SKRYPT
1. Sofiści- Protagoras z Abdery.
§ Protagoras z Abdery
§ Urodził się w 480 p.n.e.;
§ Relatywizm poznawczy - punktem odniesienia do określenia każdego zjawiska jest człowiek, który stanowi w istocie miarę wszystkich rzeczy i zjawisk- „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy istniejących, że istnieją, i nie istniejących, że nie istnieją”;
§ Nie funkcjonują absolutne wartości, do których można by odnosić prawo lub etykę;
§ To samo zjawisko dla dwóch różnych osób może być czymś innym. O tym, które z nich jest lepsze poucza nas rozum;
§ Rzeczywistość jest różnorodna. Rozum pozwala wybrać człowiekowi z tej różnorodności, to, co dla niego jest najbardziej użyteczne, a granice poznania wyznacza jednostkowa zdolność postrzegania;
§ Teorię poznania Protagorasa charakteryzują, więc sensualizm i relatywizm;
§ Konsekwencją relatywizmu jest przekonanie o konwencjonalizmie wszystkich zjawisk. Taki charakter mają: państwo, prawo i moralność;
§ Każdy człowiek dostał tyle samo mądrości od bogów, dlatego wszyscy mogli przystąpić do państwa;
§ Państwo umożliwia zaspokojenie potrzeb. Jest, więc tworem rozumnym, bo użytecznym. Ma ono umowny charakter;
§ Dzieje ludzkości charakteryzują dwa okresy: stan przedpaństwowy, w którym ludzie żyją w rozproszeniu, bez poczucia prawa i okres państwowy, które opiera się na cnotach obywatelskich;
§ Demokracja jest właściwą formą rządów. Najskuteczniej egzekwuje prawa;
§ Podstawą państwa jest wartość jego obywateli;
§ Człowiek posiada zaledwie poczucie wstydu i poczucie prawa, cnoty obywatelskie może i musi się nauczyć. Wyrażają się one w cnotach sprawiedliwości, rozsądku i pobożności;
§ Polis- zorganizowane stosownie dla potrzeb jednostki;
§ Sensowność praw oceniania w świetle ich przydatności dla rozwoju jednostki;
§ Indywidualizm- obowiązywanie praw za zgodną obywateli- pierwsza postać umowy społecznej;
§ Ludzka natura- zła;
§ Idea jedności, której służą państwo i prawo;
§ Prawo i sprawiedliwość- względne- należy pracować nad osiągnięciem lepszych praw poprzez dyskusję;
§ Dzieła Protagorasa:
o Sztuka erystyczna, O naukach, O państwie, O żądzy zaszczytów, O cnotach, O pochodzeniu życia społecznego, O życiu pozagrobowym, Wykład o nakazach.
2. Koncepcja państwa idealnego Platona.
§ Platon
§ Na szczycie idei stoi idea dobra. Idea sprawiedliwości jest 4 cnotą, która w praktyce realizuje się wtedy, gdy każdy z ludzi w swoim życiu czyni to, do czego jest przeznaczony;
§ Idealizm obiektywny;
§ Dwa światy: „świat idei” i „świat materialny”- dostrzegany przez człowieka;
§ Bóg- Demiurg stworzył świat w oparciu o poczucie kosmicznej harmonii- świat ulega degeneracji;
§ Platon konsekwentnie odrzuca demokrację. Uważa ją za formę dekadencką, nieuchronnie prowadzącą do tyranii. Jest to ustrój zasadniczo przeciwny sprawiedliwości;
§ W przekonaniu Platona w przemianach form ustrojowych istotne znaczenie ma czynnik świadomościowy. Każdemu ustrojowi odpowiada pewien typ psychiki dominującej w nim grupy społecznej. \
- Za formy najlepsze uważał monarchię i arystokrację, ponieważ są zbliżone do ideału, chociaż i one nie są wieczne.
§ TIMOKRACJA-> OLIGARCHIA-> DEMOKRACJA
§ TIMOKRACJA
§ Ustrój oparty na odwadze.
§ Odwaga ta nie jest czymś z natury szlachetnym, ponieważ jest skażona kłótliwością i arogancją.
§ Człowiekowi brakuje kultury wyniesionej od Muz.
§ OLIGARCHIA
§ Ustrój oparty na cenzusie majątkowym.
§ Rządzą bogaci, a biedni nie mają dostępu do władzy.
§ Zasada oligarchii jest przyczyną upadku państwa
§ Nikt nie powierzy steru okrętu człowiekowi tylko, dlatego, że jest najbogatszy, tym bardziej nie powinno się tak stać gdy chodzi o sprawy państwowe
§ Podział społeczeństwa na dwie antagonistyczne grupy, dwa państwa w 1: państwo bogatych i państwo biednych.
§ Prawidłowością jest skupianie coraz większej ilości majątku w rękach coraz mniejszej grupy ludzi.
§ DEMOKRACJA
§ „ubodzy zwyciężą i bogaczów pozabijają, drugich wygnają z kraju, a pozostałych dopuszczą na równych prawach do udziału w ustroju i rządach”.
§ Zasadą demokracji jest wszechobecna wolność
§ Pozornie to ustrój najlepszy
§ Powszechna wolność prowadzi ostatecznie do anarchii
§ Obywatele z racji wolności mogą robić, co chcą i zarazem niczego nie robią dobrze.
§ Prowadzi to do upadku tej formy.
- Platon podkreśla więź państwa i prawa;
- Dobry ustrój charakteryzuje się bądź tworzeniem dobrego prawa, bądź posłuszeństwem wobec prawa istniejącego bądź przestrzeganiem moralności i obyczajów;
- Stan bezprawia może wynikać z obowiązujących złych praw zarówno w stosunku do obywateli jak i obcych lub też z powszechnego łamania prawa, lub braku praw w ogóle;
- Prawo dzieli się na pisanie i niepisane: Pisanie określa obowiązki obywatelskie w państwie, prawo niepisane zaś jest w istocie zwyczajem wprowadzającym powszechne reguły zachowania tam gdzie prawo pisane nie określa nakazów bądź zakazów;
- Państwa pojawiły się po wielkiej katastrofie-powodzi, która zniszczyła cały świat. Nie stało się to bezpośrednio po niej, lecz było skutkiem długiego procesu ewolucji tych niewielkich pozostałości społeczeństw, które przetrwały;
- Państwo powstaje, dlatego, że ludzie nie są samowystarczalni i muszą korzystać z pomocy innych;
- Państwo jest, więc tworem powstałym spontanicznie, bez dominującej w niej idei sprawiedliwości;
- Państwo idealne wg Platona ma być społecznie zróżnicowane oparte na hierarchii. Na szczycie znajdują się filozofowie, potem wojownicy. Na samym dole znajdują się wytwórcy;
- Podstawą państwa mają być własność, rodzina, prawo i szczególny system organów;
- Za najlepszą formę państwa uznał mieszaną. Pośrednią pomiędzy ustrojem monarchistycznym i demokratycznym;
- Model państwa idealnego- mogącego przeciwstawić się degeneracji- państwo odpowiadające ponadczasowym wartościom Dobra, Prawdy, Sprawiedliwości i Piękna.
3. Społeczeństwo i państwo w poglądach Arystotelesa.
§ Arystoteles
§ Państwo wyłoniło się z rodziny i jest urządzone na jej wzór;
§ Wraz ze stopniem zorganizowania ludzi wzrasta poziom autarkii (samowystarczalności);
§ Każde państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju, podobnie jak pierwsze wspólnoty;
§ Wspólnota istot zdolnych do pojęcia sprawiedliwości jest podstawą rodziny i państwa Państwo opiera się więc na sprawiedliwości, która jest znamieniem państwa i podstawą porządku we wspólnocie państwowej;
§ Cel państwa ujmowany jest przede wszystkim w kategoriach etycznych;
§ Ustrój państwowy wg Arystotelesa: „ jest to ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich wszystkich. Tą władzą naczelną jest przede wszystkim rząd państwa, toteż w rządzie wyraża się ustrój państwowy”;
§ Najlepsze jest życie, które trzyma się środka i to środka możliwego do osiągnięcia dla wszystkich. Ponieważ umiarkowanie jest zasadą uniwersalną to również średnia własność będzie najlepsza. Konsekwentnie najlepszym ustrojem będzie ten, który zapewnia najwięcej szczęścia, a szczęście nie może istnieć bez cnoty umiarkowania. zasada „złotego środka”;
§ Do zadań państwa należy m.in. siła zbrojna, obrady nad tym, co pożyteczne oraz wymiar sprawiedliwości;
§ Jedyną miarą obywatela jest cnota polityczna, czyli poświęcenie dla państwa;
§ Arystoteles nie tworzy uniwersalnego modelu państwa. O konkretnej postaci państwa decyduje wiele czynników np. położenie geograficzne;
§ Arystoteles wyróżnił formy właściwe państwa (takie, które sprawowane są dla dobra ogółu) - królestwo, arystokracja, politeja- oraz formy niewłaściwe( takie, które służą osiąganiu korzyści przez jednostki)- tyrania, demokracja, oligarchia;
§ Najwyżej cenił politeję;
§ Powstanie pastwa w sposób naturalny- przeciwnik teorii umowy społecznej;
§ Cel państwa- organizacja dobrego życia;
§ Systematyzacja ustrojów:
a. Kto rządzi;
b. Jak rządzi;
§ Sprawiedliwość między ludźmi oraz między władzą a poddanymi;
§ Poszukiwanie źródeł prawa natury.
