Doktryny polityczno prawne, główny skrypt,  Kilka słów o przedmiocie:


§ 1. STAROŻYTNOŚĆ: (str. 15)

  1. Starożytny Wschód: (str. 15)

Dzieje ludzkości sięgają wielu setek tysięcy lat, badacze zakładają, że żyjący w odległych czasach człowiek był istotą myślącą (homo sapiens), rozumującą w sposób podobny, jak ludzie na wyższych szczeblach cywilizacyjnych. Człowiek prehistoryczny (w określonym czasie) nabył zdolność wytwarzania narzędzi, krzesania ognia, komunikowania się z innymi ludźmi - zaczął przyjmować określone stanowisko wobec otaczającego go świata.

Człowiek pierwotny stworzył pierwsze reguły współżycia społecznego (życie w grupie i związane z tym podziały hierarchiczne - starszyzna, rola mężczyzny w grupie). Rozwój ludzkiej cywilizacji był związany z postępem hodowli i rolnictwa (podział pracy wymuszał podziały społeczne i odwrotnie). W tamtym okresie zaczęły powstawać (wyodrębniać się) wielkie systemy wierzeń (wykorzystywanie religii do odnoszenia doraźnych korzyści politycznych). Pierwsze organizmy państwowe wyodrębniły się około 4000 lat p.n.e., zamykając tym samym długotrwały okres rozkładu wspólnot pierwotnych. Wraz z powstaniem państwa (i prawa) pojawiła się potrzeba skonstruowania zespołów idei uzasadniających w nim takie, a nie inne podziały społeczne, ustalających stosunki pomiędzy władzą, a ludnością. Reasumując, powstanie państwa było rezultatem długiej drogi materialnego i duchowego rozwoju ludzkości.

  1. ideologia monarchiczna:

Pierwsze państwa rozwinęły się na rozległych terytoriach kontynentu azjatyckiego (m.in. Chiny, Indie) oraz na wybrzeżach Śródziemnomorza (m.in. Egipt, Mezopotamia). Były to państwa w głównej mierze niewolnicze (praca niewolnika podstawą produkcji). Władza najwyższa najczęściej należała do jednostki - despoty. Społeczeństwo było ściśle zhierarchizowane. W Starożytnym Wschodzie myślano w kategoriach religijnych (poglądy polityczno - prawne integralnie związane z systemami wierzeń), stąd prosta droga do mistyfikowania rzeczywistości (Egipt), która korzystnie służyła absolutnemu władcy i panującej warstwie wielkich właścicieli ziemskich. Istotną cechą tych państw był wszechobecny prymitywizm ogółu społeczeństwa, który harmonizował z wyrafinowanym intelektualizmem wąskiego grona ludzi (np. kapłanów w Egipcie). Państwa St. Wsch. znaturalizowały i uświęciły zasadę nierówności społecznej (zgodnie z wolą bogów ludzie są sobie z natury nierówni), której naruszenie powodowało ostrą reakcję władcy - „pomazańca” bożego, albo wręcz samego boga. W tych państwach do perfekcji opanowano wpajanie zasady boskości władzy państwowej, wzmacnianej dodatkową klauzulą, że boskość otacza też osobę, która władzę sprawuje (ideologia boskości króla osiągnęła najbardziej skrajną postać w Egipcie, w Chinach, w Babilonii). Warto wspomnieć, że zasada boskości monarchy wspierała procesy formowania potężnych i scentralizowanych imperiów. Od zasady boskości rządzącego tylko niewielki krok prowadził do poglądu, że boski charakter mają również normy prawne (cel był oczywisty - chodziło o maksymalne wzmocnienie posłuchu dla normy ustanowionej przez monarchę). Podsumowując, boski monarcha to ojciec i pan wszystkich poddanych, jego interes jest tożsamy z ich interesem (myśl o państwie jako wspólnym dobru wszystkich mieszkańców zrobi na europejskim gruncie błyskotliwą karierę).

