Beskidy Zachodnie - podstawowe zagadnienia na egzaminy połówkowe

To rzecz jasna podstawy, będzie mi bardzo miło jak przed egzaminami cos sobie doczytacie - przewodniki można pożyczyć z klubu:)

Pozdrawiam i życzę miłej nauki, nie jest jej aż tak dużo:)

Maciek

P.S. Przypominam że można, a nawet jest to wskazane :) zapisywać się jeszcze na Sylwestra SKPT w Gruszowcu (Beskid Wyspowy). Zapisy przyjmuje Dominika „Misia” Plewko ([e-mail], tel [phone])

Podział Karpat

Zgodnie z klasyfikacja J. Kondrackiego, Karpaty podzielić można na 8 prowincji.

Beskidy Zachodnie leżą w dwóch z nich: Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (1.1) oraz Centralne Karpaty Zachodnie (1.2)

Powstanie Karpat

• Ocean Tetydy (ok. 200 mln lat temu)

• ruchy górotwórcze na obszarze części Karpat. Na obszarze dzisiejszych Karpat zewnętrznych utworzyło się płytkie morze dając początek tworzeniu się skał fliszowych (ok. 100 mln. lat temu)

• ruchy górotwórcze Karpat Fliszowych - zostały one ściśnięte przez sztywny blok napierający z południa, pofałdowane i nasunięte na północ. (ok 25 mln. lat temu)

• zalanie przez morze kotlin: Sądeckiej i Nowotarskiej i pozostawienie tam swoich osadów (kilkanaście mln. lat temu)

• proces niszczenia przez deszcz, słońce, wiatr i zmiany temperatury, który doprowadził góry do dzisiejszego wyglądu.

Budowa Karpat

• Zewnętrzne Karpaty Zachodnie zbudowane są z fliszu karpackiego - naprzemianległych warstw piaskowców i łupków, rzadziej zlepieńców, iłowców i margli

• Pieniński Pas Skałkowy - należy do Centralnych Karpat Zachodnich, zbudowany jest z wapieni

Granice i zasięg Beskidów Zachodnich

a. Granica geograficzna

• Granica zachodnia: rz. Beczewa, Brama Morawska

• Granica wschodnia: Przełęcz Łupkowska- rz. Osława - rz.Osławica

W tych granicach na terenie Polski leżą w całości lub części następujące grupy górskie i regiony:

• Beskid Śląski

• Beskid Żywiecki

• Beskid Wyspowy

• Beskid Makowski

• Beskid Mały

• Gorce

• Pieniny

• Beskid Sądecki z Górami Leluchowskimi

• Beskid Niski

• Pogórze Wielickie

• Pogórze Wiśnickie

• Pogórze Ciężkowickie

• Pogórze Rożnowskie

• Podhale

• Spisz

• Orawa

• Kotlina Żywiecka

• Kotlina Orawsko - Nowotarska

• Kotlina Sądecka

b. Granica uprawnień państwowych (cz. wschodnia Beskidów Zachodnich)

• Granica zachodnia: Przełęcz Jałowiecka, rz. Skawica, rz. Skawa

• Granica wschodnia: szczyt Obicz, rz. Ropa, rz. Wisłoka

• Granica północna: linia kolejowa Cieszyn - Goleszów - Bielsko-Biała - Wadowice - Kraków - Tarnów

• Granica południowa: granica państwa, granica Tatrzańskiego Parku Narodowego

• W skład terenu uprawnień wchodzą: Beskid Wyspowy, Beskid Żywiecki (fragment), Beskid Makowski (nie cały), Gorce, Pieniny, Beskid Sądecki, część Beskidu Niskiego, Pogórze Wielickie, Pogórze Wiśnickie, Pogórze Ciężkowickie, Podhale, Spisz i Orawa

Charakterystyka grup górskich

Beskid Śląski

• najlepiej zagospodarowany turystycznie (schroniska, wyciągi, kurorty narciarskie)

• Położony w pobliżu dużego ośrodka miejskiego (Bielsko-Biała)

• Podzielony na dwa równoległe pasma: pasmo Baraniej Góry i pasmo Wielkiej Czantorii

• Najważniejsze szczyty: Barania Góra, Skrzyczne (1257), Wielka Czantoria, Wielki Stożek, Szyndzielnia