4. Szkoły hellenistyczne - cynicy, epikurejczycy oraz stoicy.
A. Cynicy:
§ Zasady myślenia od Antystenesa z Aten;
§ Upadek wiary w możliwość przetrwania polis;
§ Doskonalenie cnoty mądrości i poznania;
§ Skrajny egalitaryzm- zrównanie wszystkich;
§ Ideologia rewolucyjna;
§ Kult cnoty- życie powinno zmierzać do pogłębiania wartości bezwzględnych- cnoty, wiedzy oraz spokoju i równowagi mędrca;
§ Idea pracy- wartość etyczna;
§ Teorie praw natury przeciwstawione prawom pisanym;
B. Epikurejczycy:
§ Epikur- materialistyczna wersja interpretacji świata- poza ciałami (materią) i pustą przestrzenią nic nie istnieje;
§ Dążenie do szczęścia poprzez uwolnienie się od potrzeb;
§ Klasyfikacja potrzeb ludzkich”
· I kategoria- potrzeby naturalne i konieczne np. zdobywanie pożywienia;
· II kategoria- potrzeby naturalne i niekonieczne np. seksualne;
· III kategoria- potrzeby nienaturalne i niekonieczne np. żądza władzy;
§ Rozwój jednostki- wartości umysłowe;
§ Norma prawna- rezultat umowy określającej zachowania naganne i pożądane- podstawa ukształtowania idei sprawiedliwości;
§ Poszukiwanie przyjemności w kręgu życia osobistego, poza sprawami państwowymi;
§ Szkoła- zw. Orchideon; (ogród)
C. Stoicy:
§ Zenon z Kation;
§ Doskonalenie rozumu- poznanie dobra i zła-cnota;
§ Granica podziału między ludźmi- obdarzenia cnotą mądrości a głupcy;
§ Postawa mędrca- poddanie się nakazom boskim;
§ Prawa natury- wieczne, wypływające z wyższego porządku rozumnego (porządek boski);
§ Idea przeznaczenia w oparciu na wizji natury, rozumie, boskości i twórczości ducha;
§ Podstawowa hierarchia w oparciu o stopnie doskonałości;
§ Teoria kosmosu- wspólny świat bogów i ludzi;
§ W kształtowaniu osobowości człowieka największą rolę odgrywa postawa jednostek, a nie państwa jako reprezentanta zbiorowości.
5. Myśl polityczno-prawna wczesnego chrześcijaństwa - Paweł z Tarsu oraz Tertulian.
A. Paweł z Tarsu:
§ Apokaliptyczna wizja Antychrystusa z Chrystusem;
§ Państwo może spełniać szereg zadań korzystnych dla człowieka- tępi przestępczość, zapewnia porządek- w tym sensie może stać się narzędziem bożym;
§ Postulat lojalności wobec państwa w zakresie uznania jego zadań praktycznych;
§ Idea paruzji- ponownego przyjścia Zbawiciela, tym razem karzącego zło;
§ Wielka społeczność- politeuma- obejmująca zbawionych przebywających w niebie i pielgrzymujących wiernych na ziemi.
B. Tertulian:
§ Chrześcijanie powinni tworzyć „armię Chrystusa” walczącą siłą modlitwy, przebaczenia, miłości;
§ Praktyka „kościoła walczącego”;
§ Organizacja Kościoła w formie korporacji;
§ Chrześcijaństwo wg niego, powinno być uznane za związek legalny, mogący wspierać ustrój państwa;
§ Dokonał latynizacji literatury chrześcijańskiej- przyczyniając się do jej popularyzacji.
6. Teologia polityczna św. Augustyna.
· Św. Augustyn (354-430)
· „O państwie bożym”- własna wizja dialektyki rozwoju świata;
· Św. Augustyn- podsumowanie myśli wczesnochrześcijańskiej + filozofii politycznej starożytności;
· Postawa teocentryczna- personalistyczna istota Boga;
· Nie odróżniał filozofii od teologii;
· Stanowisko woluntaryzmu- człowiek kształtuje swe postępowanie w rezultacie świadomie i swobodnie podejmowanych aktów woli;
· Wolność formalna - możliwość działania zgodnego z własną świadomością, jest ona wówczas wyrazem woli człowieka;
· Wolność istotna - wolność moralna, która polega na wewnętrznej konieczności dobra i zależna jest od łaski bożej. Jest to najwyższa forma wolności;
· Wolna wola- jest ostatecznie narzędziem w rękach Boga. Bóg decyduje o tym czy ktoś przeznaczony jest do zbawienia czy do potępienia (predestynacja);
· Państwo boże przenika miłość Boga tak głęboka, iż posunięta jest do pogardy samego siebie.
· Państwo ziemskie przenikają egoizm i ziemska pożądliwość pesymistyczna wizja świata;
· Państwo boże stworzył Abel, państwo ziemskie Kain. Na ziemi członkowie obu państw są przemieszani „państwo boże” symbol dobroci, pod przywództwem Chrystusa walczy z „państwem ziemskim”- siedliskiem grzechu, należącym do szatana;
· Dzieje świata są efektem stałego zmagania się państwa bożego z państwem ziemskim;
· U podstaw państwa znajduje się rodzina;
· Cel państwa widział w porządku, jedności i pokoju. Państwo ma zapewnić te wartości na podstawie prawa bożego. Przede wszystkim państwo ma chronić obywateli przed wrogiem zewnętrznym i zapewniać pokój wewnętrzny. Państwo ma także karać herezje;
· Władza państwowa w istocie pochodzi od Boga;
· Władza - zbiór obowiązków;
· Władca: powinien troszczyć się o poddanych, powinien im bardziej służyć niż panować;
· Podział na władców tyranów i władców opiekunów:
o Tyran: kara dla ludzi za ich grzechy, należy mu jednak okazywać posłuszeństwo dla pokuty i osiągnięcia królestwa niebieskiego. Bóg doświadcza przez to ludzi, wystawia ich na próbę.
· Św. Augustyn utożsamia prawo i porządek;
· Cnoty kardynalne:
o Sprawiedliwość:
§ Boża- wiedza najwyższa i powszechna;
§ Aksjologiczna- zasady + cele postępowanie człowieka;
§ Społeczna- harmonijne kształtowanie zachowań;
§ Prawna- wspólny porządek;
o Roztropność;
o Męstwo;
o Umiarkowanie;
· Państwo- „lud jest wielką rozumną gromadą zespoloną przez zgodną jedność w umiłowanych przez się sprawach”;
· Teoria państwa:
o Rozdział funkcji cesarskich i kościelnych;
o Państwo zespół ludzi uznających wspólne prawa i korzystających ze wspólnego pożytku bytowania;
o Sprawiedliwość rządzących + roztropność rządzonych= harmonijne funkcjonowanie całości;
o Cele państwa- porządek i pokój w oparciu na miłości jako poczuciu sprawiedliwości;
o Ustrój państwa nie jest sprawą najważniejszą- chodzi o to, by spełniało swe funkcje;
o Postaci władztwa: opieka, tyrania;
· Państwo a Kościół:
o Współdziałanie;
o Państwo- sprawy materialne;
o Kościół sprawy duchowe;
o Autonomia instytucji;
· Pokój i teoria prawa:
o Idea pokoju;
o Cele podstawowe państwa porządek, jedność, pokój;
o Wojny- sprawiedliwe, niesprawiedliwe;
o Teoria prawa- prawo pisane, władza; źródła prawa pisanego- prawa boskie (ponadczasowość, doskonałość); prawo natury, prawo doczesne (gwarancja przymusu państwowego);
o Granice między prawem a moralnością;
· Augustyniańska antropologia- zwycięstwo nowego systemu wartości.
7. Papalizm.
o XIII stulecie;
o W związku z umocnieniem się władzy papieża;
o Papież niekwestionowanym zwierzchnikiem duchowieństwa;
o Papież- zwierzchnikiem Kościoła jako organizacji uniwersalnej;
o Doskonalszy byt duchowy reprezentowany przez papieża- jeden z argumentów uzasadniających zwierzchność papieża;
o Teoria „dwóch mieczy ś. Piotra”- Bóg dał apostołowi dwa miecze symbolizujące władzę kościelną i świecką, a papież jeden z tych mieczy oddaje w ręce panującego. (tylko papież uprawniony do rozdawania namiestnictw władzy świeckiej).
8. Św. Tomasz z Akwinu.
· Św. Tomasz z Akwinu
· Państwo jest bytem logicznie pierwszym w porównaniu do wszystkich innych form organizacji społeczeństwa - zarówno koniecznym jak i zarazem pożytecznym. Ludzie są różni i różnymi drogami zmierzają do osiągnięcia swoich celów.
· Państwo zapewnia wszystkim jedność zbiorowości i porządek. Można je zdefiniować jako unitas ordinis, powstałe przez połączenie wielu ludzi do osiągnięcia wspólnego celu.
· Podstawą i celem państwa jest : pax, ordinis, iustitia. Społeczeństwo składa się wg. Niego z 3 grup: optymaci świaccy i duchowni, ludzie honoru i ludzie biedni.
· Władza w swej istocie pochodzi od Boga.
· Konkretne instytucje zależą od prawa ludzkiego
· Rządy mogą być sprawiedliwe lub niesprawiedliwe.
o Rząd niesprawiedliwy: władza jest źle nabyta bądź jest nadużywana. Władza źle nabyta występuje wówczas, gdy mamy do czynienia z niegodną osobą lub brakiem tytułu do jej sprawowania. Tylko w 2 przypadku poddani mogą nie słuchać władcy.
· Św. Tomasz wyróżnia 2 ustroje.
· Ustrój dobry o Wolna społeczność kierowana jest przez panującego do osiągnięcia wspólnego dobra |
· Ustrój Zły o Nie dąży się w nim do osiągnięcia wspólnego |
· Św. Tomasz zbył zwolennikiem monarchii.
· Władza sprawiedliwa jest tym skuteczniejsza, im bardziej jest jednolita, dlatego monarchia jest lepsza od rządów arystokracji, rządy arystokracji lepsze od demokracji.
· Władza jest wówczas niesprawiedliwa, gdy dąży tylko do prywatnych korzyści sprawujących władze.
· W człowieku istnieją dwie natury, dwa cele, dwa szeregi cnót i dwa stopnie szczęścia. Dwóm stronom natury powinny odpowiadać dwa rodzaje władzy: świecka i duchowna. Władza religijna ma przewyższać władze świecką.
· Trzy rodzaje sprawiedliwości:
· Zmienna · Określała stosunki między jednostkami. |
· Rozdzielcza · Zespół praw i obowiązków między społecznością a jednostką. |
· Legalna · Stosunek jednostki do społeczeństwa, obowiązki jednostki wobec państwa. |
· Prawo jest normą postępowania: regułą i miarą czynów, którą każdy jest zobowiązany zachować.
· Cechy prawa:
o Jest ono rozporządzeniem rozumu
o Ma na celu dobro powszechne
o Zostało ustanowione przez panującego suwerena
o Promulgował je panujący
· Celem życia człowieka jest szczęście. Może on je osiągną jedynie przez wspólnie dobro. Jeśli prawo nie jest ustanowione w tym celu, nie wiąże ludzi, nie jest w istocie prawem.