  1. teokracja żydowska (mesjanizm):

Nieco inny obraz społeczeństwa (od państw St. Wsch.) został zaproponowany w Starym Testamencie. Najstarsza żydowska struktura społeczna i polityczna to tzw. demokracja pustynna, oparta na zasadach równości, wolności i solidarności członków plemion (król był tu tylko patriarchalnym naczelnikiem plemiennym - stąd odmienny model władzy monarszej). Przeciwko wzmocnieniu monarchii występowali m.in. potężni kapłani, reprezentujący doktrynę teokracji, która głosiła, że „naród wybrany” jest rządzony bezpośrednio przez Boga (pojęcie przymierza Boga z Żydami). Wg Biblii, w końcu Bóg zawarł nowe przymierze z Dawidem, będące w rzeczywistości realizacją poprzedniego przymierza dokonanego na górze Synaj. Odtąd pozycja monarchy znacznie się wzmocniła (sakralna treść monarchii). W tych wyobrażeniach wiele było elementów wspólnych z państwami St. Wsch. (despotiami wschodnimi), ale zaznaczały się również istotne rozbieżności - żydowski król nie był Bogiem, przedmiotem kultu, nie posiadał „własnej” mocy rozkazywania siłom przyrody. Niewola babilońska (VI w. p.n.e.) doprowadziła do zmierzchu ideologii królewskiej. Pojawiła się za to idea mesjanizmu - Bóg ześle swemu narodowi (ludowi) mesjasza, który odnowi niepodległość Izraela (mesjanizm w późniejszym okresie będzie z jednym z ideologicznych źródeł doktryny wczesnochrześcijańskiej).

  1. Myśl helleńska: (str. 19)

  1. początki europejskiej kultury politycznej:

Cywilizacja europejska od początku rozwijała się innymi drogami, aniżeli to miało miejsce w krajach wczesnego rolnictwa na Dalekim i Bliskim Wschodzie. Jej podstawy stworzyli Grecy, którzy z uwagi na trudności geograficzne, byli myśliwymi, pasterzami, a później żeglarzami i kupcami. Dzięki rozmaitym kontaktom z innymi kulturami, Grecy przejmowali doświadczenia i wzory innych ludów, rozwijając (pogłębiając) tym samym własne teoretyczne refleksje. Grecy dali początek wielkiej filozofii, podsumowali dotychczasową wiedzę o świecie. Dla rozwoju myśli politycznej i prawnej kapitalne znaczenie miała struktura polityczna, w jakiej toczyło się życie Greków - była nią polis (państwo-miasto - terytorium miejskie z przylegającymi doń wsiami). W polis rozwijała się aktywność obywatelska Greków, kwitło ich zainteresowanie dla spraw społeczno-politycznych.

  1. koncepcje polityczno-prawne Greków:

  1. Najstarszy obraz greckiego społeczeństwa pochodzi od Homera (Iliada, Odyseja). W Iliadzie dokonano opisu wspólnoty stanowiącej monarchię, na szczycie której stał otoczony aureolą boskości król - Agamemnon (naczelny wódz, którego królestwo było dziedziczne). Charakter państwa był arystokratyczny (podobnie było w Odysei). Po upadku władzy królewskiej umocniły się rządy arystokracji (np. Sparta, w której na szczycie drabiny społecznej usadowili się nieliczni obywatele, wyposażeni w pełnię praw obywatelskich).

  2. Rządy arystokratyczne jednak nie okazały się na ogół trwałe, od VI w. ewolucja polityczna zmierza ku demokracji. U podstaw demokratyzacji tkwiły mocno tendencje w gospodarce (kolonizacja, handel, obrót towarowo-pieniężny). Na agorze ukształtowała się jawność życia publicznego (wzrosło znaczenie zgromadzeń ludowych). Zwrot ku demokracji i równouprawnienie polityczne urzeczywistniały się różnymi drogami (np. przez oligarchię, czasami przez nawrót do tyranii), jednakże najistotniejszymi działaniami w tym kierunku okazały się reformy Solona (VI w. p.n.e.).