• W Beskidzie Śląskim występuje największa w BZ liczba jaskiń

• Przy szlaku z Bystrej na Magurę znajdują się ruiny...basenu

• Z Bielska Białej na Szyndzielnie prowadzi kolej Gondolowa (jedna z 2 w BZ)

• Na pograniczu Beskidu Śląskiego znajduje się wieś Milówka, z której pochodzą bracia Golec. W sercu Beskidu Śląskiego leży Wisła, w której mieszka Adam Małysz

Najważniejsze obiekty:

• Ośrodek Koronkarstwa - Koniaków,

• Muzeum im. Gustawa Morcinka - Skoczów,

• kościół drewniany w Puńcowie

Beskid Żywiecki

• Najwyższa i największa pod względem obszaru grupa górska na terenie uprawnień

• Całkiem nieźle zagospodarowana

• Szlak o charakterze wysokogórskim prowadzi z Markowych Szczawin na Babią Górę

Beskid Żywiecki dzieli się na sześć części:

• Grupa Wielkiej Raczy

• Grupa Pilska

• Pasmo Babiogórskie

• Pasmo Jałowieckie

• Pasmo Policy

• Pasmo Podhalańskie (Beskid Orawsko-Podhalański)

Najważniejsze szczyty: Babia Góra (1725), Pilsko, Polica, Wielka Racza, Wielka Rycerzowa, Jałowiec, Romanka

• 2 kwietnia 1969 roku na zboczach Policy rozbił się samolot rejsowy LOTu, zginęły 53 osoby, w tym Zenon Klemensiewicz, wybitny językoznawca

• Na szczycie Babiej Góry znajdują się kamienne tablice z napisami upamiętniającymi stacjonowanie w Zawoji Legionów Piłsudskiego, ponadto pomnik ku czci Jana Pawła II, oraz obelisk Habsburgów. Kiedyś był jeszcze obelisk upamiętniający wejście na szczyt Lenina.

• Na zboczach Babiej Góry odkryto napis pozostawiony kilkaset lat temu przez poszukiwaczy skarbów

• Na Markowych Szczawinach pod Babią Górą stoi pierwsze polskie schronisko w Beskidach (1906r.)

Najważniejsze obiekty:

• Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej - Markowe Szczawiny,

• Skansen Budownictwa Babiogórskiego - Zawoja-Ryżowane,

• Orawski Park Etnograficzny (skansen) - Zubrzyca Górna,

• kościoły drewniane: Orawka, Zawoja,

• karczmy: Sucha Beskidzka „Rzym”, Jeleśnia, Zawoja,

Beskid Mały

• Swą nazwę zawdzięcza niewielkiemu obszarowi, a nie wysokościom bezwględnym swoich szczytów

• Podzielony przełomem Soły na dwie części: pasmo Magurki Wilkowickiej oraz pasmo Łamanej Skały i Leskowca

• Najważniejsze szczyty: Czupel (933), Magurka Wilkowicka, Łamana Skała, Laskowiec

• Ze szczytu Leskowca rozciąga się panorama na 360 stopni

• Na szczycie góry Żar zbudowano zbiornik wodny zasilający elektrownię szczytowo pompową. Wewnątrz góry woda spada z wysokości 440 metrów

Najważniejsze obiekty:

• Dom Papieża Jana Pawła II - Wadowice,

• kościoły drewniane: Gilkowice, Łodygowice,

Beskid Makowski

• Jest najniższą grupą górską w Beskidach Zachodnich

• Rzeki Skawa i Raba dzielą go na 3 części: pasmo Lasku i Solniska, grupę Koskowej Góry, Pasmo Lubomira i Łysiny

• Najważniejsze szczyty: Lubomir (904), Łysina, Koskowa Góra, Kotoń

• Na terenie Beskidu Makowskiego występują jeziorka osuwiskowe. Dwa z nich (Morskie Oko i Ploso) powstały na stokach Lasku, w dolinie Koszarawy.

• Na szczycie Lubomira przed II wojną funkcjonowało obserwatorium astronomiczne. Obecnie trwa budowa nowego

• W Lachowicach w 2001 roku osuwisko zniszczyło 15 domów

Najważniejsze obiekty:

• kościoły drewniane: Lachowice, Rychwałd,

• karczmy: Krzywaczka, Rychwałd,

• młyn wodny (drewniany): Lachowice,

• założenie klasztorne: Kalwaria Zebrzydowska (Bernardyni).