· Podział prawa: per se i per participationem.
· PRAWO WIECZNE § Normy boskiego rozumu, odnoszące się do całego świata. Jest to prawo per se, egzystuje samo z się z faktu istnienia Boga i tego iż jest On wieczny. Normy wieczne, to prawo najwyższe.
|
· PRAWO NATURALNE (lex naturalis) · - Rodzaj prawa per participionem · - To intelektualne współuczestnictwo człowieka w prawie wiecznym. Wyraża ono inklinacje właściwe ludziom, wynikające z rozumnej natury człowieka Rozum człowieka nie tworzy reguł prawa naturalnego. Są one dla niego zewnętrzne ale dzięki rozumowi może je poznać. |
· LEX HUMANA · Jest drugim prawem po per participionem. · Wywodzi się z prawa wiecznego za pośrednictwem prawa naturalnego. Prawo ludzkie jest skonkretyzowaniem norm prawa naturalnego. · Człowiek który przestrzega prawa naturalnego, ma oczywistą skłonność do przestrzegania prawa ludzkiego. · Prawa ludzkie dzieli się na : · Ius Pentium · Ius civile
|
· PRAWO BOŻE · Rodzaj prawa per participionem · Człowiek musi się nim kierować, gdyż jego cele wykraczają poza cele doczesne. Stąd przestrzegać ma prawa danego mu w drodze Objawienia. Zawarte jest ono w Piśmie Św. Dzieli się na dawne (niedoskonałe) - Stary Testament- oraz nowe (doskonałe)- Nowy Testament. |
· Koncepcja własności: Bóg jest jedynym właścicielem, jednak z pkt. Widzienia użytku człowiek posiada naturalne władanie nad rzeczami. Ludzie lepiej troszczą się o swoje, społeczeństwo jest lepiej zorganizowane, między ludźmi zaś panuje spokój jeśli każdy będzie wiedział co do niego należy.
· Społeczeństwo powinno opierać się na pracy ludzi. Jest ono naturalną potrzebą i obowiązkiem człowieka.
· Koncepcja wojny sprawiedliwej:
o Może ją wypowiedzieć tylko władza książęca
o Musi istnieć causa iustitia - słuszność sprawy
o Ze strony walczących musi istnieć uczciwy zamiar, a więc prowadzi się ją dla poparcia dobra lub uniknięcia zła.
9. Niccolo Machiavelli.
o 1469- 1527;
o cały wszechświat , w tym ludzkość, pozostają w stanie ustawicznego ruchu i przemian, charakteryzujących się wznoszeniem i upadaniem, stosownie do umiejętności przystosowania się;
o Siłą sprawczą działania jednostki jest jej interes;
o Historyk wojen, u podstaw których leży zaborczość narodów i państw;
o Interpretacja losów ludzkich:
· Virtu- całokształt cech osobowości człowieka, dzielność jednostki w pokonywaniu trudności- człowiek łączący cechy „wilka i lwa”;
· Fortuna- zabieg historycznych wypadków- jednostka musi przystosować się do fortuny działającej zazwyczaj na jej niekorzyść, poprzez swą aktywność, jaką jest virtu;
o Teoretyk nowocześnie pomyślanej teoretyki, będącej szkołą skutecznego działania- działalność polityczna nastawiona na osiągnięcia określonych celów np. scalenie ojczyzny;
o Teoria państwa- nawiązuje do rozważań wokół prawidłowości powstania i upadku Rzymu;
o Klasyfikacja form politycznych- 3 formy właściwe, 3 ustroje zdegenerowane- najlepsza forma wymieszanie form prawidłowych;
o Nowy książę- władca wyposażony w niezłomną virtu, wizja jednostki mogącej pokonać trudności i przeciwności historyczne;
o Cel- najwyższym dobrem historycznym- sprawy tradycyjnej moralności schodzą na dalszy plan;
o Zła natura człowieka;
o Sztuka rządzenia- dbałość władcy o pozory poprawności, władca- zdecydowany w stosowaniu przemocy i brutalnej siły, powinien cieszyć się szacunkiem;
o Realizm, racjonalizm, indywidualizm;
o Humanistyczna wizja nowego świata.
10. Doktryna suwerenności władzy państwowej Jeana Bodina.
· Jean Bodin
· Teoria suwerenności władzy państwowej
· Najlepszy ustrój to monarchia- władza w ręku 1 osoby. W przypadku gdyby ta osoba stała się tyranem to łatwiej z nią walczyć.
· Demokracja jest znacznie gorsza. Liczba głupców przewyższa liczbę mądrych.
· W arystokracji rządzą mądrzy i bogaci.
· Teoria suwerenności państwowej.
o Na czele państwa stoi suwerenny władca
o Suwerenność zapewnia absolutną niezależność w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
o Suwerenność w stanowieniu prawa- nie można naruszać prawa naturalnego
o Nie można wypowiedzieć posłuszeństwa władcy, można jedynie przyjąć bierną postawę.
o Niezależność od Stolicy Apostolskiej (Kościół to pozytyw, ale powinien on służyć państwu)
· Atrybuty władcy suwerennego:
o Wydawanie ustaw bez konsultacji z nikim
o Rozpoczęcie wojny i zawarcie pokoju
o Najwyższe sądownictwo
· Własność - nietykalność własności prywatnej
· Władca powinien pomagać w bogaceniu się poddanych
11. Idealnie zorganizowane państwo według Thomasa More'a.
· Tomasz Morus
· Za Henryka VIII poparł katolików i zginął na szafocie
· „Utopia”
o Skrytykował ustrój Anglii
o Królowie to tyrani(duże podatki, nie przestrzegają prawa)
o Przyczyną wszelkich nieszczęść jest własność prywatna
o Tam gdzie jest pieniądz nie ma sprawiedliwości
o Idealne państwo na wyspie
o Wszystko wspólne, mieli to samo jeść, tak samo pracować (6h) , pieniądza nie znano, dzieci mają być wychowywane wspólnie, jeńcy wojenni mieli robić to co najgorsze do pracy
o Demokracja= co roku 30 rodzin => przedstawiciele
o Na czele książę spośród 4 kandydatów wybierany przez wiec, władza dożywotnia
o Tyrana można usunąć
o Państwo tolerancyjne religijnie
o Sam nie wierzył w to, co napisał.
12. Polityczne idee reformacji - Marcin Luter, Jan Kalwin.
· Marcin Luter
· Wspólna doktryna dla protestantyzmu
· Naukę oparł na nauce św. Augustyna (człowiek z natury jest zły)
· Luter powiedział, że człowiek nie może tego zmienić. Można tylko zdać się na łaskę i niełaskę Boga, można tylko wierzyć.
· Pozostawił tylko 2 sakramenty: chrzest i komunia.
· Wprowadził do liturgii j. narodowe.
· Opowiadał się za pełną suwerennością państwa- bez tego nic nie można zrobić
· Opowiadał się za monarchią absolutną.
· Surowe prawo chroni od grzechu
· Poddani mają obowiązek słuchac władcy
· Nie mają żadnego prawa oporu
· Władca może decydować nawet o dogmatach
· Luteranizm utrudnił zjednoczenie Niemiec.
· „Traktat o wolności chrześcijańskiej”
· Kalwin
· Zasady swojej doktryny zawarł w dziele „ Urządzenie wiary chrześcijańskiej”
· Człowiek z natury jest zły, nie ma wolnej woli i musi robić źle
· Predestynacja - Bóg z góry zakłada, kto będzie zbawiony, a kto potępiony
· Suwerenność
o Jedynym suwerenem jest Pan Bóg, on osobiście we wszystko ingeruje
o Państwo ma charakter boski
o Skoro wszelka władza pochodzi od Boga to nie można jej wypowiedzieć posłuszeństwa
o 1 wyjątek - przeciwko tyranowi
o Ustrój monarchistyczny jest zły
o Republika arystokratyczna jest ok.
o Odrzucił poglądy Lutra, że to państwo powinno zajmować się religią. Powinni to robić pastorzy kościelni.
o Był przywódcą zboru genewskiego, rady miejskiej, wprowadził władze autokratyczną (Republika Genewska)
13. Polska myśl polityczna „złotego wieku” - Andrzej Frycz Modrzewski, Jan Ostroróg.
· Andrzej Frycz Modrzewski
· „O poprawie Rzeczpospolitej”
o 5 ksiąg (o obyczajach, prawach, wojnie, kościele, szkole)
o Księga o kościele uznana za heretycką, więc książka była w indeksie ksiąg zakazanych
o Wzmocnienie władzy centralnej z zachowaniem elementów demokracji
o Zniwelowanie różnic stanowych- brał w obronę chłopów - obrona prawna, przeciwko pańszczyźnie, zakwestionował istnienie poddaństwa chłopów
o Obrona mieszczan - reprezentacja w Sejmie
o Wzmocnienie władzy centralnej
o Ograniczenie kompetencji Senatu
o Wszystkie przestępstwa miały być surowo karane, nawet za kradzież kara śmierci
o Wojna to zbrodnia przeciwko ludzkości
o Wojna to ostateczność
o Unarodowienie Kościoła
o Zasada wybieralności biskupów
o Duchownych nie ze stanu świeckiego też dopuścić do wysokich urzędów
o Skodyfikowanie prawa w duchu prawa rzymskiego
o Prawo jasne i humanitarne
· Jan Ostroróg
· Projekt gruntownej reformy państwa polskiego
· W płaszczyźnie międzynarodowej postulował wzmocnienie władzy królewskiej => uniezależnienie od zwierzchności władzy papieskiej i cesarskiej => przeprowadzenie wewnętrznych reform wzmacniających państwo i sprzyjających rozwojowi gospodarczemu.