  3. Sofistyka: Sofiści stworzyli szkołę o silnym podkładzie w tradycyjnej filozofii (głównie w oparciu o filozofię Jończyków). Nie udzielali oni jednoznacznych odpowiedzi na pytanie, jaka forma rządów jest dobra, a jaka zła. Sofiści dokonali ogromnego dzieła zlaicyzowania podstawowych pojęć politycznych. Wg nich państwo nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało ono z woli ludzi, jego zadania są doczesne (argumenty ze sfery sakralnej zastąpili postawą nacechowaną racjonalizmem i sceptycyzmem). Sofiści łamali wszelkie bariery i stereotypy, nauczali i wychowywali swoich współobywateli (brali za to pieniądze), m.in. główny akcent kładli na retorykę, sztukę przemawiania i przekonywania (swoisty rodzaj „public relations”). Do najwybitniejszych sofistów należeli: Protagoras z Abdery, Grogiasz, Antyfon, Hipiasz i inni.

Protagoras - ojciec sofistów, był twórcą relatywizmu społecznego (wartości społeczne są wspólnym dobrem ludzi; to porozumienie ludzi, a nie natura decyduje o biegu rzeczy). Relatywizm sofistów miał podstawowe znaczenie dla wysokiej oceny instytucji społecznych i politycznych (podważał tezę o niezmienności natury ludzkiej, prowadził do przekonania, że konwencje społeczne, które ludzi wiążą, są zależne od okoliczności miejsca i czasu). Relatywizm oznaczał jednak niekiedy formuły skrajne, okazjonalistyczne (zachowanie dobre i złe miało być uwarunkowane od konkretnych okoliczności). Sofiści wnieśli również pionierski wkład do ideologii prawa natury, przenosząc ją z nauk przyrodniczych na grunt nauk o społeczeństwie (człowiek wg nich poddany jest dwom prawom - państwowemu i natury).

  1. Demokracja ateńska: (str. 24)

Demokracja ateńska powstała w wyniku kompromisu, pomiędzy arystokratyczną tradycją, a doktryną demokratyzacji (stanowiła wsparcie ideowe dla faktycznych porządków demokratycznych w państwach-miastach). Upływ czasu i określone intencje polityczne nadały demokracji postać idealną, wolną od skaz (ideał, do którego wszyscy będą zmierzać). Opis demokracji ateńskiej pozostawił nam Herodot, który pisał, że podstawowym pojęciem demokracji była wolność (np. wolność słowa), równość praw i obywateli. Pojęcie równości oczywiście nie obejmowało równości majątkowej.

Ważnymi składnikami ateńskiej demokracji były:

  1. równy dostęp obywateli do urzędów (kontrola urzędników)

  2. zasada praworządności (dobrowolne podporządkowanie się prawu)

  3. źródłem prawa jest to co „lud nakazuje i ustanawia” (ustawa)

  4. prawo uchwalone musi być przestrzegane („panem” demokracji jest prawo)

  1. Krytyka demokracji. Platon: (str. 26)

  1. Platon: (427-347) był najwybitniejszym idealistą antyku, pochodził z arystokratycznej rodziny, był konserwatystą. Uważał, że ewolucja państwa zmierza ku złemu, że formy rządów ulegają degeneracji.