Beskid Wyspowy

• Jego budowa różni się od pozostałych grup, nie ma wielu pasm, są natomiast pojedyncze szczyty

• Najważniejsze szczyty: Mogielica (1170), Luboń Wielki, Śnieżnica, Ćwilin, Jasień

• Na zboczach Szczebla znajduje się jaskinia Zimna Dziura, w której do wczesnego/późnego lata utrzymuje się śnieg

• Stacja Kasinka Wielka na linii Kolei Transwersalnej jest częstym „aktorem” w filmach wojennych. „Grała” między innymi w liście Schindlera

• Na szczycie Lubonia Wielkiego na potrzeby transmisji zawodów narciarskich w 1962 roku postawiono maszt, będący obecnie znakiem rozpoznawczym tego szczytu.

Najważniejsze obiekty:

• Muzeum Ziemi Limanowskiej - Limanowa,

• dwory: Laskowa, Limanowa,

• kościoły drewniane:, Kasina Wielka, Krzeczów, Lipnica Murowana, Wiśniowa,

• założenie klasztorne w Szczyrzycu (Cystersi)

Gorce

• Budowa Gorców jest charakterystyczna, bowiem Gorce mają kształt rozrogu górskiego, w którego centrum znajduje się Turbacz. W osobnym paśmie leży Lubań

• Najważniejsze szczyty: Turbacz (1310), Gorc, Jaworzyna Kamienicka, Kudłoń, Lubań

• Na przełęczy Borek (między Kudłoniem a Jaworzyną Kamienicką) dojdzie w geologicznej przyszłości do kaptażu (przejęcia wód jednego z potoków przez inny)

• Do 1947 roku w Gorcach działał partyzant Józef Kuraś ps. Ogień

• Na zboczach Runka są dwa jeziorka osuwiskowe, obecnie w zaawansowanej fazie zarastania

Najważniejsze obiekty:

• Muzeum Kultury Szlacheckiej „Dworek Tetmajerów” - Łopuszna,

• Muzeum Władysława Orkana „Orkanówka” - Rabka,

• Tischnerówka - Łopuszna

• kościoły drewniane: Grywałd, Dębno, Lubomierz, Łopuszna, Niedźwiedź, Rabka, Rdzawka, Sieniawa, Szczawa, Tylmanowa,

Pieniny

• Pieniny są podzielone rzeką Dunajec na trzy części: Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe oraz Małe Pieniny

• Najważniejsze szczyty: Wysoka (1050), Trzy Korony, Sokolica, Żar (zwany mylnie Braniskiem)

• W przeciwieństwie do reszty Beskidów Zachodnich, zbudowane są głównie z wapieni

• W stokach Jarmuty w Małych Pieninach znajdują się stare sztolnie, w których wydobywano srebro

• Obecne wsie Jaworki oraz Szlachtowa (a także nieistniejące już Biała Woda i Czarna Woda) zamieszkałe były przez tzw. Rusinów Szlachtowskich, do czasu ich wysiedlenia w ramach akcji Wisła

• W Obłazowej (Pieniny Spiskie) odkryto jaskinię, w której znaleziono najstarszy bumerang na świecie

Najważniejsze obiekty:

• Muzeum Zamkowe - Niedzica,

• Muzeum historii budowy zapory - Niedzica

• Muzeum Pienińskie im. Szalaya -Szczawnica,

• dworki: Frydman, Szczawnica,

• cerkwie murowane: Jaworki, Szlachtowa,

• kościoły murowane: Frydman, Krempachy, Krościenko, Nowa Biała,

Beskid Sądecki

• Beskid Sądecki przedzielony jest przełomem Popradu na dwa pasma: Pasmo Radziejowej oraz Pasmo Jaworzyny Krynickiej. Ponadto wyróżnić można Góry Leluchowskie

• Najważniejsze szczyty: Radziejowa (1262), Wielki Rogacz, Przechyba, Jaworzyna Krynicka, Runek, Pusta Wielka