· Postulował opodatkowanie duchowieństwa, przede wszystkim zaś zniesienie opłat Kościoła polskiego na rzecz Rzymu, zobowiązanie kościołów i klasztorów do niesienia pomocy biednym, zniesienie opłat za posługi Kościoła wobec wiernych
· Król powinien zrezygnować z polityki obediencji, ceremonialnego okazywania posłuszeństwa papieżowi
· Protestował przeciwko praktyce zamykania klasztorów przed Polakami i prowadzenia nabożeństw w j. niemieckim
· Monarcha winien opierać swą władzę na wszystkich mieszkańcach królestwa stąd postulował jedność prawa, bezwzględne jego przestrzeganie, a także stosowanie się do nakazów królewskich
· Głosząc postulat władzy praworządnej bronił jednocześnie zawisłości państwa polskiego, gwałtownie protestując przeciwko stosowaniu w Polsce prawa niemieckiego i posługiwania się w sądach j. niemieckim
· Najwyższą instancją odwoławczą mógłby być zbierający się 1 do roku sąd sejmowy
· Propagował przejęcie z prawa rzymskiego tylko tych norm, które byłyby przydatne dla polskiej rzeczywistości
· Żądał wprowadzenia niekorzystnych skutków niestawienia się już na 1 rozprawie w sądzie
· Obowiązek obrony państwa spoczywać powinien przede wszystkim na szlachcie, także mieszczanie i chłopi winni przygotować się do obrony ojczyzny w przypadku zagrożenia jej granic
14. Myśl polityczna Hugona Grocjusza
· Hugo Grocjusz
· Szkoła prawa natury
· Pochodził z bogatej rodziny
· Konflikty polityczne -> musiał uciekać do Francji
· Ostatnie lata w Szwecji jako dyplomata
· „Wolność mórz”->Mare liberum ; „O prawie wojny i pokoju”
· Jako 1-szy powiedział, że prawo natury ma charakter zracjonalizowany i wypływa z niezmiennej natury człowieka
· Nie jest tak, że zasady prawa naturalnego są objawione, one nie są tworzone przez Boga
· Należy badać społeczną naturę człowieka
· Nienaruszenie prawa własności
· Obowiązek wynagradzania szkód 4 fundamentalne zasady zawarte
· Obowiązek dotrzymywania umów w prawie naturalnym
· Obowiązek kary za przestępstwo
· Mare liberum - do dziś obowiązuje -> każde państwo ma prawo do korzystania z morza.
· Podzielił wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe.
o Sprawiedliwa -> tylko gdy jest prowadzona w obronie zasad natury; środek ostateczny ; humanizacja wojny =>łagodne traktowanie dzieci i kobiet podczas wojen i ludzkie traktowanie jeńców wojennych
· Każdy ustrój jest legalny, bo w umowie społeczeństwo przekazało władzę nawet jednostce i musi dotrzymywać umowy. Na jej podstawie zaczęła się suwerenność.
15. Benedykt Spinoza.
· Benedykt Spinoza
· Naturalnym prawem człowieka jest wolność przekonań
· Państwo powstało w drodze umowy społecznej
· Ludzie dla własnego pożytku postanowili połączyć się w państwo
· Państwo za pomocą gróźb i siły zapewnia bezpieczeństwo i stwarza warunki do szczęścia
· Wolnym jest ten, kto żyje w zgodzie z przekonaniami swojego rozumu
· Najlepszy ustrój to demokracja, bo jest równość
· Najlepiej gdyby całośc społeczeństwa uczestniczyła w sprawowaniu władzy
· Skoro Niderlandy są monarchią to niech już tak pozostanie, należy się jej podporządkować.
16. Myśl polityczna Thomasa Hobbesa.
· Tomasz Hobbes
· Świat to duży mechanizm przyrodniczy, którego podstawowy element to człowiek.
· „Lewiatan”
o Pochwała ustroju absolutystycznego
o Człowiek to z natury chciwy egoista
o Homo hominis lupis
o Stan naturalny to walka wszystkich przeciwko wszystkim
o Człowieka od zwierząt różni rozum, a on się ujawnia w instynkcie samozachowawczym
o Doszło do zawarcia umowy społecznej, każdy z każdym zawarł umowę społeczną
o Władca nie jest stroną umowy społecznej więc nie można od niego niczego żądać. To był dla niego rodzaj daru. Nie można mu wypowiedzieć posłuszeństwa.
o Ludzie wyrzekli się swej wolności i nie można tego odwrócić.
o Absolutyzm wynika z przesłanek racjonalnych
17. Liberalizm polityczny Johna Locke'a.
· John Locke
· Stan przed państwem był harmonią i wolnością
· Stan harmonii był niepewny więc ludzie zawarli umowę społeczną (2 etapową)
· Najpierw było społeczeństwo, a potem umowa społeczeństwa z władzą, tak powstało państwo.
· Państwo zagwarantowało ochronę własności prywatnej (najważniejsze prawo naturalne)
· Własność - świadectwo pracowitości i zaradności człowieka
· Podstawowa zasada liberalizmu - prymat jednostki nad społeczeństwem
· Najlepiej monarchia parlamentarna
· Wyróżnił 3 segmenty władzy
o Władza ustawodawcza, wykonawcza (sądownictwo i rządzenie) i federacyjna(polityka zagraniczna).
o Nie powinny się łączyć w 1 osobie.
18. Liberalizm arystokratyczny Monteskiusza.
· Monteskiusz
· Francuski pisarz polityczny i prawnik
· Twórca idei monarchii konstytucyjnej
· Najbardziej skrytykował Francję
· „Listy perskie” & „ O duchu praw”
· Życie społeczne każdego narodu przenika duch praw
· Duch praw to ogół warunków w któ®ych żył i żyje naród
· Twórcami historii nie są jednostki ludzkie, a np. klimat, środowisko, gospodarka.
· Prawo ma chronić wolnośc polityczną obywateli
· Wolność - prawo czynienia wszystkiego na co zezwalają ustawy
· Dobre prawo - gdy uwzględnia ustrój polityczny, obyczaje i realia gospodarki
· 3 ustroje:
o Monarchistyczny - najgorszy
o Despotyczny - opiera się na strachu, arbitralne rządy jednostki, nie ma miejsca na wolnośc polityczną. Tylko wśród ludów prymitywnych
o Republikański
§ Demokracja- władza do ludu ; ustrój małorealny, bo cechy to cnota i skromność ; zakłada równość praw której nie ma
§ Arystokracja - władza należy do części ludu. Możliwa tylko w małym państwie, bo musi być mało podporządkowanych
· Monarchia konstytucyjna - rządy umiarkowane, zgodne z prawem, zasadą jest honor.
o Tamą przeciwko despotyzmowi jest 3-podział władzy
o W państwie gdzie ma być wolność władze muszą być podzielone
o Władze powinny być wybierane na krótkie kadencje
o Parlament ma być 2-izbowy
o Odpowiedzialność ministrów przed Parlamentem
19. Liberalizm oświecony - Wolter.
· Wolter
· Jeden ze współautorów Encyklopedii
· Wierzył w potęgę rozumu ludzkiego
· Tylko oświeceni filozofowie i monarchowie mogą kierować państwem
· Za idealny uważał ustrój angielski
· Prawa polityczne powinni posiadać jedynie najbogatsi
· „Rozprawa o historii powszechnej”
20. Liberalizm radykalny - Denis Diderot.
· Denis Diderot
· Współautor Encyklopedii
· Człowiek z natury jest dobry, ale jego natura została wypaczona.
· Konieczność reformy ustroju Francji
· Lud musi mieć swoich reprezentantów w Parlamencie
· Opowiadał się za bogaceniem się społeczeństwa -> nie jest to wg. Niego nic złego
21. Myśl polityczna Jeana Jacques'a Rousseau.
· Rousseau Jean J.
· „Umowa społeczna”
o Człowiek z natury jest dobry, do złego doprowadził go rozwój cywilizacji;
o Kiedy ludzie podzielili się na bogatych i biednych to zaczęły się wojny;
o Wolność jest niezbywalna, więc suwerenności nie można oddać ani posłom ani władcy;
o Odrzucił zasadę 3 - podziału władz, bo suwerenność jest niepodzielna, są tylko rozdzielane funkcje;
o Najlepszy ustrój to arystokracja rozumu.
22. Liberalizm gospodarczy - Adam Smith.
· Adam Smith
· Szkot, twórca szkoły klasycznej
· Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów - > zasady liberalizmu gospodarczego
· Zwolennik indywidualizmu
· Bohaterem historii jest człowiek
· W swoim postępowaniu człowiek kieruje się zasadą zysku
· Państwo powstało w sposób żywiołowy na skutek rozwijających się stosunków międzyludzkich
· Ekonomią państwa rządzą określone prawa ekonomiczne
· Źródłem bogactwa jest praca
· Gospodarka wolnorynkowa
· Zasada wolnej konkurencji
· Rola państwa - zapewnienie i ochrona gospodarki wolnorynkowej
23. Treść Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r.
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona została francuskie Zgromadzenie Narodowe zwane też Konstytuantą, w pierwszym okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Jest jednym z symboli Wielkiej Rewolucji, a jej przesłania miały swoje źródło w filozoficzno-politycznych prądach epoki Oświecenia. Deklaracja przewidywała zniesienie starego, bo pochodzącego jeszcze z feudalizmu, porządku stanowego.
Fundamentalne zasady:
o Zasada suwerenności ludu;
o Prawo wyrazem woli powszechnej, wszyscy obywatele równi wobec prawa;
o Podatki muszą być uchwalane przez obywateli bądź ich reprezentantów;
o Każdy przedstawiciel władzy podlega kontroli społeczeństwa;
o Podwaliny pod ustrój konstytucyjny: „Społeczeństwo, w którym nie istnieje gwarancja praw ani określony podział władzy, nie posiada konstytucji”;
o Wolność, własność, bezpieczeństwo, prawo do oporu wobec ucisku jako naturalne i nieprzedawnione prawa człowieka;
o Zasada, że wszystko to, co nie jest zakazane expressis verbis, jest eo ipso dozwolone;
o Pozbawienie obywatela wolności tylko zgodnie z prawem;
o Zasada domniemania niewinności oskarżonego w procesie karnym;
o Zasada wolności sumienia i wolności wyrażania opinii.
24. Niemiecka szkoła historyczna - Friedrich Carl von Savigny.
o Prawo kształtuje się w procesie historycznym, niepoznawalnym ludzkim rozumem;
o Prawo uformowane przez historię konkretnego narodu, zgodne z duchem narodu- nie istnieje jakieś prawo ponadczasowe;
o Każdy naród ma różny ustrój, kulturę, dlatego powinien mieć własny ustrój prawny;
o Prawo musi być zgodne z obyczajami (zwyczajami);
o Juryści powinni odkrywać, a nie tworzyć prawa;
o Kodyfikacja niszczy prawo
25. Idealizm niemiecki - Immanuel Kant, Johann Fichte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel.
IDEALIZM NIEMIECKI
· I połowa XIX wieku
· Przedstawiciele : Immanuel Kant, Johann Füchte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel
o Immanuel Kant
§ Nawiązywał do umowy społecznej Rousseau tłumacząc ustrój państwa.