~ timokracja: to rządy odważnych, niestety nie stabilne z uwagi na wybujałe ambicje wojowników

~ oligarchia: to rządy bogaczy, którzy zdaniem Platona chcą być jeszcze bogatsi (chciwość)

~ demokracja: to rządy ludu (pospólstwa), to najbardziej chwiejny ustrój (brak dyscypliny społecznej, respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu)

~ tyrania: to władza (absolutna, despotyczna) jednostki, zdaniem Platona najgorsza forma rządów

~ 17-20 lat: pobieranie nauki wychowania fizycznego

~ 20-30 lat: mniej zdolni adepci kierowani są do służby wojskowej, mądrzejsi natomiast na dziesięcioletnie studia ogólne

~ 30 lat: elita podejmuje studia filozoficzne

~ 35-50 lat: aktywność polityczna i zdobywanie życiowego doświadczenia

~ 50 lat: sprawowanie najwyższej władzy państwowej

  1. Synteza myśli helleńskiej. Arystoteles: (str. 30)

  1. Arystoteles: (384-322), uczeń Platona (później zagorzały ideowy przeciwnik), najwybitniejsza postać greckiej kultury, posiadał rozległą wiedzę (przyrodoznawstwo, fizyka, logika, ekonomia, etyka, estetyka, polityka). Był synem lekarza, urodzony w przygranicznej Stagirze; podobnie jak Platon, który założył Akademię, utworzył Liceum, przez wiele lat był wychowawcą Aleksandra Macedońskiego.

~ prawa natury (np. urodzenie w niewoli)

~ prawa pozytywnego (czyli prawa stanowionego przez człowieka w ramach organizacji państwowej; np. niewola z mocy prawa wojennego)

  1. Epoka hellenistyczna: (str. 34)

U schyłku IV w. p.n.e. w wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego, dopełniła się tragedia greckich polis i ustrojów, które w nich istniały. Zgodnie z myślą hellenistyczną doszło do połączenia zdobyczy greckiej kultury z kulturami orientalnymi (perska, egipska, syryjska, żydowska). Nastąpił powrót do praktykowanych w St. Wsch. wzorów boskości monarchy; pojawiła się idea imperium uniwersalnego (wszyscy połączeni w jednej wielkiej wspólnocie).

Najważniejsze szkoły filozoficzne okresu hellenistycznego:

  1. cynizm:

Najstarsza szkoła hellenistyczna (IV w. p.n.e.), jej założycielem był Antystenes (uczeń Grogiasza i Sokratesa), przeciwnik ideowy Arystotelesa. Cynicy doświadczyli wszystkich „krachów” dawnego świata i rozkładu starych struktur („kataklizmy epoki przejściowej”). Ich odpowiedź na „nową” rzeczywistość brzmiała: żyć własnym życiem, kształtować swą osobowość bez oglądania się na formy proponowane przez nowe państwo.

  1. epikureizm:

Twórcą tej szkoły był Epikur (341-269), filozof, wykształcony w Atenach. Epikureizm to pewien wzorzec życia skomponowany na użytek jednostki (brak w nim jednak nadmiernej anarchiczności, prymitywizmu, czy egalitaryzmu). Zdaniem Epikura do pełnej wolności można dojść jedynie wyzbywając się strachu, wszelkich trosk i zmartwień. Droga do szczęścia wiedzie wśród przyjemności (używanie wszelkich doczesnych rozkoszy).

  1. stoicyzm:

Stoicyzm uchodził za oficjalną filozofię hellenistyczną, pojawił się na przełomie IV i III w. p.n.e., a przetrwał do IV-V w. n.e. Sukces stoicyzmu tkwił w racjonalistycznej filozofii, operującej kategoriami uniwersalnymi (stoicy charakteryzowali się swoistą „giętkością” na zmieniającą się rzeczywistość). Jak żadna z doktryn starożytnych, stoicyzm był odporny na działania czasu i sytuacji (przystosowywał się do zmieniających się realiów społecznych i polityczno-ustrojowych). Twórcami tej szkoły byli: Zenon z Kition, Chryzyp z Cylicji i inni. W Rzymie za najwybitniejszych przedstawicieli uchodzili: Panecjusz, Polibiusz, Cicero, Seneka, Marek Aureliusz.

