Źródła prawa w znaczeniu materialnym - wszystkie czynniki kształtują treść aktu prawnego.
Źródła prawa w znaczeniu formalnym - spisany akt prawny.
Źródła prawa:
a) powszechnie obowiązujące:
- obowiązuje wszystkich, którzy znajdują się na tym terytorium
- katalog zamknięty i hierarchicznie zbudowany
- zawiera normy generalne i abstrakcyjne (dotyczą powtarzalnych zachowań)
- tylko prawo powszechnie obowiązujące może być podstawą decyzji wobec jednostki.
b) wewnętrznie obowiązujące:
- obowiązuje tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty
- nie może być podstawą wobec jednostki
- katalog otwarty
- musi być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym
- może być wydawane tylko na podstawie ustawy, podlega kontroli co do zgodności z prawem powszechnie obowiązującym
- uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter prawa wewnętrznie obowiązującego.
Hierarchia źródeł prawa powszechnie obowiązującego:
1. Konstytucja, ustawa konstytucyjna
2. Duża i „extra” umowa międzynarodowa ratyfikowana
3. Ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy
4. Mała umowa międzynarodowa ratyfikowana
5. Rozporządzenia wykonawcze
6. Akty prawa miejscowego.
Katalog zamknięty - nie może być rozszerzany, katalog podmiotów
Katalog hierarchiczny - akt niższy musi być zgodny z aktem wyższym. Każdy akt niższego rzędu jest rozwinięciem akty wyższego rzędu.
Cechy szczególne konstytucji:
a) co do treści dotyczy:
- suwerena (podmiot od którego pochodzi władza) - naród
- sposób realizacji władzy suwerena
- budowy aparatu państwa
- stosunku państwa do wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela
- stosunku państwa do własności
- zasad ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego
- sposobu zmiany konstytucji
b) co do formy dotyczy:
- szczególna nazwa - tylko jeden akt tak się nazywa
- szczególna systematyka - szczególna budowa, wszystkie przepisy są równe
- szczególny tryb uchwalenia
- specjalny tryb zmiany
* projekt ustawy o zmianie może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent.
* zmiana następuje w drodze ustawy uchwalanej w jednakowym brzmieniu przez Sejm, następnie przez Senat w terminie nie dłuższym niż 60 dni.
* pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
* ustawę o zmianie uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów.
* uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej I, II lub XII rozdział może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu.
* jeśli ustawa o zmianie dotyczy I, II lub XII rozdziału, 1/5 posłów, Senat lub Prezydent mogą zażądać w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Wniosek kierowany jest do Marszałka Sejmu, referendum przeprowadzane jest w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku.
* Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi uchwaloną ustawę do podpisu; Prezydent podpisuje w ciągu 21 dni i zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw.
~ konstytucja sztywna - jeśli zmienia się ją trudniej niż ustawę zwykłą.
~ konstytucja giętka - jeśli zmienia się ją tak, jak ustawę zwykłą.
- najwyższa moc prawna - wszystkie inne akty są jej podporządkowane.
Ustawa konstytucyjna:
- może zmienić konstytucję
- może uzupełnić konstytucję
- może zawiesić postanowienia konstytucji
- może tymczasowo zastępować konstytucję
- może wprowadzić w życie przepisy nowej konstytucji
- może regulować tryb przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji
- może nadać jakiemuś obszarowi państwa autonomii.
Ustawa:
- inicjatywa ustawodawcza: posłowie (15), Senat, Prezydent, Rada Ministrów, grupa 100 tys obywateli.
- projekt ustawy składany do Marszałka Sejmu
- pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu - może dojść do odrzucenia projektu lub skierowania projektu do rozpatrzenia przez właściwe komisje
- drugie czytanie na posiedzeniu Sejmu - przedstawienia sprawozdania komisji, debata i zgłoszenie poprawek (do zakończenia drugiego czytania wnioskodawca ma prawo wycofać projekt), może dojść do odrzucenia projektu
- trzecie czytania na posiedzeniu Sejmu - przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, głosowanie, może dojść do odrzucenia projektu.
- uchwalenie ustawy - Sejm zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; przekazanie ustawy Senatowi przez Marszałka Sejmu.
- Senat w ciagu 30 dni od dnia przekazania może przyjąć ją bez zmian (wówczas jest kierowana do Marszałka Sejmu, a następnie do Prezydenta), uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej (wówczas kierowana jest do Sejmu, następuje głosowanie, może dojść do: odrzucenia wniosku Senatu o odrzucenie ustawy, odrzucenia poprawek Senatu, przyjęcia poprawek Senatu - jest kierowana do Marszałka Sejmu i następnie do Prezydenta; przyjęcie wniosku Senatu o odrzucenie ustawy - ustawa upada).
- Prezydent podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw (ma na to 21 dni) lub występuje do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją (Trybunał stwierdza zgodność - Prezydent podpisuje; nie stwierdza zgodności - ustawa upada) lub składa wniosek o ponowne rozpatrzenie ustawy.
- Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, oprócz: ustaw podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwości władz publicznych. Jeśli ustawę uznano za pilną, termin rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania przez Prezydenta - 7 dni.
Rozporządzenie z mocą ustawy:
- akt normatywny o mocy równej ustawie - może zmienić inną ustawę lub ją uchylić. Wydawane jest wyłącznie w czasie stanu wojennego.
- może odnoście się do zasad działania organów państwowych lub praw i wolności człowieka.
- wydaje je Prezydent na wniosek Rady Ministrów w czasie gdy Sejmie może się zebrać. Musi zostać ono zatwierdzone przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
- może określić podstawy, zakres i tryb wyrównania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.
Rozporządzenie:
- podmioty uprawnione do wydawania rozporządzeń: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący działem administracji rządowej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
- zakaz subdelegacji - organ upoważniony do wydawania rozporządzeń nie może przekazywać swoich uprawnień innemu organowi.
- musi zawierać wskazanie zakresu podmiotowego rozporządzenia oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
Akty prawa miejscowego:
- podmioty uprawnione do wydawania aktów prawa miejscowego: organy samorządu terytorialnego ( sejmik wojewódzki, rada powiatu i gminy, wojewoda, zarząd województwa, zarząd powiatu, wójt, burmistrz, prezydent) i terenowe organy administracji państwowej.
-mogą być wydawane wyłącznie nie podstawie upoważnienia ustawowego i w jego granicach.
- dwa rodzaje aktów prawa miejscowego: przepisy wykonawcze do konkretnych ustaw i przepisy porządkowe wydane na podstawie kompetencji wyrażonej w ustawach o kolejnych szczeblach samorządu terytorialnego oraz w ustawie o administracji rządowej w województwie.
- zgodność aktów prawa miejscowego z ustawami kontroluje Naczelny Sąd Administracyjny.
Umowa międzynarodowa:
- porozumienie zawarte między podmiotami prawa międzynarodowego (państwa lub organizacje międzynarodowe) i jest regulowane prawem międzynarodowym.
Umowy międzynarodowe:
a) ratyfikowane (przez Prezydenta)
- duża wymaga zgody wyrażonej w ustawie, jeśli umowa dotyczy: pokoju, sojuszy, układów politycznych, układów wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich zawartych w Konstytucji, członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
- mała dotyczy pozostałych umów międzynarodowych; Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm o tym, że ma zamiar przedłożyć Prezydentowi umowę do ratyfikacji.
- „extra” wymaga specjalnej ustawy uchwalanej w Sejmie i w Senacie większością 2/3 głosów. „Extra” ratyfikacja dotyczy umów międzynarodowych, w których RP przekazuje kompetencje w niektórych sprawach. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalane w referendum. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenie zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów.
b) zatwierdzane (przez Radę Ministrów)
Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu.
a) organy kierownicze - Marszałek Senior, Marszałek Sejmu/Senatu, Prezydium Sejmu/Senatu, Konwent Seniorów
b) organy pomocnicze - komisje stałe, śledcze, nadzwyczajne.
c) formy - koła, kluby, związki
d) inne - sekretarze itp.
- Marszałek Senior - powoływany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów. Otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu, odbiera ślubowanie od posłów, przeprowadza wybów Marszałka Sejmu.
- Marszałek Sejmu - jego kandydaturę może zgłosić co najmniej 15 posłów, wybierany bezwzględną większością głosów. Zadania Marszałka Sejmu na płaszczyźnie konstytucyjnej: przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu, reprezentuje Sejm na zewnątrz, może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego posła z aresztu, przekazuje uchwaloną przez Sejm ustawę Senatowi, może odmówić poddania pod głosowanie poprawki ustawy, która wcześniej nie była przedłożona komisji. Na płaszczyźnie regulaminowej: zwołuje posiedzenia, ustala harmonogram prac.
- Prezydium Sejmu - w skład wchodzą Marszałek i wicemarszałkowie. Zadania: ustala plan prac Sejmu, dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu, organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania.
- Konwent Seniorów - w skład wchodzą marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów i kół poselskich. Zadania: opiniuje projekt porządku obrad izby oraz wypowiada się w sprawie terminów posiedzeń Sejmu.
- Komisje stałe - są do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących podmiot prac Sejmu oraz wyrażania opinii.
a) resortowe - odpowiadają swoim działaniem ministerstwom
b) problemowe - zajmują się rozwiązywaniem konkretnych problemów.
- Komisje nadzwyczajne - powoływane zazwyczaj przez Sejm do rozpatrzenia projektów kodeksu, zmian kodeksów, przepisów wprowadzających kodeksy i ich zmian.
- Komisje śledcze - powoływana do zbadania określonej sprawy. Skład wybierany jest przez Sejm w drodze uchwały bezwzględną większością głosów, w skład może wchodzić do 11 posłów. Komisje śledcza powoływana jest przez Sejm na zasadzie parytetu.
Parytet - polega na ustalonej ustawowo lub umownie reprezentacji podmiotów prawnych na zasadzie równości w składzie osobowym ustalonych umową.