§ Umowę społeczna traktował tylko jako hipotezę
§ Wg niego stan natury nie był stanem sprawiedliwym, sprawiedliwość zapanowała dopiero w państwie.
§ Władza państwowa nie jest doskonała, jej doskonalenie ma odbywać się w duchu reform.
§ Najważniejszą wartością w postępowaniu człowieka jest wolność
§ Tłumaczył sens stosowania prawa.
§ Państwo stosuje przymus prawny aby chronić wolność ogółu
§ Ostatecznym i obiektywnym centrum porządku prawnego państwa jest jednostka ludzka
o Johann Fichte
§ Uczeń Kanta
§ Rektor uniwersytetu w Berlinie
§ Zajmował się upadkiem narodu niemieckiego
§ Szukał rozwiązania na wyprowadzenie narodu niemieckiego z upadku
§ Praca organiczna to rozwiązanie, ma być związana z ukształtowaniem świadomości , dojściem do samoświadomości
§ Domagał się likwidacji wszelkich partykularyzmów
§ Państwo musi wprowadzić i gwarantować obowiązek pracy i zatrudnienia
§ Zgłosił koncepcję „zamkniętego państwa handlowego” w 1800 roku -> państwo niemieckie miało być samowystarczalne gospodarczo, z zamkniętymi granicami
§ Był prekursorem racjonalizmu niemieckiego, głosił ideologię szowinistyczną.
§ Uważał naród niemiecki za nosiciela podstawowych wartości europejskich.
§ Gdyby naród niemiecki upadł, to z pewnością upadłaby cała cywilizacja.
o Georg Wilhelm Friedrich Hegel
§ Ogólnym źródłem rozwoju jednostki jest idea absolutna
§ Państwo jest odbiciem obiektywnej historii
§ W państwie urzeczywistnia się wolność
§ Tylko dzięki państwu człowiek posiada wszelką wartość i tylko jemu zawdzięcza całą duchową rzeczywistość
§ Wartość jest to uświadomiona konieczność
26. Konserwatyzm - Edmund Burke, Otto von Gierke.
A. Edmund Burke 1729-1797:
o Konserwatyzm ewolucyjny;
o Wybitny przedstawiciel oświeceniowej szkoły historycznej;
o Przeciwny rewolucji, która jego zdaniem burzy podstawowe zasady moralności, polityki czy etyki;
o Naród- swoista całość, zespolona duchem i tradycją, wiążącą jednostki świadomością przynależności do jedności społecznej;
o Bez głębokiej wiedzy historycznej poznanie teraźniejszości jest niezupełne;
o Jedność narodu powinna być pogłębiana- rewolucja dezorganizuje naród;
o Jednostka nie odgrywa prawie żadnej roli w pojęciu narodu- myśl antyindywidualistyczne;
o Rewolucja- samozagłada tradycji;
o Wysiłek wielu pokoleń składa się na postęp narodu.
B. Otto von Gierke (1841-1921):
o Zwolennik niemieckiego prawa zwyczajowego jako podstawy współczesnego prawodawstwa;
o Krytyk pozytywizmu prawniczego;
o Istotą tego prawa jest zasada jedności, nie widział, więc w Niemczech miejsca na recepcję prawa rzymskiego, oddzielającego prawo prywatne od publicznego;
o Autonomię jednostki gwarantować miało państwo, jako podmiot praw i obowiązków;
o Państwo miało być ograniczone, o charakterze korporacyjnym;
o Państwo miało być wspólnotą, wykształconą w toku historii, wyrastającą z autonomicznych, kierujących się własnym porządkiem prawnym wspólnot - osób prawnych, grupujących rodzinę, sąsiadów lub współwyznawców. Państwo jednocześnie jest suwerenem, którego prawa nadaje wspólnota, rządząca się racjami moralnymi.
27. Konserwatyści polscy - Adam Jerzy Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Aleksander Wielopolski.
o Adam Jerzy Czartoryski:
§ Związany z Hotelem Lambert;
§ Niepodległość nawiązywać powinna do wartości kształtujących fundament bytu narodowego- religia i świadomość „zasada politycznych”;
§ Przeciwnik egalitaryzmu;
§ Idea pracy organicznej- rezultatem niepodległość;
o Andrzej Zamoyski:
§ Wizja niezależnej Polski- koncepcja ustanowienia władzy monarchicznej, z osadzeniem na tronie kogoś z dynastii panującej w Rosji;
§ Program ugody połączony z lojalizmem;
§ Ideologia pracy organicznej;
o Aleksander Wielopolski:
§ Zwolennik ugody z caratem;
§ Bezsensowność rewolucji wobec sił zaborców;
§ Autonomia w ramach imperium rosyjskiego;
§ Ideologia pracy organicznej jako podstawa samodzielności państwowej;
§ Reformy rolne;
§ Zmiana kodyfikacji.
28. Nacjonalizm - Johann Gottlieb Fichte.
o 1762-1814;
o Zajmował się upadkiem Niemiec;
o Wydźwignąć z upadku można Niemcy za pomocą pracy organicznej- wykształcenie świadomości i dojście do samoświadomości;
o Wizja mieszczańskiego ustroju:
· Ujednolicenie w organizacji państwa niemieckiego;
· Likwidacja absolutyzmu książąt, zniesienie partykularyzmu;
· Obowiązek pracy i zatrudnienia;
o Prekursor nacjonalizmu niemieckiego- teorie szowinistyczne- naród niemiecki nosicielem podstawowych wartości cywilizacji europejskiej, „prawdziwy naród świata”;
o Ewentualne zniknięcie narodu niemieckiego oznaczać miało likwidację cywilizacji europejskiej.
29. Podstawowe założenia liberalizmu.
Liberalizm- zasady:
1. Racjonalizm - wiara w potęgę ludzkiego rozumu;
2. Indywidualizm- dominującą pozycję zajmuje jednostka ludzka, interes jednostki ponad interesem ogółu, ustrój oceniany z punktu widzenia użyteczności na rzecz jednostki;
3. Szeroko rozumiana wolność jednostki- do granic wolności innej jednostki, tolerancja i równość szans jednostek, równość wobec prawa;
4. Nienaruszalność własności prywatnej- minimalna ingerencja ze strony państwa;
5. Ograniczenia funkcji państwa- do funkcji porządkowej+ zabezpieczenie bezpieczeństwa, koncepcja państwa jako „stróża nocnego”.
30. Angielska szkoła liberalna - Jeremy Bentham, John Stuart Mill.
LIBERALIZM ANGIELSKI
§ Jeremy Bentham 1748- 1832:
o Idea szczęścia jednostki;
o Zasada użyteczności- nakazem etycznym jest dążenie do szczęścia;
o Jednostka poszukuje przyjemności unikając przykrości;
o Przyjemność utożsamiana z dobrem utylitaryzm;
o Nie ma sprzeczności między interesem jednostki a ogółu;
o Zwolennik pełnej autonomizacji jednostki i autonomii politycznej oraz demokratycznej formy państwa;
o Państwo dąży do osiągnięcia korzyści;
o Demokracja- tożsamość jednostki i władzy;
o Jako jeden z pierwszych domagał się przyznania prawa wyborczego kobietom;
o Prekursor państwa opiekuńczego;
o Zdefiniował kodyfikację prawa- nie może być prawem to, czego nie ma w kodeksie;
o Prawo nie powinno opierać się na tradycji;
§ John Stuart Mill 1806-1873:
o Rozwój indywidualności;
o Przez autorealizację człowiek uzyskuje wolność;
o Wolność jednostki zagrożona tyranią większości- większość narzuca zachowanie- brak tolerancji dla odmienności;
o Prawo powinno stać na straży wolności jednostki;
o Człowiek musi się godzić na pewne ograniczenia;
o Człowiek powinien się nauczyć korzystania z wolności;
o Demokratyczny model państwa- przy tworzeniu rządów większość powinna mieć możliwość wypowiedzenia się- poprzez jawne wybory- postulował jednakże ograniczenie prawa wyborczego dla najmniej wykształconych, gdyż oni nie mają umiejętności do korzystania z wolności, ograniczenia powinny być także dla ludzi bez dóbr, gdyż są bezradni;
o Działania państwa:
a. Konieczne:
i. Zapewnienie bezpieczeństwa;
ii. Zapewnienie sprawnego funkcjonowania państwa;
b. Niekonieczne- powinny być maksymalnie ograniczone;
o Państwo ma działać na rzecz maksymalnej wolności jednostki.
31. Liberalizm francuski - Beniamin Constant, Alexis de Tocqueville.
LIBERALIZM FRANCUSKI
§ Beniamin Constant 1767-1830:
o Pojęcie podstawowej wolności jednostki;
o Prawo powinno określać granice działania państwa;
o Jakiekolwiek działania niezgodne z prawem, a przez to naruszające wolność jednostki powinny być uchylone;
o Wolność słowa, prasy;
o Wolność konkurencji w sferze produkcji;
o Odróżnienie własności kolektywnej i indywidualnej;
o Nienaruszalność własności prywatnej;
o Monarchia konstytucyjna- najlepszy ustrój;
o Podział władz:
1. Władza monarchy;
2. Władza wykonawcza;
3. Władza reprezentacyjna stała (dziedziczna izba wyższa);
4. Władza reprezentacyjna opinii (izba niższa parlamentu);
5. Niezawisłe sądy;
6. Władza municypalna (lokalna);
§ Alexis de Tocqueville (1805-1859):
o Liberalizm sceptyczny;
o Wolność wartością najwyższą;
o Demokracja najlepszy ustrój- równość dla jednostek, równość możliwości, z drugiej strony ludzie działają egoistycznie, wyizolowanie;
o Demokracja ceni przeciętność, brak indywidualnego rozwoju;
o Działanie demokracji powoduje wykształcenia się społeczeństwa masowego, sprzyja izolacji jednostek;
o Moralność podstawą prawną.