  1. Ideologia polityczno-prawna w Rzymie: (str. 39)

Rzymska doktryna polityczno-prawna rozwinęła się późno (wiązało się to niewielką pasja Rzymian do rozważań filozoficznych i teoretycznej refleksji). Rzymianie interesowali się raczej praktycznym wykorzystaniem polityki do celów imperialistycznych. Arystokratyczna republika, z dominującą pozycją magistratury, zaostrzała stopniowo apetyty wielkich nobilów, co miało niestety destrukcyjny charakter (zagrożenie dla starożytnych cnót). W Rzymie za podstawową filozofie przyjęto stoicyzm, z jego racjonalizmem, kultem kosmicznego ładu, idei gwarantującej szczęście cnoty. Pociągał ich również swoisty kosmopolityzm stoików. Rzymianie mieli poczucie misji dziejowej, uważali swój ustrój (połączenie monarchii, arystokracji i demokracji) za najwspanialszy, będący źródłem rzymskich sukcesów - znamienne były tu poglądy Polibiusza, który uważał, że ustrój mieszany jest najmniej narażony na degenerację. W okresie kryzysu republiki koncepcja Polibiusza została zachwiana - stąd w późniejszym okresie pojawiły się tendencje monarchistyczne, które wymusiły nowe doktrynalne uzasadnienie nowej formy rządów.

  1. Cicero: był to najwybitniejszy pisarz polityczny Rzymu, żyjący w I w. p.n.e., z pochodzenia ekwita, należał do przedstawicieli tzw. nowej arystokracji. Był wybitnym politykiem i znawcą prawa, autor licznych prac, m.in. wielkich traktatów „O państwie, O prawach, O powinnościach”. W swoich poglądach łączył wiele filozofii greckich i hellenistycznych.

  1. ideologia Rzymu cesarskiego:

Ideologia ta nieodzownie wiązała się z jedynowładztwem, zaproponowanym przez Cycerona. Zasada pryncypatu została definitywnie ugruntowana przez Oktawiana Augusta (27 r. p.n.e.).

  1. Wczesne chrześcijaństwo: (str. 43)

  1. źródła ideowe:

  1. ideologia Nowego Testamentu:

U swego zarania chrześcijaństwo było głównie doktryną moralnego przeobrażenia świata - świata upadłego wskutek grzechu pierworodnego. Początkowo chrześcijanie nie zwracali większej uwagi na treści polityczne i społeczne, wiązało się to z silnym nurtem apokaliptycznym („nie było sensu reformować świat, który za chwilę zostanie zniszczony”). Z późniejszych relacji, zwłaszcza z treści Ewangelii św. Mateusza, można wnioskować, iż chrześcijanie początkowo aprobowali władzę rzymskiego cesarstwa, a jednocześnie tezę o separacji obu sfer, duchowej i świeckiej („oddajcież tedy, co jest cesarskiego cesarzowi, a co bożego Bogu”). Z początku jednak chrześcijaństwo podkreślało raczej indyferentyzm (obojętność) wobec zagadnień doczesnych (wg nich królestwa pochodzą od szatana - Ewangelia św. Łukasza - kuszenie Jezusa na górze Synaj). Więcej uwagi na tematy polityczno-społeczne poświęcał św. Paweł z Tarsu. Uważał on, że na drodze „wypełnieniu się słów Pana” stoi cesarstwo rzymskie - wyciągnął stąd wniosek, że dopóki koniec świata daje na siebie „czekać”, to władza świecka jest sługą bożym (istnieje tak długo, jak długo życzy sobie tego Bóg). Zdaniem św. Pawła chrześcijanin powinien być posłuszny władzy świeckiej, powinien ją czcić (oczywiście w rozsądnych granicach). Jednakże taki pogląd nie oznaczał jeszcze tezy o możliwościach współpracy chrześcijan z państwem (atrybuty władzy są kruche i doczesne, a celem wyznawców Chrystusa jest dążenie do wieczności). W kwestiach społecznych ideałem św. Pawła pozostawała autonomia gminy i obywatelska bierność. Idea chrześcijaństwa głosiła równość wszystkich wobec Boga - zrozumiałe było więc zaniepokojenie rzymskich cesarzy, na poglądy chrześcijan w stosunku do niewolnictwa (jednak św. Paweł podkreślał, iż każdy musi pozostawać w takim stanie, w jakim przyszło mu żyć).

