Prof. Dr. sc. oec. Peter Garbe

Greifswald

Deutschland

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze

Temat 1: Powody i skutki teraźniejszego ogólnoświatowego kryzysu finansowego

Konspekt wykładu:

1. Ogólnoświatowe objawy kryzysu finansowego i dotychczasowy przebieg

• Miliardowe straty międzynarodowych wielkich banków i próby ratunku przez państwowe programy pomocy;

• Problemy w międzybankowym handlu kredytami;

• Potrzeba umorzenia „popsutych“ kredytów i papierów wartościowych banków o miliardowych wysokościach;

• Utrata zaufania banków inwestycyjnych, załamanie dużych amerykańskich banków inwestycyjnych (m.in. Lehman Brothers, Bear Stearns), Zagrożenie upadłością największego niemieckiego banku hipotecznego Hypo Real Estate;

• Milionowe straty amerykańskich deweloperów (Hausbauer) i zagrożenie egzystencjalne;

• Straty u oszczędzających i drobnych inwestorów przez utratę na wartości ryzykownych papierów wartościowych;

• Utrata zaufania oszczędzających i drobnych inwestorów wobec systemu bankowego;

• Wzmocnienie i czasowe przyśpieszenie kryzysu koniunkturalnego w krajach uprzemysłowionych (gospodarka eksportowa, przemysł samochodowy, budowa maszyn itp.);

2. Czynniki odpowiedzialne za kryzys gospodarczy

• Amerykańska polityka niskich stóp procentowych od zamachów z 11. września 2001 (Alan Greenspan);

• Zachęty na kupno prywatnych mieszkań przez niskie odsetki i kredyty subprime (dla ludzi z niższymi zarobkami i bez majątku) przez amerykańskie banki hipoteczne (m.in. Freddie Mac, Fannie Mae)

• Rosnące ceny gruntów i mieszkań przez duży popyt;

• Sekurytyzacja (Verbriefung) ryzyka kredytowego na derywaty finansowe i handel na rynku kapitałowym;

• Masowe niewypłacalności kupców mieszkań po boomie cenowym na rynku nieruchomości, przymusowa licytacja domów, pęknięcie tzw. „bańki mydlanej rynku nieruchomości“;

• Spadki wartości i brak pokupności (niezbywalność) derywat nieruchomości na rynkach kapitałowych, wysokie bilansowe straty banków, przeniesienie strat na zglobalizowany rynek kapitałowy na całym świecie;

3. Główne powody kryzysu finansowego

• Niewystarczająca kontrola i regulacja der rynków finansowych przez państwowe i międzynarodowe urzędy (neoliberalizm);

• Gigantyczne „finansowe innowacje“ (transakcje terminowe, derywaty, fundusze hedgingowe, akcje spekulacyjne) zwiększyły oprocentowanie banków i doprowadziły do niekontrolowanego rozszerzenia fikcyjnych dochodów finansowych (Warren Buffet: „Broń masowego rażenia“);

• Polaryzacja finansowego dochodu u coraz mniejszej liczby miliarderów i obniżenie realnego dochodu u masy społeczeństwa;

• Obniżenie konsumpcyjnego popytu w gospodarce realnej;

• Rozszerzenie mentalności gracza i hazardzisty na rynkach finansowych;

• Rynki finansowe i dochód finansowy oddzielają się coraz bardziej od gospodarki realnej, 2007: Ogólnoświatowy Produkt Krajowy Brutto (PKB) : ok. 54 bilionów US-$, wymiar gwarantowanych ubezpieczeń kredytowych w bankach: szacowane 57 bilionów US-$;

• Niepowodzenie Agencji-Ratingowych przy rozdawaniu poświadczeń bezpieczeństwa dla papierów wartościowych (np. AAA jako najwyższe bezpieczeństwo inwestowania w papier wartościowy)

• Niewystarczające i nieobiektywne poradnictwo klientów przez banki przy lokatach pieniężnych dla drobnych inwestorów (np. sprzedaż akcji Lehman Brothers i islandzkiego Kauthing Bank milionom niemieckich drobnych inwestorów przez niemieckie kasy oszczędnościowe i banki);

• Tendencyjne wywieranie wpływu mediów na zwyczaje inwestycyjne drobnych inwestorów ;

4. Następstwa kryzysu finansowego

• Obecny kryzys jest, odnośnie do wielkości negatywnych oddziaływań, największym kryzysem po II wojnie światowej i pod paroma aspektami porównywalny ze światowym kryzysem gospodarczym z 1929 roku;

• System bankowy i rynki kapitałowe ulegną znacznej zmianie (upadłości, fuzje, upaństwowienia, wywłaszczenie, kontrola i regulacje), cięcia w zatrudnieniach w gospodarce finansowej;

• System kredytowy dla gospodarki realnej jest w swojej funkcjonalności znacząco ograniczony;

• Państwa i wspólnoty krajowe są zobowiązane do gigantycznych pakietów ratunkowych, żeby zapobiec załamania systemu finansowego i rynku kapitałowego (USA: ok. 1 bilion US-$, Niemcy ok. 500 miliardów Euro itd.)

• Kryzys finansowy znacząco wzmocnił kryzys koniunkturalny gospodarki realnej, regresje PKP między 3, a 15 procentami stały się w 2008 roku realne, przy pojedynczych branżach jeszcze większe regresje np. gospodarka samochodowa 20 do 30 procent, gospodarka eksportowa załamuje się o 15 do 20 procent;

• Pojedyncze państwa stoją przed bankructwem (np. Islandia, Grecja, Łotwa, Rumunia)

• Poszczególne waluty odnoszą znaczącą zewnętrzną stratę wartości wobec $ i Euro, np.: funt szterling, rubel, złoty, yuan;

• Przez wzmocnienie się kryzysu koniunkturalnego w gospodarce realnej spodziewa się znacznego wzrostu bezrobocia i obniżenia realnych dochodów;

5. Państwowe pakiety ratunkowe i ich ograniczenia

• Bez ogromnych państwowych pakietów ratunkowych kryzys nie jest do pohamowania, a jego oddziaływań nie da się ustabilizować, Ale: Czy państwowe pomoce są nieograniczone? Czy wydawanie pieniędzy podatników na błędy managementu i chciwość pieniędzy da się moralnie pogodzić ? Czy nie niszczy się tym współzawodnictwa w kraju i międzynarodowo?

• Państwowy udział w bankach i spółkach przemysłowych przeczy funkcji polityczno-porządkowej (ordnungspolitischen Funktion) państwa w gospodarce rynkowej;

• Czasowo ograniczone i w wyjątkowych sytuacjach możliwe, aż do granicy zadłużenia państwa;

• Gdzie jest granica zadłużenia państwa ? Czy państwo może zbankrutować ?

• Granice zadłużenia jest wyznaczana formalnie przez 2 kryteria: Po pierwsze przez możliwość obsłużenia i umorzenia odsetek od zadłużenia, Po drugie przez techniczną możliwość zaciągania dalej długów, tzn. dalszą możliwość sprzedawania za akceptowalny procent obligacji państwowy na rynku kapitałowym;

• Czy w takiej sytuacji może pomóc Unia Europejska ? Państwa należące do Unii Europejskiej ewentualnie będące już w strefie Euro mają lepsze warunki uniknięcia niewypłacalności (Przykładowo Islandia: Komisja UE zaopiniowała pozytywnie pilne wstąpienie Islandii do UE już w 2010 roku, aby ustabilizować gospodarkę i finanse kraju)

• Strefa walutowa euro sprawdza możliwość do poprawienia dostępu do pieniędzy na rynku finansowym dla małych krajów europejskich (Euro) ewentualnie wydawanie wspólnych europejskich obligacji;

• Przy problematyce zadłużenia państw członkowskich nie można także na dłuższą metę zapominać o granicy zadłużenia przez pakiet stabilizacyjny euro (maksymalne roczne nowe zadłużenie 3 procent PKB);

• Przy problematyce zadłużeniowej nie można także spuścić z oczu średnioterminowe działanie zadłużenia na wzrost inflacji (długi zwiększają objętość pieniądza gospodarki narodowej i prowadzą tym do wzrostu cen za dobra i usługi);

• Czy wysoko zadłużone państwa nie mogą sprzedać swoich rezerw walutowych w złocie?

Zasadniczo tak, ale to nie odciąża zapotrzebowania finansowego; Przykładowo Niemcy: Pomimo iż Niemcy należą do krajów z największymi rezerwami w złocie (Stan: ok. 3.500 ton) sprzedaż tego złota pokryłaby tylko ułamkową część zapotrzebowania państwa na pieniądze (przy obecnej cenie złota ok. 930 US-$ za uncje (31,13 gram) można by było uzyskać ok. 75 miliardów Euro (przy finansowym zapotrzebowaniu wynoszącym kilkaset miliardów Euro);

6. Globalny kryzys finansowy jest do opanowania tylko dzięki wspólnemu wysiłkowi wspólnoty państw

• Najważniejsze scenariusze kryzysowe analizowane są obecnie wewnątrz UE jako „Szczyty kryzysu gospodarczego“ w ramach tzw. Grupy „G 20”;

• Najważniejszymi celami są tutaj najpierw zabezpieczenie poprawnego funkcjonowania systemu finansowego i rynków kapitałowych przez skoordynowane państwowe programy ratunkowe, głównym celem nakierowania rynków finansowych jest ogólnoświatowa większa przejrzystość instrumentów finansowych i transakcji rynkowych przez ścisłą kontrolę i regulacje rynków;

• Naprzeciwko tym celą stoją jednak nadal Amerykanie i Brytyjczycy, będąc za dużą swobodą działania rynków, dzięki Prezydentowi Stanów Zjednoczonych Obamie pokazuje się jednak także pewne wyrównanie interesów w tej dziedzinie;

3

---