32. Liberalizm niemiecki - Wilhelm von Humboldt.
LIBERALIZM NIEMIECKI
§ Wilhelm von Humboldt 1767-1835:
o Zwolennik monarchii;
o Przeciwnik zbytniego ingerowania państwa w sprawy społeczeństwa;
o Postulował zniesienia poddaństwa chłopów;
o Przeciwnik władzy absolutnej monarchy;
o Wolność- możliwość podejmowania nieskrępowanych decyzji w każdej sytuacji życiowej;
o Nienaruszalność własności;
o Państwo działa poprzez prawo;
o Proste i zrozumiałe przepisy prawa;
o Podstawowe zadanie państwa- zapewnienie bezpieczeństwa;
o Kara skuteczna- dostosowana do indywidualności sprawcy- powinna to być kara możliwie łagodna;
o Wolność słowa;
o Wolność prasy.
33. Socjalizm utopijny - Claude Henri de Saint-Simon, Robert Owen, Charles Fourier.
· SOCJALIZM UTPOIJ NY
· Henri de Saint-Simon
o Należy dążyć do stworzenia nowego społeczeństwa rządzonego przez ludzi pracy, bankierów i techników.
o Władza dyktatorska miała spoczywać w rękach fachowców.
o Żądał zniesienia dziedziczenia dóbr.
o Społeczeństwo było bezkonfliktowe. Dzieliło się na 3 klasy:
- naukowców (odpowiedzialnych za rozwój nauki, pracowali na rzecz pozostałych klas)
- posiadających (mieli się zajmować finansowaniem naukowców, pełnili też rolę regulacyjną w społeczeństwie)
- pozostałych (ich zadaniem była praca, mieli też respektować władzę)
o Klasom odpowiadały różne rodzaje władzy:
- władza duchowa znajdowała się w rękach uczonych przyrodników, fizyków czy filologów oraz artystów tworzących akademię; odrzucał natomiast jako nieprzydatnych w tej dziedzinie prawników i filozofów
- władza świecka - w rękach posiadaczy (przemysłowców), którzy są "z natury rzeczy kierownikami i przedstawicielami większości"
- władza wybierania (mianowania) - w rękach wszystkich ludzi
o Utożsamiał nauki społeczne z naukami fizjologicznymi.
o świat dzieli się na Europę i resztę (w tym podziale odwołuje się do Biblii - do Abla i Kaina). Właściwie dla autora światem jest tylko Europa, która dzieli się jeszcze na światy o różnym stopniu doskonałości - świat angielski, włoski, francuski i niemiecki.
o Powinna zostać stworzona Rada Newtona, w której skład wchodziliby naukowcy. Ich zadaniem miałaby być władza zwierzchnia nad światem. Owi naukowcy mieliby być otoczeni kultem niemal boskim - na ich cześć w każdym mieście świata powinny być budowane świątynie-mauzolea.
o Wszyscy ludzie powinni dążyć do rozwoju. Na tych, którzy działają na niekorzyść postępu, powinny być nakładane kary.
o Postulaty równych praw dla wszystkich + prawa wyborczych dla kobiet.
· Robert Owen
o Krytykował wolną konkurencję, własność prywatną, wadliwy podział pracy], struktury klasowe, ubóstwo robotników i kapitalizm. :]
o aby człowiek się zmienił, trzeba przebudować, a najlepiej stworzyć ustrój komunistyczny.
o Wychowaniem i kształceniem powinno zajmować się państwo.
o postulat emancypacji kobiet
o Głosił koncepcję pieniądza pracy, która miała zlikwidować niesprawiedliwość społeczną
o człowiek jest produktem społecznym, a źle zorganizowane społeczeństwo kształtuje ludzi złych, którzy popełniają przestępstwa
o w złym społeczeństwie rozdział dóbr jest nieracjonalny, racjonalny podział dóbr zapewnić szczęście ludziom a racjonalnie zorganizowane społeczeństwo ma zlikwidować przestępczość
o Jest uważany za ojca spółdzielczości.
o krytykował system fabryczny, zwłaszcza za wczesne zatrudnianie dzieci do ciężkiej pracy
o źródło zła to własność prywatną, która rodzi konkurencję i chciwość
o głosił zniesienie małżeństwa, wspólne wychowywanie dzieci, zlikwidowanie ulic i wybudowanie dużych placów i blokowisk
· Charles Fourier
o Uważany za twórcę terminu feminizm, którego użył po raz pierwszy w 1837 roku
o Twierdził, iż troska i współpraca to droga do doprowadzenia do społecznego sukcesu.
o Społeczność kooperująca osiągnie w krótkim czasie ogromny wzrost produkcji.
o Koncepcja idealnej organizacji społeczeństwa opartego na wspólnotach tzw. Falansterach
§ Podział pracy w takich falansterach miał być zgodny z naturalnymi skłonnościami ludzi i w ten sposób praca miała zarazem przynosić radość
o Twierdził, iż istnieje dwanaście "namiętności", które tworzą 810 typów charakteru.
o Obliczył, iż idealny falanster ma składać się z 1620 osób
o Przez dobrą organizację wspólnego życia można zlikwidować sprzeczność między naturą ludzką a przymusem, wynikającym z życia w zbiorowości i wyzwolić to, co najlepsze w człowieku
o Krytykował istniejące stosunki społeczno-ekonomiczne.
34. Pozytywizm prawniczy - John Austin, Rudolf Ihering, Georg Jellinek.
A. John Austin (1790-1859):
§ Przedstawiciel pozytywizmu anglosaskiego;
§ Klasyfikacja prawa- wyróżnienie porządku prawa boskiego i prawa stanowionego:
· Prawo boskie- abstrakcja, praźródło wszelkiego prawa, nie można wyprowadzić zeń konkretnych dyrektyw dla prawa pozytywnego;
· Prawo stanowione- prawo tworzone „przez ludzi dla ludzi”, prawo pozytywne ustanowione przez „suwerenny autorytet polityczny”;
§ W szerokim rozumieniu Austin ujmuje prawo w 4 kategoriach:
· Prawo boskie;
· Prawo pozytywne;
· Pozytywna moralność (kodeksy honorowe czy zwyczajowe);
· Prawo w znaczeniu „figuratywnym” np. prawa fizyki;
§ Prawem w pełni tego słowa znaczeniu nie jest prawo międzynarodowe- nie może narzucić suwerenowi konieczności określonego postępowania;
§ Prawo pozytywne- rozkaz zawierający nakaz lub zakaz określonego zachowania się, którego naruszenie jest zabezpieczone sankcją;;
§ Zasadą prawa jest formułowanie powinności;
§ Prawo zwyczajowe ma charakter rozkazodawczy, jeśli sady lub inne organy nadadzą m sankcję;
§ Suweren- podmiot uprawniony do stanowienia prawa:
· Suweren prawny- określony przez prawo;
· Suweren faktyczny- podmiot rzeczywiście sprawujący władzę;
§ Suwerenność- nieograniczone, niepodzielna i nieprzerwana władza;
§ Teoria „niezależnego społeczeństwa politycznego”- niezawisłe polityczne jednostki, podporządkowane zwierzchnikowi politycznemu;
§ Powinność państwa- zapewnienie dobrobytu poddanym;
§ Klasyfikacja form ustrojowych- rządy despotyczne i niedespotyczne:
· Rządy niedespotyczne- trwałe poszanowanie praw obywatela.
B. Rudolf Ihering (1818-1892):
§ Przyczyna powstania państwa- dążenie ludzi do osiągnięcia konkretnych celów;
§ Prawo formułuje podstawowe cele funkcjonowania zbiorowości, opierając się na środkach przymusu;
§ Jednostka posiada dwie osobowości: jest człowiekiem prywatnym, a poprzez to staje się członkiem zbiorowości, to jest społeczeństwa;
§ Podstawowym celem prawa- zabezpieczenie warunków życia społecznego oraz ustanowienie reguł jego obrony wraz z obroną interesów jednostki (prawo jako system jest rezultatem stopniowego i ewolucyjnego rozwoju zbiorowości i jednostki w walce o przyjęcie pewnych reguł jako zasad postępowania);
§ Podział prawa:
· Prawo przedmiotowe- suma orzeczeń prawnych oraz zasad organizacji życia publicznego;
· Prawo podmiotowe- zakres interesów jednostki chronionych przez państwo;
§ Obrona praw podmiotowych jako podstawa funkcjonowania zbiorowości- brak poszanowania praw podmiotowych = stan bezprawia;
§ Idea formalizmu prawnego gwarantem wolności jednostki i jej niezależności;
§ Technika prawnicza;
· Dokonanie ilościowego uproszczenia materiału poddanego ocenie prawnej;
· Posegregowanie materiału;
· Dokonanie logicznej koncentracji posegregowanego materiału;
· Usystematyzowanie całości materiału;
§ Zasady myślenia w drodze do ustalenia podstawowych konstrukcji:
· Prawidłowość uwzględniania materiału prawa pozytywnego- ustalenie norm obowiązujących podstawą dalszego rozumowania;
· Zasada niesprzeczności;
· Zasada prawniczego piękna- stosowanie języka jasnego i estetycznego.
C. Georg Jedlinek (1851-1911):
§ Metodologia badawcza- równoczesne ujmowanie tzw. elementu obiektywnego (państwo będące określonym zjawiskiem społecznym) i subiektywnego (wola państwa, czyli prawo) równoczesne koncentrowanie badań nad państwem i prawem;
§ Prawidłowość poznania prawa:
· Prawo jako zespół norm stosowanych w praktyce;
· Prawo jako zespół odpowiednio skatalogowanych i usystematyzowanych struktur powinnościowych;
§ Teoria państwa- państwo jest „korporacją osiadłego ludu, wyposażoną w bezpośrednią władzę zwierzchnią (…) lub też korporacją terytorialną wyposażoną w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią” trój elementowa definicja państwa ujmującą w jedności terytorium, ludność i władzę;
§ Jedność teleologiczna- wspólnota celów łączących zbiorowość;
§ Teoria państwa prawa- idea praworządności;
§ Definicja prawa, cechy charakteryzujące normę prawną:
· Dotyczą zewnętrznego zachowania ludzi;
· Określana są przez autorytet działający za zewnątrz jednostki;
· Przestrzeganie prawa zagwarantowane jest wolą uznanego autorytetu działającego legalnie;
§ Teoria gwarancji prawnych:
· Społeczne- zespół czynników kulturowych ograniczających samowolę np. obyczaje;
· Polityczne- podział władz;
· Prawne- instytucjonalne- gwarancje chroniące interes publiczny i gwarancje praw podmiotowych obywatela; np. odpowiedzialność osobista urzędników za wydane decyzje.