  1. rozwój doktryny chrześcijańskiej w II i III w.:

W tym okresie stwierdzono, że rychłe, ponowne nadejście Jezusa, a tym samym koniec świata nie nastąpi. W takiej sytuacji myśl polityczno-społeczna chrześcijaństwa zaczęła ewoluować. Nowa wiara zaczęła obejmować swym zasięgiem ogromne obszary i rozmaite grupy społeczne (w tym również bogaczy), stąd zmiana dotychczasowego podejścia do doczesnej rzeczywistości (chrześcijaństwo nie mogło już pozostać obojętne wobec spraw tego świata). Chrześcijanin winien posłuszeństwo sprawiedliwemu państwu (np. obowiązek płacenia podatków), jednak sam powinien wystrzegać się polityki (była to domena pogan). W okresie przyznawania chrześcijanom tolerancji religijnej (IV w.), zmieniło się podejście kościoła do państwa i „dobrego princepsa”, który zaczął występować w obronie religii chrześcijańskiej. Ojcowie Kościoła zaczęli nawoływać do współpracy chrześcijan z „dobrym” cesarzem i wspierać go w słusznych decyzjach. Jednakże w dalszym ciągu pozostawała nadrzędność prawa bożego w stosunku do ziemskiego. Ten dualizm prawa bożego (naturalnego) i ludzkiego (pozytywnego) definitywnie ukształtował się u Tertuliana (II, III w.). Wg niego prawo ludzkie musi brać pod uwagę nakazy Chrystusa. Warto wspomnieć, że wywyższenie religii chrześcijańskiej, ponad wszystkie inne, skrupulatnie wykorzystali cesarze do swoich celów polityczno-społecznych (uznanie cesarza za namiestnika Boga na ziemi - miało to daleko idące konsekwencje w średniowieczu).

  1. św. Augustyn: (354-430) biskup Hippony w północnej Afryce, jeden z najbardziej wykształconych pisarzy starożytnego chrześcijaństwa. Jego pisarstwo uznane jest za syntezę antycznej doktryny politycznej i społecznej Kościoła.

§ 2. ŚREDNIOWIECZE: (str. 51)

  1. Klimat ideowy epoki: (str. 51)

Wieki średnie (średniowiecze) zrodziły nowy typ kultury, zaprezentowały nową wizję świata, stworzyły nowe poglądy na społeczeństwo, państwo i prawo.

~ „spór o inwestyturę” - walka papieży z cesarzami o hegemonię nad światem

~ protesty części duchowieństwa i społeczeństwa przeciwko oficjalnym, sztywnym schematom

~ pod koniec średniowiecza pojawienie się nowych nauk, odkryć geograficznych doprowadziło do wyodrębnienia się nowych prądów umysłowych (humanizm)

  1. Wczesne średniowiecze: (str. 55)

  1. doktryna imperialna Bizancjum:

Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego, idea imperium uniwersalnego wcale nie zginęła, a wręcz przeciwnie ugruntowała się na Wschodzie - w Bizancjum. Cesarz bizantyjski nosił tytuł władcy Rzymian i uznawał się za sukcesora światowej władzy cesarzy rzymskich. Bizancjum było państwem niejednolitym; jego ludność, zamieszkująca płw. Bałkański, Azję Mniejszą, Syrię i południowe wybrzeża śródziemnomorza, mówiła wieloma językami, składała się z rozmaitych grup etnicznych, należała do różnych kręgów cywilizacyjnych. Niezbędna była więc integracja polityczno-prawna (integrację zapewniała: władza cesarska, ideologia cezaropapizmu).