• W Beskidzie Sądeckim jest wiele źródeł wody mineralnej

• Na szczycie Pustej Wielkiej próbowano sztucznie wprowadzić kosodrzewinę

• Na polanie Koniecznej (pasmo Radziejowej) są ruiny pomnika upamiętniającego walczące tu oddziały partyzanckie

• W Beskidzie Sądeckim znajduje się wiele cerkwi

Ważniejsze obiekty

• Muzeum Turystyki Górskiej - Jaworzyna Krynicka (schr. PTTK),

• Muzeum Nikifora - Krynica,

• Sądecki Park Etnograficzny (skansen) - Nowy Sącz,

• dwory: Muszyna, Nawojowa,

• cerkwie drewniane: Andrzejówka, Jastrzębik, Krynica, Łosie, Maciejowa, Milik, Mochnaczka, Roztoka Wielka, Szczawnik, Wierchomla Wielka, Złockie,

• cerkwie murowane: Łabowa, Zubrzyk, Żegiestów,

• kościoły drewniane: Krynica, Łabowa,,

• założenia klasztorne: Stary Sącz (Klaryski),

• uzdrowiska: Krynica Zdrój, Piwniczna Zdrój, Muszyna Zdrój, Żegiestów Zdrój.

Spisz, Orawa, Podhale

• To regiony etnograficzno - historyczne częściowo pokrywające się obszarem z obszarem grup górskich (patrz mapka powyżej)

Ważniejsze obiekty:

• Kościoły drewniane: Trybsz, Orawka

• Kościoły murowane: Frydman, Krempachy, Nowa Biała

• Jurgowskie Stajnie w Dursztynie

• Sypańce (gliniane spichlerze) - Kacwin

• Zamek w Niedzicy

Parki Narodowe na terenie Beskidów Zachodnich

• Babiogórski Park Narodowy (w godle Okrzyn jeleni - roślina, babiogórski endemit)

• Pieniński Park Narodowy (Trzy Korony)

• Gorczański Park Narodowy (Salamandra Plamista)

Piętrowy układ roślinności

Piętra roślinności są obniżone w stosunku do Tatr o ok. 100-150 metrów.

Najłatwiej go zaobserwować wchodząc na Babią Górę tzw. Percią Akademików:

• Regiel dolny (700-1150) m n.p.m.(buk, świerk, jodła)

• Regiel górny (1150-1350) (świerk)

• Piętro kosodrzewiny (1350-1650) (kosodrzewina, jarzębina)

• Piętro alpejskie (1650-1725) - (rogownica alpejska, porosty)

Kosodrzewina w Beskidach znajduje/znajdowała się:

• Babia Góra (B. Żywiecki)

• Pilsko (B. Żywiecki)

• Polica (1369 m. npm) (B. Żywiecki)

• Kudloń -(1256 m npm -sztuczne nasadzenia (Gorce)

• Jaworzyna Krynicka (1114 - sztuczne nasadzenia) (B. Sądecki)

• Pusta Wielka (1061 m. npm) (B. Sądecki)

Ważniejsze obiekty geologiczne:

Przełomy:

• Przełom Dunajca (Pieniny)

• Przełom Popradu (Beskid Sądecki)

• Przełom Soły (Beskid Mały)

• Przełom Białki (Pieniny Spiskie)

Jeziorka osuwiskowe:

• Mokry Stawek (Babia Góra) - B. Żywiecki

• Morskie Oko, Ploso (Lasek) - B. Makowski

• Jeziorka Zawadowskie (Runek) - Gorce

Ostańce:

Diabelski Kamień pod Barnasiówką (B. Makowski)

Maczuga Gęśle (Pieniny Spiskie)

Kamień św. Kingi - Jaworzyna Krynicka (B. Sądecki),

Zagospodarowanie turystyczne:

• Dwa szlaki o podwyższonym poziomie trudnosci: Perć Akademików (Markowe Szczawiny-Babia Góra), Perć Borkowskiego (Rabka Zaryte-Luboń Wielki)

• Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego (od Ustronia do Krynicy) - kolor czerwony

• Beskidy Zachodnie (zwłaszcza Śląski i Żywiecki) zagospodarowane zostały przez dwie organizacje: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (później PTTK) oraz niemiecką organizację Beskidenverain.

3

---