35. „Socjalizm naukowy” - Karol Marks, Fryderyk Engels.
§ Karol Marks (1818-1883):
· Metodologia myślenia marksistowskiego- każde zjawisko ma w przyrodzie materialne powiązania z innymi, składając się na pozostającą w ruchu całość;
· Rozwój społeczny- walka przeciwieństw zjawisk przyrodniczych i społecznych jako czynnik dynamizujący rozwój społeczeństwa i wyznaczającym stadia kolejnych etapów postępu;
· Podstawą egzystencji społeczeństwa jest posiadanie i organizacja środków produkcji walka klasowa- „rewolucja socjalistyczna”- przejęcie władzy przez proletariat;
· Marks wyróżnił: formację niewolniczą, feudalną, kapitalistyczną i socjalistyczną;
· Nowa klasa dochodzi do władzy drogą rewolucyjną;
· Świadomość społeczna- państwo formuje określoną postawę światopoglądową, moralną, duchową czy etyczną obywateli, tkwiącą w realiach myślenia klasowego;
·
§ Fryderyk Engels (1820-1895):
·
36. Włodzimierz Lenin.
§ 1870-1924;
§
37. Polski socjalizm - Bolesław Limanowski.
§ Rozwój myśli socjalistycznej:
o Bolesław Limanowski:
§ Nestor polskiego socjalizmu;
§ Nie przyjął marksistowskiego programu filozoficznego;
§ Podstawa- odzyskanie niepodległości, później reformy społeczne;
§ Państwo gwarancją swobód obywatelskich demokratycznych państwo ponadklasowe;
§ Demokratyczna ideologia prowadzi do socjalizmu;
§ Demokracja i socjalizm zniesienie przywilejów, oparcie organizacji społeczeństwa na poczuciu obowiązkowości i pracy;
§ Dwa rodzaje patriotyzmu: państwowy (przywiązanie do władzy) i narodowy (wspólna solidarność plemienna).
38. Darwinizm społeczny - Herbert Spencer.
DARWINIZM SPOŁECZNO- POLITYCZNY
§ Istnieją możliwości przeniesienia prawidłowości ustalonych na gruncie nauk biologicznych na płaszczyznę nauk społeczno- politycznych;
§ Odkrycie przez Darwina zasady ewolucji i walki o byt uznane zostało jako kryterium możliwe do zastosowania w zakresie wiedzy o państwie i prawie;
§ Ważniejsi przedstawiciele:
· Herbert Spencer 1820-1903:
o Metodologia badawcza- determinizm biologiczny;
o Umiejętność społeczna- zdolność naukowego przewidywania następstwa określonych zjawisk;
o Trzy rodzaje praw:
§ Powszechne- odnoszące się do wszystkich społeczeństw;
§ Ogólne- zastosowanie tylko do niektórych grup;
§ Szczegółowe- do pojedynczych społeczeństw;
o Rozwój społeczeństwa zdeterminowany czynnikami biologicznymi:
§ Czynniki zewnętrzne- całokształt warunków biologiczno- geograficznych życia społeczeństwa;
§ Czynniki wewnętrzne:
· Pierwotne- inteligencja, przebiegłość, odporność fizyczna ludzi;
· Wtórne- rozwój kultury i cywilizacji, liczebny wzrost społeczeństwa;
o Walka o byt określała prawidłowość rozwoju gatunków- stałe doskonalenie się, rozwój człowieka potwierdzeniem prawidłowości;
o Społeczeństwo jako korporacje:
§ Społeczeństwa przemysłowe- podstawa władzy organ reprezentacyjny, jednostka korzysta z autonomii i wolności;
§ Społeczeństwa zorganizowane dla celów wojskowych- przyjęcie zasad organizacji wojskowej w życiu;
o Powstanie prawa- kształtowanie się dwojakich norm:
§ Dających wyraz zgodności interesów między jednostkami;
§ Na określonym etapie rozwoju prawo zaczęło chronić przywileje i interesy rządzących;
o Podstawowe prawo natury- prawo równej wolności;
o Problem legalności lub bezprawności danego czynu związany z założeniem naruszenia wolności innego podmiotu, czyli wolności innej jednostki;
o Najlepszy model- ustrój liberalistyczny, gdyż wyzwala pełnię aktywności jednostki;
o Przyszłość społeczeństwa- ideał państwa przemysłowego, urzeczywistniającego ideę wolności i sprawiedliwości.
39. Teoria podboju Ludwika Gumplowicza.
1. Ludwik Gumplowicz 1838- 1909:
a. Rozwój społeczny w świetle darwinowskiej walki gatunków rezultatem ewolucja form ustrojowych;
b. Jednostka nie posiada zbyt wielkich szans na utrzymanie się w walce, dlatego musi należeć do określonej grupy społecznej;
c. Teoria ras;
d. Rasa ludzka to wspólnota interesów grupy ludzi, zmierzających do uzyskanie określonego statusu politycznego i ekonomicznego;
e. Walka ras- zasadą rozwoju społecznego;
f. Teoria podboju- powstanie państwa- ludy bardziej rozwinięte podbiły słabsze, ustanawiając swe władztwo w postaci państwa;
g. Państwo przeszło określone etapy rozwoju:
i. Pierwotny;
ii. Feudalny;
iii. Nowoczesne państwo kultury;
h. Funkcja amalgamacyjna państwa- pogłębianie oświaty, opieki zdrowotnej, zamożności, wiedzy, niezależności człowieka;
i. Postanie prawa w sposób ewolucyjny- prawo nie jest rezultatem porozumienia powszechnego, jest odzwierciedleniem walki toczącej się między grupami ludzi, sankcjonując przewagę jednych nad drugimi;
j. Prawo- system dynamiczny, oparty na walce ludzi o swe prawa;
k. Krytykował marksizm;
l. Nowoczesne państwo kultury stanowić powinno wizję przeciwstawną utopii komunistycznej.
40. Anarchizm - Pierre Joseph Proudhon, Michaił Bakunin, Piotr Kropotkin.
DOKTRYNA ANARCHIZMU
§ Podstawowym złem deformującym stosunki społeczne jest państwo;
§ Postulat likwidacji państwa- konieczność zrezygnowania z organizacji państwowej;
§ Absolutna wolność człowieka;
§ Samo istnienie państwa uniemożliwia urzeczywistnianie wolności jednostki;
§ Pierre- Joseph Proudhon 1809-1865:
o Przemiany społeczne opierają się na stabilizacji form instytucjonalnych (ujęcia życia w statyczne reguły działania);
o Przeciwnik systemu parlamentarnego- przedstawicielstwo koliduje z suwerennością ludu;
o Wolność- przyrodzona właściwość człowieka & nieskończony cel jego rozwoju;
o Dwoistość człowieka- jednostka indywidualna jak i społeczna;
o Krytyka własności prywatnej;
o Anarchia nie oznacza całkowitej swobody działania, lecz poczucie stałego związku między wolnością własną a wolnością innych;
o Anarchia- likwidacja organu stojącego nad społeczeństwem, nie jest natomiast tożsama z samowolą i bezprawiem;
o Postulował eliminację pieniądza, zamiast niego bank wymiany (za bony);
o Opowiadał się za federalistyczną strukturą państwa- samorządowe, autonomiczne gminy; kontakty międzypaństwowe na zasadzie kontaktów gmin;
o Likwidacja państwa drogą „perswazji”.
§ Michał Bakunin 1814- 1876:
o Społeczeństwo stanowi naturalne środowisko dla jednostki;
o Wolność tłumiona przez państwo;
o Likwidacja państwa jest warunkiem autonomii i absolutnej wolności człowieka;
o Każda forma państwa jest niekorzystna;
o Człowiek powinien mieć możliwość swobodnego organizowania się w imię własnych interesów;
o Likwidacja państwa poprzez rewolucję anarchistyczną;
o Wizja przyszłego społeczeństwa- życie kolektywne i bezpaństwowe;
o Kolektywizm- wartością moralną, kształtującą życie jednostki i zbiorowości.
§ Piotr Kropotkin 1841-1921:
o Opowiada się za rewolucją;
o Przyszłość- związek wolnych i samorzutnie powstających stowarzyszeń produkcyjnych;
o Więź państwowa przeciwstawiona więzi społecznej.
41. Nauczanie społeczne Kościoła - Leon XIII.
§ Aggiornamento (uwspółcześnienie)- polityka podjęta przez Leona XIII;
§ 1891r. encyklika Rerum novarum- stanowisko polityczne papiestwa w czasach kapitalistycznych;
§ Filozoficzna podstawa doktryny kościelnej- tomizm- cele najwyższe związane ze zbawieniem, do którego droga prowadziła przez lojalne wykonywanie obowiązków w zakresie pracy i religijności;
§ Personalistyczna wizja jedności duszy i ciała;
§ Solidaryzm chrześcijański;
§ Nienaruszalność prawa własności- uznane zostało za naturalne; gwarancja prawa własności podstawą porządku państwowego i społecznego;
§ Akceptacja istnienia nierówności społecznych- będąca konsekwencją praw naturalnych i zróżnicowania ludzi w procesie spełniania potrzebnych społeczeństwu funkcji;
§ Uzasadnienie dopuszczalności majątkowych skrajności państwa burżuazyjnego;
§ Główne założenia doktryny socjalistycznej:
· Krytyka programu zniesienia własności prywatnej i zastąpienia jej własnością wspólną- likwidacja własności prywatnej prowadzi do zamieszania w życiu społecznym, publicznym i osobistym;
§ Program przeciwdziałania sprzecznościom klasowym- postulat wzięcia „maluczkich” w opiekę;
§ Socjalny program społeczny Leona XIII- przekształcenie modelu kapitalistycznego ustroju w model demokracji chrześcijańskiej (władza- strzegąca porządku, poszanowania praw; własność fundamentem organizacji społeczeństwa);
§ Encyklika określiła prawo robotników do grupowania się w związkach zawodowych oraz innych stowarzyszeniach jako prawo naturalne;
§ Nawoływanie do zwalczania ruchu socjalistycznego i komunistycznego jako doktryn wywrotowych;
§ Konieczność zwrócenia uwagi na problem ochrony ludności pracującej przed nadmiernym wyzyskiem kapitału- ochrona pracy kobiet i dzieci.
42. Solidaryzm - Leon Duguit.
§ 1859-1928;
§ Założenia solidaryzmu w prawie:
· Badanie szczegółowych faktów społecznych wytyczną teorii solidaryzmu w prawie;
· Zasadą postępowania człowieka jest współdziałanie z grupą społeczną, w której obowiązują pewne podstawowe i szanowane przez wszystkich reguły postępowania;
· Prawo istnieje wszędzie tam, gdzie wykształciło się społeczeństwo;
· Znaczenie fundamentalne- nakaz współdziałania jednostek w formie ponadczasowego imperatywu- „norma podstawowa”;
· Odrzucenie pozytywizmu prawniczego i teorii prawa natury- prawo powinno nawiązywać do „normy podstawowej”;
§ Norma społeczna:
· Nakaz solidarnego zachowania się jednostek
· Klasyfikacja norm obowiązujących w społeczeństwie zakłada podział na:
o Reguły ekonomiczne;
o Reguły moralne;
o Reguły prawne;
· Zasada funkcjonowania norm społecznych- potrzeba solidarnego działania jednostek;
§ Teoria państwa i prawa:
· Definicja państwa- w miarę rozwoju społeczności selekcjonują się jednostki czy grypy bardziej sprawne, uzyskując przewagę nad innymi, formując aparat- państwo;
· Podział społeczeństwa na rządzących i rządzonych;
· Duguit kwestionuje istnienie bezpośredniego związku między państwem i prawem- prawo pojawia się w rezultacie uformowania się społeczeństwa, więc jest zjawiskiem niezależnym i wcześniejszym od państwa;
· Podział prawa:
o Przepisy normatywne- nakaz/ zakaz jakiegoś postępowania;
o Przepisy techniczne lub konstruktywne, zmierzające do zorganizowania oraz określenia reguł odwoływania się do sankcji;
· Tworzenie prawa- „odczytywanie” przez organ państwowych już uformowanych zwyczajów społecznych;
· Norma prawna stoi ponad ustawodawcą;
· Źródło powstania prawa- „świadomość” solidarystycznego zachowania się- normami prawnymi powinny być reguły społeczne sprzyjające i pogłębiające poczucie solidarnego działania jednostek;
· Zadania państwa- zapewnienie poszanowania norm prawnych, ogólnego poczucia bezpieczeństwa i porządku;
§ Krytyka praw podmiotowych.
43. Socjologia polityki Maxa Webera.
§ 1864-1920;
§ Związki treściowe miedzy heglizmem a postawą Wezera- wspólne podkreślania szczególności i specyfiki cywilizacji zachodniej;
§ Koncepcja racjonalizmu jako najbardziej dominująca zasada kształtowania społeczeństw zachodnioeuropejskich, nawiązanie do heglowskiego „ducha narodu”;
§ Polityka- aktywność:
· Ma za przedmiot zakres działalności państwowej związany z kreowaniem nowych wartości oraz podejmowaniem problemów mających w przyszłości decydujące znaczenie dla losów narodu;
· Nieodłącznie wiążę się z wykorzystywaniem władzy państwowej w sensie zastosowania siły władczej w celu urzeczywistniania ustalonych uprzedni zdań;
· Dla działalności politycznej niezbędne jest istnienie czynnika, jak panowanie państwowe;
· Weber dążył do odgraniczenia sfery aktywności politycznej od pojęcia administracji;
§ Władza i państwo:
· Władza- cechy władzy:
o Możliwość rozkazywania przez jedną stronę oraz wymuszania przez nią posłuszeństwa (stosunek wolicjonalny);
o Władza- swoista monopolizacja funkcji przymusu;
o Nosicielem władzy- państwo;
o Wyraźnie zaznaczony indywidualizm cech przywódców organizacji politycznych;
· Panowanie- rzeczywiste podporządkowanie się określonych podmiotów instancjom władczym:
o Panowanie legalne- zgodnie z prawem ;
o Panowanie tradycyjne- odwołanie do tradycji historycznego panowania określonych osób, rodów itd.;
o Panowanie charyzmatyczne- wiara w cechy przywódcze osoby, która sprawuję władzę;
· Wyróżnienie klas społecznych ze względu na kryteria ekonomiczne, stany zaś na podstawie kryteriów społecznych;
44. Doktryna państwa faszystowskiego - Benito Mussolini.
§ 1883-1945;
§ Ustrój faszystowski- dyktatura wodza;
§ Fanatyczny nacjonalizm, głoszący przewagę cech własnego narodu nad innymi;
§ Oddziaływanie doktryn rasistowskich;
§ Antykomunizm;
§ Gloryfikacja wojny jako podstawowy środek urzeczywistnienia celów państwowych oraz kształtowania charakteru narodowego;
§ Skrajny totalitaryzm państwowo- partyjny- podporządkowanie społeczeństwa systemowi władzy;
§ Pogarda dla praw jednostki;
§ Faszyzm włoski, prócz z filozofii neoheglowskiej, czerpał wiele Machiavellego, opierał się na darwinizmie społecznym, nacjonalistycznych doktrynach solidaryzmu społecznego;
§ Prawo władzy do ingerowania w każdą część życia jednostki;
§ Zasada "współpracy" klas społecznych, na której oparto i wprowadzono system korporacyjny, mający na celu wyeliminowanie konkurencji interesów pracowników i pracodawców w imię "wyższych celów", w imię solidaryzmu narodowego;
§ Państwo jest twórcą narodu- koncepcja zwana kreacjonistyczną;
45. Społeczno - polityczna myśl Kościoła w drugiej połowie XX w. - Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II.
§ Jan XXIII:
· Zauważał problemy współpracy wierzących i niewierzących; doniosłość ruchu ekumenicznego;
· Suwerenność ludu- gwarancją rozumnego i demokratycznego stanowienia praw pisanych;
· Filozofia personalistycznej wizji człowieka i obywatela- potwierdzenie rangi praw człowieka;
· Zasada poszanowania własnością łączona z wolnością;
· Papież opowiadał się w jakimś zakresie za interwencjonizmem państwowym;
· Głosił program sprawiedliwego podziału bogactw;
· Zmierzał do ochrony najsłabszych, zagwarantowania godnej płacy roboczej czy zapewnienia podstawowych praw politycznych;
· Żądanie dekolonizacji- potępienie uzależnienia narodów słabszych jako konsekwencji przemocy bogatszych;
· Program współpracy narodów bez użycia przemocy;
· Fundamentalność idei pokoju jako najbardziej podstawowego dobra;
§ Paweł VI:
· Kontynuacja doktryny soborowej- otwartość zarówno na sprawy interpretacji politycznych, jak i teologicznych pogłębianie ekumenizmu, walka o prawa jednostki, rozwijanie katolickiej filozofii pokoju;
· Konieczność powszechności oświaty, poszanowania odrębności narodowości;
· Ewolucyjne kształtowanie nowych stosunków społecznych;
· Teologia pokoju;
· Pokój wyrazem solidarności między narodami, odpowiadając idei humanistycznej pomocy niesionej przez państwa bardziej rozwinięte narodom potrzebującym pomocy;
· Ideologia pokoju powiązana z prawami człowieka;
· Pokój nie jest utopią- ma charakter dynamiczny.
§ Jan Paweł II:
· Problematyka jednostki, człowiek traktowany w 3 wymiarach- przyrodniczym, psychologicznym i nadprzyrodzonym;
· Wewnętrzne życie człowieka skoncentrowane wokół 2 wartości głównych: dobra i prawdy;
· Prawem podstawowym jest wolność wyprowadzona z godności;
· Podkreślany katalog praw człowieka m.in. prawo do życia, wolności, mieszkania, opieki, wolności słowa;
· Teoria niepodzielności wolności w sensie ekonomicznym, politycznym, kulturalnych, społecznym, religijnym;
· Państwo spełnia 3 podstawowe funkcje: ekonomiczną, polityczną i duchową;
· Człowiek „powołany do pracy”;
· Praca podstawową wartością „uspołecznienia” człowieka oraz środkiem zagwarantowania jego egzystencji;
· Dwa wymiary pracy: wertykalny (przybliżenie się do Boga) i horyzontalny (środek doskonalenia ludzkiego bytowania);
· Praca podstawą autokracji podmiotu wewnętrznej (człowiek staje się tym, kim powinien) i zewnętrznej (eksploatacja sił w działaniu);
· Trzy podstawowe zakresy pracy- rozwój jednostki, utrzymanie rodziny, dobro społeczeństwa;
· Zasada współdziałania Kościoła i państwa- zasada suwerenności i Kościoła i państwa; zasada wolności religii i Kościoła; idea wolności wyznania; zasada współpracy Kościoła i państwa oparta na dialogu;
· Pokój wewnętrzny i międzynarodowy.
46. Neoliberalizm - Friedrich August von Hayek.
§ Zajmował się problemami: tzw. Czystej teorii ekonomicznej, polityki ekonomicznej, filozofii politycznej i teorii prawa, metodologii nauk i psychologii;
§ Zadania państwa- organizacja ram swobodnego funkcjonowania gospodarki opartej na praiwe popytu i podaży;
§ Państwo- odpowiada za pomoc charytatywną, ochrona środowiska, rozwój programów szkolnictwa;
§ Wolność- brak przymusu, nieodłącznie związana z odpowiedzialnością- nie jest możliwa ucieczka od odpowiedzialności z zachowaniem wolności wyboru;
§ Idea sprawiedliwości- np. reguły podziału dóbr;
§ Kommutatywne pojmowanie sprawiedliwości oparte na zasadzie swobodnie zawieranych umów;
§ Teoria podziału władz- zgromadzenie ustawodawcze ma za razem stanowić prawo i kontrolować oraz podejmować decyzję w zakresie kierowania administracją- powołanie dwóch oddzielnych izb parlamentarnych;
§ Idea praworządności- podstawowa gwarancja wolnościowego kształtowania stosunków społecznych.
zakładała, iż bank centralny przez swoje filie miał potwierdzać ilość pracy wydatkowanej na wytworzenie danego towaru. Dowody tego potwierdzenia, czyli bony pracy, służyłyby jako przekazy na ekwiwalent we wszystkich innych towarach złożonych w magazynach bankowych. Koncepcja pieniędzy pracy opierała się na uzaniu pracy jako podstawę wszelkiej wartości, a jej celem było usunięcie niesprawiedliwości społecznej.