  1. cezaropapizm: to bizantyjska doktryna imperialna, która miała zapewnić jedność i potęgę państwa; doktryna ta łączyła tradycje rzymskie z elementami chrześcijańskimi, wpływy hellenistyczne z wątkami orientalnymi. Ideologia ta stanowiła wschodnioeuropejską odmianę procesów etatyzacyjnych chrześcijaństwa w epoce kształtowania się feudalnej gospodarki i feudalnych struktur politycznych (Bizancjum jako pierwsze rozwinęło w praktyce polityczne treści i polityczne funkcje religii chrześcijańskiej).

  1. idea cesarska i postępy doktryny kościelnej:

Wielkie znaczenie dla postępu średniowiecznej doktryny politycznej miało wskrzeszenie i urzeczywistnienie idei imperialnej przez Karola Wielkiego (cesarz od 800 r.), który również stał się obrońcą Kościoła katolickiego. W okresie panowania Karola Wielkiego, rola cesarza była zdecydowanie wyższa niż papieża (zmiana zaczęła następować po podziale państwa frankońskiego). Ostatecznie w wiekach IX i X zaczęła wzrastać idea prymatu papieskiego, która jednak napotykała na ostry opór ze strony cesarzy zachodnich („spór o inwestyturę”). Faktem jednak jest, że papieżom udało się uzyskać przemożny wpływ nie tylko na politykę państwa kościelnego, ale także na hierarchię duchową w innych państwach. Kościół rzymskokatolicki wykazywał większą aktywność polityczną, aniżeli kościół wschodni.

  1. Papalizm: (str. 59)

Jest to doktryna głosząca uniwersalną - ogólnoświatową (duchową i świecką) suwerenność papieża, nasiliła się szczególnie w XI wieku (spór gregoriański - „Dictatus papae”).

  1. teoria jedności świata (świat zbudowany na podobieństwo organizmu człowieczego)

  2. teoria kościoła-duszy i władzy świeckiej-ciała (hierarchia bytów)

  3. teoria wyższych zadań papiestwa i niższych celów państwa (papież wskazuje najwyższe cele)

  4. teoria kościoła jako instytucji doskonałej i państwa jako tworu obarczonego grzechem (możliwość usunięcia cesarza przez papieża)

  5. teoria wikariatu, głosząca, że po śmierci cesarza władza wraca do papieża

  6. teoria dwóch mieczy, tłumacząca wyższość papieża argumentami genetycznymi i „historycznymi”

  7. teoria darowizny Konstantyna (była to sfabrykowana teoria, wg której Konstantyn Wielki przekazał papieżowi władzę nad Rzymem)

  8. teoria papieża jako reprezentanta ludu rzymskiego (papież szafarzem godności cesarskiej)

  1. Uniwersalizm cesarski: (str. 62)

  1. Doktryna monarchii narodowej: (str. 64)

  1. rozwój teorii monarchicznej i teorii suwerenności państwa:

Pomimo ekspansywnej polityki papiestwa, w średniowieczu nie zanikła idea suwerenności państwa, niezależnego od kościoła i monarchii uniwersalnej. Idea ta odwoływała się do narodowych sentymentów poszczególnych wspólnot państwowych, powracała do symboliki religijnej (król namiestnikiem bożym, itp.). W służbie tezy monarchicznej oraz idei suwerenności państwa podkreślano chętnie dwie zasady:

  1. zasada cesarskości państwa (rex imperator in regno suo - król jest cesarzem w swoim królestwie)

  2. zasada kultu narodowych tradycji (np. wspomnienia wygranych wojen, wykazywanie genealogicznej ciągłości władzy monarszej, itp.)

