskowa służy wychowaniu człowieka, by był sprawny fizycznie / aspekt ten jest ważniejszy niż edukacja sfery duchowej, dopiero na końcu edukacja ma na celu kształcenie, dostarczanie wiedzy. Oprócz talentu krasomówczego Hitlera, autor wyróżnia znaczenie bojowego ducha członków straży porządkowej na jego wiecach (grupy straży rozwinęły się w SA). Na tychże wiecach dokonywali brutalnych napaści na przeciwników politycznych i wyrzucali ich z pomieszczenia. Przekonanie ludzi do wodza nie było zwycięstwem, przejawiało się ono w bohaterstwie esesmanów.

• Ubiór kierowcy wyścigowego, nazizm popierał wszelkie rodzaje sportu. Młodzi ludzie szukali autorytetów i ideałów nie tylko wśród postaci wojowników, lecz także wśród automobilistów. (np. Bernd Rosemeyer po śmiertelnym wypadku). Od 1939 w miejsce kierowcy -> czołgista, a samochodu -> czołg.

Pojęcie heroizmu coraz bardziej, potem wyłącznie, stosowane było do męstwa wojennego, czyli postawy odważnej, charakteryzującą się pogardą dla śmierci.

Kontrargument do tej tezy  heros w pierwotnym znaczeniu tyczy się osoby, która działa dla dobra ludzkości, wojna zaborcza nie ma z heroizmem cech wspólnych. Heroizm tym większy i czystszy, im cichszy i mniej rozgłaszany. Nazistowski heroizm jest dekoracyjny, chełpliwy. Zdyskredytował całe pojęcie.

Podkreśla heroizm aryjskich żon Żydów, które nie opuściły mężów (znoszenie upokorzeń, obelg, okropność życia codziennego, wola życia wobec nędzy). Podnoszenie partnera na duchu, przy wizji kolejnych obrzydłych dni. „Heroizm ponad heroizmy”.

(LTI)

Lingua Tertii Imperii, język Trzeciej Rzeszy.

To, co wyraża pewną epokę, okres w dziejach jakiegoś kraju, można nazwać jego językiem, a język Trzeciej Rzeszy, jak postuluje autor, był wyjątkowo jednolity. Autor zaczął zwracać uwagę na język ludzi, szyldów, reklam, przemówień fuhrera. Trudności w pozyskiwaniu materiałów do analizy, książek i czasopism (nie mógł nic wypożyczać), fachowego materiału naukowego. -> nie mógł poprosić o pomoc kolegów, czy starszych uczniów, lecz – jak pisze – wymagałoby to aktu odwagi i podjęciu ryzyka.

Najmocniejszy środek propagandowy hitleryzmu  narodowy socjalizm.

Wślizgiwał się w ciało i umysł pojedynczymi słowami, zwrotami, formami zdań, które były przyjmowane mechanicznie i nieświadomie. Język także wpływał na uczucia, duchowość. Trzecia Rzesza zmieniła walor słów „fanatyczny” i „fanatyzm” (fanatyk jako cnotliwy bohater i bez fanatyzmu nie można mówić o bohaterstwie). Język stał się narzędziem systemu, najtajniejszy i najbardziej publiczny środek agitacji.

(Wierzę w niego) / Wyznanie wiary w Adolfa Hitlera

Opowieść o Pauli von B., która była najniezłomniejszą zwolenniczką Fuhrera. „Bo ja w niego wierzę”. Podobnie mówił zwykły żołnierz, studenci i starsi ludzie. LTI w swoich punktach kulminacyjnych staje się językiem wiary, nastawia na fanatyzm. Opiera się silnie także na chrześcijaństwie, na katolicyzmie.

LTI wykorzystuje także słowo „wieczny”, ponieważ jest przymiotem bóstwa (nazywając coś wiecznym, umieszczamy to w sferze religijnej). Fuhrer podkreśla swój bliski stosunek do bóstwa, rolę szczególnego wybrańca. 1933 – 1945 to okres wynoszenia Hitlera na boski piedestał, przyrównywanie jego osoby i czynów do Zbawiciela odbywało się dzień w dzień. Samo pojęcie Rzeszy napełniano nowym ładunkiem świętości, cechy mistycyzmu. Im bardziej ktoś był obeznany z historią literatury, chrześcijaństwa, to tym bardziej przejawiała do niego idea Trzeciej Rzeszy.

(Przekleństwo superlatywu)

Superlatyw to forma reklamy, najbardziej naturalna forma oddziaływania mówcy i agitatora. 3 rodzaje użycia superlatywu (wszystkie stosowane w jednakowym nadmiarze): normalne formy stopnia najwyższego przymiotników, wyrażenia, w których wartość superlatywu jest zawarta, albo można ją do nich dołączyć, oraz konstrukcje zdaniowe całkowicie przepojone treścią superlatywną.

Komunikaty Trzeciej Rzeszy są pełne superlatywów, a im sytuacja staje się krytyczniejsza, tym bardziej wpadają w nieumiarkowany ton. Cechę języka wojskowego, jego ścisłość, zmieniają w element fantastyczny i bajkowy. O własnych stratach się nie wspomina.

Bezmyślność mas i możliwość jej absolutnego ogłupiania liczbami: komunikat wojenny dotyczący kotła (w Kijowie zamknięto w nim 200 000 żołnierzy, ale wyprowadzono 600 000 jeńców).

Autor przytacza różne przykłady słów, których nadużywano, lub wplatano w wypowiedzi: „stuprocentowy”, „totalny”, „niezliczony”. Wojna totalna, sytuacja totalnego wychowania, warcaby nazwane „grą totalną”.

„Świat” – słowo, którym LTI posługiwała się obficie dzień w dzień. W wyobrażeniu przestrzeni jest coś nieograniczonego, coś, co działa interesująco. Podobnie jak słowo „wielki” i słowo „historyczny”. Tym ostatnim obdarzano szczodrze wszystkie czyny kierownictwa nazistowskiego, implikowało to, iż ich działanie wywiera wpływ na cały naród, bądź ludzkość.

S. KONDEK, LITERATURA POPULARNA W OFERCIE CZYTELNICZEJ POLSKIEGO SOCREALIZMU

Pojęcie „literatura popularna” – niejednoznaczne, bywa używane jako synonim piśmienniczego kiczu, adresowanego do odbiorców pozbawionych smaku i gustu. Uznana jest za pospolity produkt rynkowy, nastawiony wyłącznie na osiągnięcie przez jego autora i wydawcę wielkich zysków finansowych, przeciwstawia się dziełom literatury wysokiej – elitarnej. (Takie kategorie prowadzą jednak do nieporozumień).

Lit. Popularna to również literatura upowszechniona, gwarantująca szeroką komunikację piśmienniczą. Odbiorcy chcą po prostu miło spędzić czas, nie poświęcają czasu na zastanowienie się nad jakością literacką swoich lektur. Oczekują emocji, wzruszeń.

Władza ludowa postanowiła się pozbyć literatury z zakresu beletrystyki, zwłaszcza tą powstałą w okresie międzywojennym. Od maja 1951 roku, na zlecenie Sekretariatu Biura Politycznego KC PZPR „komisja selekcji” rozpoczęła prace nad wykazem książek podlegających wycofaniu. Od 1952 rozpoczęto rozprawę z książkami literatury popularnej. Rozmijanie się oferty z popytem spowodowało zapaść ekonomiczną systemu wydawniczo – dystrybucyjnego. Korzystano z sprzedaży nielegalnej. W celu podniesienia efektywności rynkowej i perswazji socjalistycznej -> należy podnieść atrakcyjność wydawniczą publikowanych tekstów. Wzbogacono ofertę o utwory mające udawać powieści sensacyjne i kryminalne (konwencja socrealistyczna).

Polska i socjalistyczna literatura popularna rozwijała się, stała się segmentem powszechnego czytelnictwa.

W. TOMASIK. AMERYKA W BUTELCE. RZECZ O COCA-COLI.

Symboliczne funkcjonowanie coca-coli w Polsce.

Reklamy coca-coli pokazywały świat wykreowany, świat, do którego prowadzi praca i picie właśnie tego napoju. Podczas drugiej wojny światowej eksponowano łączenie heroizmu oraz żarliwego patriotyzmu z coca-colą. Ekspansja coca-coli dotarła do Helsinek (na pokładzie przerobionego okrętu desantowego), zawojowała niemal całą Europę. We Francji ostrzegano jednak antyamerykańską retoryką, napój zatruje umysły obywateli. W opinii publicznej apelowano o ochronę zdrowia publicznego (spekulacje o możliwości wykorzystania przez Amerykanów broni bakteriologicznej, skład coca-coli pozostawał nieznany). Napój kojarzył się z kolonizacją, był napojem i znakiem.

W stalinowskiej Polsce jedynie znakiem. O coca-coli się mówi, niechętnie pokazuje, łączona jest z imperializmem. Powstawały wiersze i piosenki traktujące o złym wpływie napoju, a „Głos Ameryki” Brzechwy, jest typowym przykładem wykorzystania retoryki antyamerykańskiej i antyimperialistycznej.

Coca-cola zbudowała obraz świata podzielonego, napój to „esencja imperializmu” i znak czasów.