W XIII i XIV w. odbudowa autorytetu państwa poczyniła dalsze postępy - u podstaw leżały procesy zjednoczeniowe i centralizacyjne, a także rozwój ekonomiczny (wzrost antagonizmów między rycerstwem, a wielkimi właścicielami ziemskimi; wzrost poziomu kultury, umacniała się świadomość narodowa, krzepło poczucie patriotyzmu, wzrastał zakres gospodarki towarowej)

  1. teoria reprezentacji:

Znacznie bujniej rozwijała się teoria reprezentacji, która miała swoje źródła w powstaniu stanowych parlamentów (parlamenty dawały królom możliwość rozwiązywania spraw państwowych wespół z najbardziej aktywnymi siłami społeczeństwa). U kolebki tej teorii tkwiła też rozwijająca się zasada osobowości prawnej państwa, uznająca państwo za fikcyjną osobę, w której miejsce poszczególnych członów określone jest bardzo ściśle na podobieństwo miejsca części organizmu ludzkiego.

  1. Renesans XII i XIII wieku: (str. 68)

  1. prerenesans: jest to klimat filozoficznego fermentu i dyskusji politycznej, który ogarnął elitę średniowiecznych intelektualistów na tle wielkiego zwrotu ku starożytności, ku jej kulturze, filozofii i doktrynie politycznej (na stan taki wpływ miały rozmaite czynniki, zwłaszcza ekonomiczne). Bogacące się miasta potrafiły stworzyć własne środowisko inteligenckie (mieszczanin miał szerokie horyzonty, a jego poglądy były bardziej realistyczne niż rycerzy i mnichów). Mieszczanie przeznaczali coraz większe sumy pieniędzy na rozwój nauki (rozwój uniwersytetów, szkół niższych, itd.), zaczęli myśleć „samodzielnie”, wchodząc tym samym w konflikt z hierarchią duchowną. Ideologia mieszczan (komunalna) odważnie wypowiadała hasła wolności od władzy panów, głosiła ideę pokoju i gwałtownie protestowała przeciwko wojnom prywatnym i anarchii (sceptycznie podchodzili do teologii).

  2. „odkrycie Arystotelesa”. Awerroizm łaciński:

W wieku XII dokonano odkryć dzieł Arystotelesa, które wywarły ogromny wpływ na średniowieczne szablony myślenia. Dzieła Arystotelesa zostały w Europie Zachodniej rozpowszechnione przez Ibn Roszda, zwanego Awerroesem, którego poglądy dały początek tzw. awerroizmowi łacińskiemu.

  1. Tomasz z Akwinu: (str. 70)

  1. podstawowe założenia tomizmu. Wiara a nauka:

W sytuacji wzrastającej popularności awerroizmu, Kościół został niejako zmuszony do rewizji elementów tradycyjnej doktryny, które pozostawały w rażącej sprzeczności z postępem wiedzy teoretycznej i empirycznej. Twórcą nowej syntezy, opartej na arystotelesowskich założeniach, był Tomasz z Akwinu (1225-1274), dominikanin, z pochodzenia arystokrata.

  1. optimales (połączeni w jedną grupę najwięksi feudałowie zarówno duchowni, jak i świeccy)

  2. populus honorabilis (ci, którzy nie są magnatami, ale posiadają majątek, pozwalający żyć z cudzej pracy)

  3. vilis populus (ci, którzy majątku nie posiadają)

  1. posiadanie (władztwo faktyczne powiązane z zamiarem zachowania rzeczy dla siebie)

  2. użytkowanie (władztwo faktyczne, ale pozbawione zamiaru zachowania rzeczy dla siebie)

  1. ziemskim (podleganie władzy świeckiej)

  2. boskim (podległość władzy duchowej)

  1. Ideologia kacerska: (str. 75)

  1. średniowieczne herezje jako ideologie protestu społecznego i politycznego: