1.2. Główne podmioty funkcjonujące w środowisku bezpieczeństwa
Współczesne środowisko bezpieczeństwa - w wymiarze podmiotowym, przedmiotowym, procesualnym - można definiować w odmienny sposób, w zależności od różnorodnych teorii oraz podejść poznawczych. Nie sposób, zatem zaprezentować jednolitej teorii bezpieczeństwa, lecz de facto wiele teorii cząstkowych tworzących w miarę spójne podejście badawcze. Dotyczy ono jednak zawsze podmiotów stosunków społecznych w postaci: państw oraz społeczeństw, narodów i narodowości, tworzonych z ich udziałem instytucji i organizacji rządowych i pozarządowych o charakterze narodowym i ponadnarodowym. Jest to rezultatem występowania we współczesnych stosunkach międzynarodowych podmiotów, które niezależnie od swego charakteru, z uwagi na demokratyczność wzajemnych relacji między państwami, są częścią społeczności międzynarodowej. Wyklucza to zatem model sensu stricte państwowocentryczny i skłania do przyjęcia modelu złożonego z wielu podmiotów stosunków społecznych występujących w wymiarze narodowym i międzynarodowym. W związku z tym, środowisko bezpieczeństwa definiowane jest w ujęciu systemowym jako interakcje uczestników stosunków międzynarodowych w ich środowisku. Interakcje te tworzą przy tym oddziaływania i współzależności generujące określoną strukturę, podział ról oraz cechy funkcjonalne systemu (zmienne zależne i niezależne).
Pojęcie bezpieczeństwa w znaczeniu politologicznym, występujące w naukach społecznych, cechuje różnorodność i dowolność wykładni. Współcześnie mamy do czynienia z nieustającym rozszerzaniem jego znaczenia, co sprawia, że nie ma spójnej uzgodnionej definicji bezpieczeństwa. Nie mniej jednak, w literaturze przedmiotu możemy wyodrębnić trzy główne podejścia, na podstawie, których podejmowane są próby zdefiniowania tego pojęcia. Są to: sposób odczuwania bezpieczeństwa, sposób rozumienia bezpieczeństwa, sposób określania bezpieczeństwa. Dlatego też po zimnowojenne ujęcie terminu bezpieczeństwo koncentruje się zazwyczaj na stosunku do:
Stanu bezpieczeństwa: subiektywnego, obiektywnego, negatywnego, pozytywnego;
Procesu bezpieczeństwa;
Zakresu podmiotowego bezpieczeństwa;
Zakresu przedmiotowego bezpieczeństwa;
Dynamiki (oraz towarzyszącej jej ewolucji) bezpieczeństwa.
Tego typu ujęcia występują zwykle w odniesieniu do wymiaru narodowego i międzynarodowego bezpieczeństwa, posługując się przy tym licznymi modelami eksplanacyjnymi w oparciu, o które tworzone są jego teorie. Ujęcia te stosowane są w wielu odmiennych podejściach badawczych.
Rozpatrując cechy własne podmiotów środowiska bezpieczeństwa w postaci: państw oraz społeczeństw, narodów i narodowości, tworzonych z ich udziałem instytucji i organizacji rządowych i pozarządowych o charakterze narodowym i ponadnarodowym należy przede wszystkim podkreślić ich różnorodność. Współcześnie, bezpieczeństwo danego podmiotu oraz jego stan implikują nie tylko uwarunkowania polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, czy militarne, lecz przede wszystkim trendy związane z rozwojem cywilizacji, nauki, techniki. Trendy te wpływają na kształt i charakter aktualnego oraz przyszłego bezpieczeństwa Rozwój nanotechnologii, biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii kwantowej decyduje przy tym o skali i rodzajach przekształceń, które następują w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym funkcjonowania danego podmiotu w środowisku bezpieczeństwa. Konwergencja nanotechnologii, biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii kwantowej zadecyduje przy tym, jakie narzędzia i metody umożliwią bezpieczne zapewnienie bytu oraz rozwoju podmiotu w XXI wieku, wyzwaniach, którym będzie musiało sprostać oraz zagrożeniach, którym powinno być zdolne się przeciwstawić. Na tym tle rozwój nauk kognitywnych - dzięki kwantowej teorii materii, teorii życia uwzględniającej strukturę DNA, technice komputerowej - prawdopodobnie pozwoli na zastosowanie nowych mechanizmów i struktur obronnych, tak w społeczeństwie, państwie, jak i we wszelkich tworzonych i znoszonych strukturach społecznych. O złożoności bezpieczeństwa podmiotów przesądzają przy tym:
Anarchiczność środowiska międzynarodowego wynikająca ze zmian w rozkładzie potęgi między podmiotami dążącymi do zapewniania jej wzrostu, zwykle w wyniku rywalizacji politycznej, ekonomicznej, społeczno - kulturowej, militarnej, innej;
Turbulencyjność środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego wynikająca z ewolucji charakteru zagrożeń, które w warunkach głębokich współzależności posiadają charakter zarówno politycznych, ekonomicznych, społeczno - kulturowych, militarnych jak i innych. Ich występowanie skłania podmioty do poszukiwania nowych form związków, dzięki którym mogą - w mniej lub bardziej sformalizowany sposób - przeciwstawiać się tym zagrożeniom, wzmacniając swe bezpieczeństwo;
Wrażliwość i podatności podmiotów na negatywne impulsy płynące ze środowiska międzynarodowego, wynikająca z narastania procesów oddziaływań i współzależności międzynarodowych. Owa wrażliwość i podatność podmiotu jest przy tym zwykle wyrażana przez jego zdolność do adaptacji lub nie na tle niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku międzynarodowym;
Normatywność stosunków międzynarodowych, która określa formy aktywności podmiotów, w tym sposoby zapewniania bezpieczeństwa;
Instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych, które obejmują wszelkie sfery aktywności podmiotów (zwykle państw): polityczną, ekonomiczną, społeczno - kulturową, bezpieczeństwa. W rezultacie, zinstytucjonalizowany model współpracy staje się swoistym wzorcem dla działań podmiotów.
Środowisko bezpieczeństwa podmiotów w postaci państw i ich organizacji, instytucji i organizacji pozarządowych, różnorodnych grup społecznych determinowane jest przy tym działaniami, które zasadniczo koncentrują się na:
delegalizacji wojny napastniczej oraz towarzyszącej jej międzynarodowej kontroli zbrojeń jako przejawu minimalizacji niebezpieczeństwa towarzyszącego konceptualnej gotowości państw do prowadzenia wojen;
terroryzmu międzynarodowego stanowiącego instrument polityki, instrument przemocy. Jest on przejawem, a zarazem konsekwencją walki w której służy do zdobycia władzy i wynikającej stąd potęgi;
zastępowania dwustronnych form współpracy międzynarodowej wielostronnymi, których charakter oraz funkcje są niemal nieograniczone;
zachowania równowagi ekologicznej oznaczającej zapewnienie bezpieczeństwa środowiska naturalnego człowieka, jego egzystencji;
ograniczania przestępczości zorganizowanej pogłębiającej współzależność różnych typów zagrożeń dla podmiotów stosunków międzynarodowych;
zapobiegania destabilizacji, słabości bądź upadku systemów politycznych państw i międzynarodowych poszczególnych regionów;
konfrontacji cywilizacyjno - kulturowej między różnymi społecznościami oraz państwami;
usuwania skutków dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów świata;
powstrzymywania międzynarodowych migracji ludności.
rozwoju badań i dążenia do eliminacji chorób epidemiologicznych stanowiących zagrożenie dla populacji ludzkiej niezależnie od występowania ognisk zakaźnych.
Wymienione powyżej działania podmiotu stosunków międzynarodowych, zasadniczo nie wszystkie, lecz ich reprezentatywny wybór, jednoznacznie definiują środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego innych podmiotów w nim występujących. Jest to istotna konstatacja dla definiowania aktywności podmiotów, ich celów politycznych.
1.2.1 Podmioty państwowe
Państwo jako samodzielny podmiot, w klasycznym ujęciu G. Jellinka definiowany jako terytorium, ludność oraz władza stanowi zarówno efekt, jak i rezultat polityki. Polityki rozumianej zarówno jako dążenie do władzy, jej sprawowanie, jak i zapewnienie w oparciu o nią bytu i rozwoju oraz dostępu do dóbr i ich podziału przez społeczeństwo. Związek między polityką a strategią, czyli długookresową koncepcją działania politycznego w czasie i przestrzeni z wykorzystaniem dostępnych, potencjalnych oraz kreowanych sił i środków jest przy tym podstawowym czynnikiem kształtowania bytu i rozwoju państwa.
Według klasycznego już ujęcia strategicznego znaczenia państwa R. S. Cline'a, stanowi ono sumę potęgi, masy krytycznej w postaci ludności i terytorium, potencjału gospodarczego i militarnego, strategii oraz woli jej urzeczywistniania. W formule tej, najistotniejszymi dla zapewnienia władzy oraz wpływów są strategia i wola jej urzeczywistnienia. Pozostałe składowe mogą być przedmiotem mniej lub bardziej precyzyjnego pomiaru, lecz decydującymi o polityce, dążeniu do władzy, jej sprawowaniu, zapewnieniu w oparciu o nią bytu i rozwoju podmiotu, dostępu do dóbr oraz ich podziału przez państwo są strategia i wola jej urzeczywistnienia.
Polityka i strategia określają byt i rozwój państwa. Ów truizm pozwala na konstatację, że dzieje się to w związku z umiejętnością jego zapewnienia w stosunku do wartości, potrzeb, interesów, celów, które warunkują realizację polityki i strategii państwa w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej. Dzięki tym umiejętnościom lub ich brakowi państwo generuje w czasie i przestrzeni swoją siłę, potęgę, wpływ, który wywiera na pozostałe podmioty: państwa i ich organizacje, społeczności i społeczeństwo, naród. Polityka i strategia są przy tym warunkowane przez wyzwania, zagrożenia, szanse dla bytu i rozwoju podmiotu, czyli jego wizji, misji i celów, które podejmuje bądź realizuje. Kolejnym truizmem jest, zatem twierdzenie, że umiejętne połączenie polityki i strategii warunkuje pomyślność działań w każdej ze sfer aktywności państwa: społeczno-kulturowej, ekonomicznej, bezpieczeństwa. Polityka i strategia jest przy tym zwykle zmienna, dynamiczna i stale aktualizowana (zwykle w ramach tzw. przeglądu strategicznego, który periodycznie weryfikuje założenia strategii).
Odnosząc się do znaczenia polityki i strategii dla państwa w kontekście ich formułowania należy przede wszystkim wskazać na kategorie poznania naukowego, które określają wzajemny związek. Są to wymienione wcześniej wyzwania, zagrożenia, szanse, spełniające funkcje kryteriów oceny istoty, zakresu, charakteru polityki i strategii państwa, zarówno w wymiarze zewnętrznym, jak i wewnętrznym. Kryteria te, w kontekście polityki i strategii państwa nie występują przy tym samoistnie, lecz są zwykle odnoszone do wizji, misji oraz celu działań podmiotu. Należy przy tym podkreślić, że:
Wizja podmiotu wyraża konceptualną gotowość do sprostania wyzwaniom, zagrożeniom, szansom, zwykle określającym jego działania na rzecz zapewnienia bytu i rozwoju w średnio- i długoterminowej perspektywie czasu;
Misja podmiotu określa sposób jego bieżącego działania na rzecz zapewnienia bytu i rozwoju w stosunku do istniejących (rozpoznanych) wyzwań zagrożeń, szans;
Cele podmiotu wyznaczają kierunek działań (realizowanych bądź podejmowanych) w stosunku do istniejących (rozpoznanych) oraz prognozowanych wyzwań zagrożeń, szans.
Wizja, misja i cele podmiotu są przy tym zawsze związane z wyzwaniami, zagrożeniami, szansami, które rozpoznawane są w oparciu o paradygmat bezpieczeństwa międzynarodowego (globalnego, ponadregionalnego, regionalnego, subregionalnego, lokalnego). Należy przy tym podkreślić, iż cele stanowią pochodną interesów, potrzeb, wartości, do których odnoszone jest bezpieczeństwo podmiotu. Razem, stanowią one (tj. wizja, misja, cele podmiotu, wyzwania, zagrożenia, szanse) zespół dziewięciu składników bezpieczeństwa podmiotu, które opisywane są na paradygmacie bezpieczeństwa międzynarodowego (globalnego, regionalnego, subregionalnego, lokalnego). Stosunkowo łatwo owych dziewięć składników jest sobie przyporządkować jako „awers” i „rewers” tego zbioru, który decyduje o bycie i rozwoju państwa, jego polityce i strategii. U ujęciu poznawczym wyglądają one następująco:
wizja podmiotu - wyzwania, zagrożenia, szanse;
misja podmiotu - wyzwania, zagrożenia, szanse;
cele podmiotu - wyzwania, zagrożenia, szanse
Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe państwa jest zjawiskiem złożonym, o nie w pełni określonej istocie. Współcześnie mamy do czynienia z nieustającym rozszerzaniem jego znaczenia, co sprawia, że nie ma spójnej uzgodnionej definicji bezpieczeństwa. Sytuacja ta wynika z dynamiki zmian, jakie mają miejsce w rzeczywistości społecznej oraz powstawania nowych okoliczności, redefiniujących samo pojęcie bezpieczeństwa państwa. Decydującą rolę odgrywają przy tym więzi między wewnętrznymi oraz zewnętrznymi elementami systemu jego bezpieczeństwa. W związku z tym bezpieczeństwo państwa jest zarówno stanem, jak i procesem, który podlega stałej modyfikacji przez zmieniające się uwarunkowania środowiska wewnętrznego oraz zewnętrznego.
Kształtowanie państwa, jego struktur społecznych i politycznych, form normatywnych i organizacyjnych, jest przy tym tak rozległym przedmiotem zainteresowania, że nie sposób w tym miejscu oddać nawet krótkiej charakterystyki poglądów, opinii i ocen, które były formułowane w stosunku do niego na przestrzeni dziejów. Z perspektywy politologicznej najistotniejszym jednak pozostawał związek między władzą, a społeczeństwem, czy to w ramach antycznego polis, rzymskiej republiki, średniowiecznych państw - miast, czy wreszcie nowożytnych państw i współcześnie reprezentujących je wspólnot międzynarodowych.
Zasadnicze przesłanki nowego sposobu rozumienia bezpieczeństwa państwa tkwią w postępujących procesach oddziaływań i współzależności, internacjonalizacji i instytucjonalizacji różnorodnych sfer życia. Wzrastająca ilość powiązań między państwami dotyczy wszystkich obszarów stosunków międzynarodowych oraz płaszczyzn szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Tym samym, procesy oddziaływań i współzależności, internacjonalizacji i instytucjonalizacji stwarzają nowe pozytywne możliwości dla pokoju i bezpieczeństwa państw, zwiększając stopień przejrzystości ich polityki, a przez to poziom wzajemnego zaufania. Skutki tych procesów nie są jednak jednoznaczne i składają się na nie:
Wzrost wrażliwości i podatności państw na negatywne impulsy środowiska międzynarodowego. Można je mierzyć zdolnością adaptacji państwa do niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku międzynarodowym.
Ewolucja charakteru zagrożeń. W warunkach głębokiej współzależności zagrożenia militarne przestają być jedynymi. Obok nich pojawiają się zagrożenia polityczne, społeczne, ekonomiczne i inne.
Ograniczenie stosowania siły militarnej i wzrost stabilności środowiska międzynarodowego. Im bardziej państwa i społeczeństwa są współzależne, w tym mniejszym stopniu są skłonne do rozwiązywania sporów za pomocą środków militarnych. Wpływa to na racjonalność stosowania siły militarnej jako metody rozwiązywania konfliktów.
Poszerzenie przedmiotowego zakresu bezpieczeństwa. Pojęcie bezpieczeństwa zawiera coraz więcej treści i jest bogatsze w stosunku do poprzednio zdefiniowanych.
Narastanie potrzeby kolektywnego działania. Logika współzależności sprawia, że państwa działają wspólnie na rzecz zapobiegania zagrożeniom. Współpraca ta z reguły wymaga rozwiązań instytucjonalnych, co dodatkowo stabilizuje środowisko międzynarodowe.
Poszerzenie przestrzennego zakresu bezpieczeństwa. Niezależnie od priorytetu bezpieczeństwa narodowego, wzrasta znaczenie bezpieczeństwa międzynarodowego, co sprawia, że państwa w coraz szerszym zakresie dążą do wkomponowania własnego bezpieczeństwa w szersze struktury ładu międzynarodowego.
Wymienione powyżej czynniki można pierwotne, a zarazem wtórne wobec politycznych, ekonomicznych, społeczno - kulturowych oraz militarnych źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Wynika to z wzrastającej ilości powiązań między państwami, które dotyczą wszystkich obszarów stosunków międzynarodowych oraz płaszczyzn szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Szczególnie w dziedzinie militarnej, gdzie w przypadku wielkich mocarstw współzależność charakteryzująca się: wielością kanałów powiązań między państwami i więzi trans narodowych między społeczeństwami, brakiem hierarchii między zjawiskami, spadkiem znaczenia siły militarnej w stosunkach między państwami warunkuje wzajemne bezpieczeństwo i istnienie.
Rezultaty postępujące złożoności środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego nie są jednak dla państw tylko i wyłącznie pozytywne. W wielu przypadkach państwa przestały dzielić granice politycznie, lecz w ich miejsce pojawiły się bariery cywilizacyjno - kulturowe ograniczając swobodę przepływu idei, wzorów, stylów życia, spędzania wolnego czasu. Wśród problemów globalnych można wymienić zagrożenia, które cechują się poważnymi zagrożeniami funkcjonowaniu społeczności międzynarodowej posiadając swój ogólnoświatowy charakter. Są to zagrożenia związane z:
globalną katastrofą ekologiczną;
dysproporcjami rozwojowymi;
deficytem zasobów surowcowo - energetycznych;
niekontrolowany przyrost ludności;
głodem i niedożywieniem;
zadłużeniem państw prowadzącym do ich uzależnienia od wpływu podmiotów dążących do ich upadku;
wielkimi chorobami epidemicznymi;
nieodpowiednim zagospodarowaniem oceanów;
nieodpowiednim zagospodarowaniem kosmosu.
Na ich tle najistotniejsze problemy stanowią kwestie społeczne związane między innymi z postępującym podziałem cywilizacyjnym między obszarami położonymi na północy i południu globu, skażeniem środowiska naturalnego oraz jego degradacją, migracją ludności, wzmacnianiem przestępczości zorganizowanej. Na tym tle, pojawiają się także kwestie związane ze zjawiskiem terroryzmu. Istota tych wszystkich zagadnień zasadniczo wynika z patologii współczesnego świata: nędzy, głodu, epidemii, bezrobocia, ignorancji. Wspomniane plagi rodzą, bowiem w milionach ludzi uczucie upokorzenia, niszczenia ich ludzkiej godności. Beznadziejność, brak poczucia bezpieczeństwa są fundamentem, na którym rodzi się frustracja, fanatyzm, terror.
Wymienione powyżej problemy występują niemal we wszystkich obszarach. Państwach o niestabilnym układzie społeczno - politycznym, jak i w państwach o ustabilizowanym systemie. Wynika to między innymi z kondycji władzy, jej umiejętności zorganizowania ładu społecznego, zapewnienia bytu i rozwoju w określonych uwarunkowaniach politycznych, ekonomicznych, społecznych, a także w czasie i przestrzeni. Stąd znaczenie współpracy międzynarodowej, która może i powinna przezwyciężyć istniejące lub potencjalne podziały, zapobiec powstawaniu nowych i eliminować dotychczasowe, główne źródła i przyczyny możliwych konfliktów i wojen, zagłady całych społeczności i obszarów. Gwałtowne przejście państw w ostatniej dekadzie dwudziestego wieku od geopolityki do geoekonomiki zakreśliło nowe ramy konfliktów społecznych, w tym m.in. terroryzmu międzynarodowego. W miejsce konfliktów rywalizujących ze sobą bloków, demokratycznego i komunistycznego, pojawiły się konflikty w szeroko rozumianej sferze ideologicznej, społecznej, cywilizacyjnej, uwarunkowane religią, pochodzeniem rasowym, przynależnością do określonej grupy społecznej. Są to także konflikty wysoko uprzemysłowionej Północy przeciw ustępującemu jej gospodarczo Południu. Wynikła stąd sytuacja sprawia, że na poprzednie, nie do końca wygasłe spory i zatargi zostały nałożone nowe, w których aktywnymi podmiotami polityki są organizacje: państwa - narody, zorganizowane grupy społeczne oraz indywidualne jednostki.
Dotychczasowe badania prowadzone w ośrodkach naukowych zagranicznych i krajowych wskazują, że w obecnych, nieprzewidywalnych uwarunkowaniach bezpieczeństwa międzynarodowego zbiór sklasyfikowanych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa, a tym samym kierunek ewolucji sił zbrojnych, sposobu ich użycia będzie zawsze zbiorem otwartym. W sytuacji „zmiany strategicznej” zwiększa się nieprzewidywalność zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa co zmusza do „elastycznego” traktowania sił zbrojnych jako instrumentu polityki. Obecnie sytuacjami, do których mogą być one użyte są:
wojna;
konflikty i kryzysy;
operacje humanitarne;
operacje ratownicze.
Działania te obejmują całe spektrum operacji, w których w wymiarze zewnętrznym wystąpiły siły zbrojne RP na przełomie XX - XXI wieku; od operacji pokojowych (Bliski Wschód - Wzgórza Golan), stabilizujących (Bośnia i Hercegowina, Kosowo), humanitarnych i ratowniczych (Afganistan) po wojnę (Irak). Na tym tle nowymi - w formie i treści - operacjami wymagającymi zaangażowania sił zbrojnych w konfliktach społecznych XXI wieku mogą być operacje:
antyterrorystyczne (w wymiarze regionalnym, subregionalnym, lokalnym);
powstrzymywania i likwidacji (np. w postaci izolacji rejonów chorób zakaźnych oraz ich niszczenia);
rekonstrukcji (rejonów zniszczeń, katastrof ekologicznych oraz innych poprzez współpracę cywilno - wojskową).
Opisane powyżej typy operacji wskazują na możliwe kierunki rozwoju zdolności sił zbrojnych w uwarunkowaniach bezpieczeństwa XXI wieku. Nie przesądzają przy tym jakie nowe rodzaje wojsk mogą powstać bądź jakie dotychczasowe zostaną zaadoptowane do pojawiających się potrzeb. Bez wątpienia zadecyduje o tym postęp techniczno - technologiczny oraz cywilizacyjno - kulturowy.
Początek XXI wieku to era zagrożeń asymetrycznych. Są to te zagrożenia, które po przekroczeniu założonego poziomu ryzyka mogą prowadzić do konfliktów zbrojnych. Na tym tle nie przewaga technologiczna (czołgi, samoloty, okręty, itp.), lecz wiedza traktowana coraz bardziej jako narzędzie militarne odsuwa w cień dotychczasowe znaczenie wyposażenia armii. Jak wskazują badania, trendy dotyczące globalnej obrony przed zagrożeniami w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo są związane przede wszystkim z nowymi technologiami informacyjnymi, broniami precyzyjnego rażenia oraz wysokiej operacyjnej integracji różnych rodzajów wojsk. Możliwość przetworzenia i wykorzystania informacji staje się przy tym decydującym czynnikiem w prowadzonych działaniach. Jej ograniczenie, manipulowanie (falsyfikacja), bądź całkowite pozbawienie może sprawić, że na polu bitwy przyszłości żołnierze oraz ich wyposażenie staną się bezużytecznymi, gdyż nie będą mogli efektywnie bądź w ogóle prowadzić działań. Wynika to z roli uwarunkowań bezpieczeństwa definiujących sposób użycia sił zbrojnych jako instrumentu polityki państwa. W związku z powyższym, w kontekście prowadzonych rozważań można wyróżnić:
makrootoczenie będące środowiskiem bezpieczeństwa w wymiarze globalnym, regionalnym, subregionalnym, lokalnym w którym wszelkie jego uwarunkowania są determinantami działań sił zbrojnych;
mikrootoczenie będące zazwyczaj obszarem na którym działają siły zbrojne od których zależy tworzenie uwarunkowań dla realizacji zakładanych celów politycznych, militarnych, ekonomicznych, a także społeczno - kulturowych.
Wzajemne przenikanie makro- i mikrootoczenia sprawia, że na poziomie strategicznym działań polityczno-militarnych decydującymi będą uwarunkowania geopolityczne. To one określą środowisko działań sił zbrojnych będących przede wszystkim środowiskiem podmiotowości strategii działania państw: organizacji międzynarodowych, instytucji, koalicji, sojuszy i towarzyszącej im przedmiotowości strategii działania: sekwencji, zbiorów, grup działań.
W związku z powyższym można stwierdzić, iż do zapewnienia indywidualnego i zbiorowego bezpieczeństwa państwa przesądzą zdolności do:
efektywnego korelowania polityki i strategii w celu tworzenia pożądanych stanów - uwarunkowań dla bezpieczeństwa podmiotu zarówno w wymiarze wewnętrznym jak i zewnętrznym;
umiejętność wykorzystania postępu oraz traktowania go w kategoriach wyzwania i szansy umożliwiającej konwergencję nanotechnologii, biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii kwantowej na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa jednostkowego i społecznego;
odpowiednie przygotowanie sił zbrojnych zakładające ich dostosowanie do zmiennych potrzeb w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego;
zawiązywania sojuszy oraz umiejętnego wykorzystania istniejących na rzecz podejmowania działań doraźnych jak i długoterminowych, mających na celu stabilizowanie środowiska bezpieczeństwa i realizowania w nim pozytywnych zmian, zgodnych z interesem państwa;
ograniczania negatywnych efektów procesów globalizacji, które w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego prowadzą do narastania wyzwań i zagrożeń o charakterze asymetrycznym dla bezpieczeństwa politycznego, ekonomicznego, społecznego i kulturowego państwa.
Na tym tle rozwój nauk kognitywnych - dzięki kwantowej teorii materii, teorii życia uwzględniającej strukturę DNA, technikom komputerowym - prawdopodobnie pozwoli na zastosowanie nowych mechanizmów i struktur obronnych, tak w państwie, jego społeczeństwie jak i w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Zmieni to sposób działania państwa i jego sił zbrojnych, lecz nie istotę tych działań - zapewnienie bytu i rozwoju.
1.2.2. Organizacje skupiające podmioty państwowe
Stałym elementem współczesnego środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego jest występowanie zinstytucjonalizowanych form współpracy międzynarodowej. Przybierają one taką postać, jaka wynika z aktualnych potrzeb, interesów oraz celów państw. Zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych jest przy tym pochodną potęgi państwa, jego zasobów materialnych i ludzkich (ilościowych i jakościowych), które mogą być uruchomione dla osiągania celów państwa w środowisku międzynarodowym. Im większe i wszechstronniej rozwinięte zasoby, tym większa możliwość działania, bezpośredniego lub pośredniego. W tym kontekście istotnym zagadnieniem jest sposób wykorzystania organizacji i instytucji jako środków polityki państw, a także ich wzajemnych stosunków w międzynarodowych strukturach współpracy i współdziałania. Zakres tych stosunków przesądza o koherentności działań państw oraz ich skuteczności na rzecz zapewnienia potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów. W celu objaśnienia tego zagadnienia warto posłużyć się pojęciem strategii, która rozumiana jest jako umiejętność zabezpieczenia interesów narodowych oraz „[…] mierzenia i łączenia razem wszystkich środków, którymi dysponują naród i państwo, aby zapewnić powodzenie wyraźnie zdefiniowanej polityki ogólnej”.
Dążenie państw w procesie instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych do zabezpieczenia swych interesów na wszelkich płaszczyznach ich aktywności generuje stale wzrastająca ilość powiązań, która wyrażana jest procesami oddziaływań i współzależności, internacjonalizacji i instytucjonalizacji. W związku z powyższym, by sprostać ulegającej stałym zmianom rzeczywistości międzynarodowej, w warunkach internacjonalizacji życia społecznego, instytucjonalizacji współpracy międzynarodowej, pogłębiających się oddziaływań oraz narastających współzależności państwa stosują w swym postępowaniu strategie sektorowe. Związek ten stanowi o istocie polityki państw, jej kształcie, zakresie i efektywności. Efektywność państwa „[…] jest wynikiem umiejętności połączenia celów, środków i zasobów w jedną koherentną całość, która stworzy instrument polityki państwa”.. Zdolność „poruszania się” państw w ramach organizacji i instytucji stanowi współcześnie o ich zdolności do zaspokajania potrzeb, zabezpieczania interesów oraz realizacji celów. Wymaga to od państw umiejętności postępowania w taki sposób, aby ustępstwa wobec innych rekompensować osiągnięciami uzyskanymi ich kosztem. Jest to niezwykle trudne. Szczególnie przy braku odpowiedniej strategii postępowania, co może doprowadzić do sytuacji, w której państwo bierze udział w procesach instytucjonalizacji współpracy międzynarodowej, lecz w rzeczy samej nie jest do końca świadomym swych potrzeb, interesów oraz celów.
Rola państw, przede wszystkim europejskich, w procesie instytucjonalizacji bezpieczeństwa międzynarodowego jest znacząca. Stanowiąc większość w ramach tworzonej wspólnie ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą wspólnoty transatlantyckiej, wspierają lub nie podejmowane przedsięwzięcia. Tym samym legitymizują je swą obecnością, poparciem politycznym, militarnym, ekonomicznym, sankcjonują kierunki polityki bezpieczeństwa takich organizacji jak NATO, Unia Europejska, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Czynią to jednak w sytuacjach, gdy możliwy i potrzebny jest ich udział. Przykładem mogą być:
w sferze politycznej działania na rzecz poszerzenia Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowej, Południowej i Północno-wschodniej;
w sferze bezpieczeństwa operacje: „Desert Shield” - „Desert Storm” przeciwko Irakowi (w latach 1990-1991), „Allied Force” na obszarze byłej Jugosławii w latach 1994-1995, „Enduring Freedom” w 2001 r. w Afganistanie oraz w 2002 r. przeciw Irakowi;
w sferze ekonomicznej wsparcie procesów transformacji państw Europy Środkowej poprzez przyjęcie do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz dostosowanie do warunków członkostwa w Światowej Organizacji Handlu;
w sferze społecznej i kulturowej wsparcie procesów demokratyzacji sfery politycznej i społecznej w państwach wyrażających wolę przystąpienia do organizacji i instytucji państw wspólnoty transatlantyckiej poprzez kompleksowe działania, m.in. Rady Europy.
Jak pokazuje przykład Sojuszu Północnoatlantyckiego, w sytuacji zagrożenia takiego jak miało miejsce po 11 września 2001 r. kiedy dokonano ataków terrorystycznych na Stany Zjednoczone, udział państw wspólnoty transatlantyckiej w podejmowanych działaniach wyraża się w:
stałym wzmacnianiu zakresu wartości chronionych tworzących rdzeń realizowanej współpracy i współdziałania;
poszukiwaniu i formułowaniu w oparciu o wyznawane przez państwa wartości polityczne wspólnych dla wszystkich uczestników potrzeb;
identyfikowaniu i realizacji wspólnych dla wszystkich państw wspólnoty interesów opartych na wspólnych potrzebach;
formułowaniu wspólnych dla wszystkich państw wspólnoty celów politycznych, militarnych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych opartych na wspólnych interesach.
Ponadto, stałego:
udziału w rozwiązywaniu sprzeczności zanim wywołane przez nie napięcia uniemożliwią skuteczną współpracę na rzecz zapewnienia potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów głównych państw wspólnoty;
modyfikowania sposobów i metod zapewniania, potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów w ramach organizacji i instytucji międzynarodowych;
dostosowywania organizacji i instytucji międzynarodowych - instrumentów polityki państw do turbulentnych zmian zachodzących w środowisku międzynarodowym;
dążenia do konsensusu z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych w zakresie podejmowanych działań i celów w ramach organizacji i instytucji międzynarodowych bądź też w oparciu o nie.
W związku z powyższym, instytucjonalizacja współpracy międzynarodowej przyczynia się do zapewnienia:
bezpiecznego przetrwania narodów i państw w środowisku międzynarodowym;
rozwoju i przejawiania się ich tożsamości;
optymalnego odgrywania przez nie ról na arenie międzynarodowej.
Udział państw w różnorodnych organizacjach zapewnia im możliwość, w drodze wzajemnych uzgodnień, niwelowania sprzeczności, napięć i konfliktów. Pozwala także na podejmowanie działań, które zyskując aprobatę państw skupionych w organizacjach i instytucjach są poprzez ten fakt legitymizowane. Dotyczy to przede wszystkim stosowania:
dyplomacji prewencyjnej, manipulowania dobrami materialnymi i niematerialnymi niezbędnymi dla innego podmiotu w celu wywołania zmian w jego działaniach, postawach, koncepcjach;
działań wywiadowczych, w tym infiltracji aparatu państwa, kontroli partii politycznych, manipulowania postawami polityków, sabotażu, organizowania przewrotów i zamachów stanu;
siły zbrojnej wobec innego państwa lub też groźby jej użycia.
O efektywności ww. środków polityki państwa decyduje współcześnie jego wpływ na postawy podmiotów skupionych w organizacjach i instytucjach poprzez wykorzystywanie ich w celu pozytywnego odbioru działań podejmowanych na forum międzynarodowym. Przede wszystkim za względu na wysoki prestiż międzynarodowy, wysoką pozycję międzynarodową, potencjał militarny i gospodarczy, jakim cieszy się państwo podejmujące działania. Wpływ, i wiążące się z nim uzależnienie dotyczy państw posiadających mniejszy zakres autonomii, a tym samym będących podatnymi na skutki oddziaływań zewnętrznych. Przypadki takiej zależności i wpływu możemy zaobserwować pod „[…] osłoną zbiorowych mechanizmów demokratycznych większych i bogatszych partnerów, dlatego nie jest (…) łatwo dostrzegalny.”
Stojąc przed alternatywą, czy brać udział w instytucjonalizacji współpracy międzynarodowej na rzecz bezpieczeństwa, czy też nie, państwa w rzeczy samej dokonują fundamentalnego wyboru. Czy zapewniać swe potrzeby, realizować interesy egzystencjalne, koegzystencjalne, funkcjonalne, na ich tle osiągać cele z innymi państwami, czy też nie czynić tego? Taki wybór skutkuje poddaniem wpływom, które mogą być instrumentem polityki zarówno innych państw, jak i tych, których stają się udziałem. W zinstytucjonalizowanym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego kwestia ta sprowadza się do umiejętnego postępowania - polityki. Należy podkreślić, że poddanie wpływom oznaczające uzależnienie jest efektem oddziaływań i współzależności międzynarodowych, którym państwa zawdzięczają skuteczność działania w środowisku bezpieczeństwa, niezależnie od ich potęgi ekonomicznej, militarnej, kulturowej. Wiąże się to z umiejętnością wykorzystania zasobów i środków w celu stworzenia z nich instrumentów polityki państwa. Tego typu postępowanie możemy zaobserwować w przypadku państw mocarstw różnego typu, czy też państw nimi niebędących. Wiele zależy od charakteru i stopnia istotności uwarunkowań z punktu założonych celów, odpowiedniej percepcji środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego, czy też podjętych i realizowanych strategii.
1.2.1.1. Organizacje wspólnoty transatlantyckiej
Rozwój ogółu organizacji w stosunkach międzynarodowych, w tym w stosunkach transatlantyckich skłania do przedstawienia pewnego zakresu ich działania. Działanie tych organizacji tworzy zjawisko, w którym organizacje i instytucje międzynarodowe współzależnie generują bezpieczeństwo państw. Synonimem tego zjawiska może być koncepcja wzajemnie uzupełniających się instytucji międzynarodowych działających na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego przyjęta przez Sojusz Północnoatlantycki w deklaracji rzymskiej z 1991 r., a realizowana od 1994 r. pod auspicjami Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Tym samym proces instytucjonalizacji, w tym instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich łączy sferę świadomości i praktyki życia społeczeństw, wprowadzając ład, w ramach, którego państwa łatwiej formułują swą polityką, stając się tym samym bardziej pewnymi w podejmowanych działaniach oraz wiarygodnymi dla swych partnerów. Dzięki wymogom, które wiążą się z tym procesem w postaci istotności, zorganizowania, kontroli jest ona atrybutem we wzajemnych stosunkach państw:
stanowiąc proces obejmujący państwa i stosunki między nimi, wpisane w dwu i wielostronne formy współpracy międzynarodowej;
będąc elementem zmian i ewolucji danej zbiorowości oraz pewnego, ustalonego bądź kształtującego się systemu;
wywierając wpływ na utrwalanie i stabilizowanie funkcjonowania zbiorowości na kolejnych etapach zmienności i rozwoju.
Proces instytucjonalizacji, będąc pochodną internacjonalizacji, oddziaływań i współzależności międzynarodowych, tworzy struktury oddziaływań między państwami, które występują w zinstytucjonalizowanych formach współpracy międzynarodowej. Formy te, w postaci organizacji i instytucji wyrażane są w powoływanych, modyfikowanych i znoszonych strukturach organizacyjnych. Wynika to z faktu, że proces instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich wyraża tendencję do kształtowania nowych, coraz bardziej złożonych więzi między członkami zbiorowości oraz elementami systemu. Zarówno w stosunkach dwu, jak i wielostronnych, przy wykorzystaniu organizacji i instytucji jako środków polityki państw na rzecz zaspakajania potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów. W praktyce tworzy to sytuację, w której byt i rozwój państw i społeczeństw warunkuje rozwój innych, a wynika z faktu, że każda zmiana stosunków między środowiskiem a zbiorowością skutkuje redefinicją uwarunkowań, w jakich się ta znajduje. W związku z tym zmiana, która zachodzi w układzie sił w stosunkach transatlantyckich, stwarza stałą konieczność modyfikacji form organizacyjnych po to, by sprostały pojawiającym się wyzwaniom, zagrożeniom, szansom przed którymi stoją państwa i które chcą one przezwyciężyć lub, przy pomocy organizacji i instytucji międzynarodowych, wykorzystać.
Współczesny ład międzynarodowy będący funkcją stosunków łączących państwa w relacjach dwu i wielostronnych zawiera w sobie wszelkie organizacyjne formy współpracy międzynarodowej. W ich ramach tworzone są struktury organizacyjne porządkujące współpracę w postaci rad, zgromadzeń lub innych organów. Wspomniane formy organizacyjne są przy tym środkiem polityki państw w działaniach na rzecz na rzecz stabilizacji, utrzymania i utrwalenia pozytywnych dla nich aspektów rzeczywistości międzynarodowej, a także legitymizacji działań i inicjatyw zmierzających do rozwiązania określonych problemów międzynarodowych. Tym samym, wpływ państw na środowisko międzynarodowe w celu realizacji własnej wizji stosunków międzynarodowych, a także misji swej polityki, którą jest byt i rozwój, współcześnie odbywa się w różnorodnych strukturach organizacyjnych. Jego efektem są organizacje i instytucje międzyrządowe występujące w każdej ze sfer aktywności państw: politycznej, bezpieczeństwa, ekonomicznej, społecznej i kulturowej. Możemy przy tym możemy wyróżnić organizacje i instytucje, które skupiają:
państwa wspólnoty transatlantyckiej oraz inne państwa, służąc szeroko rozumianej współpracy wielostronnej w środowisku międzynarodowym;
państwa wspólnoty oraz państwa dążące do współpracy z nimi;
tylko i wyłącznie państwa wspólnoty transatlantyckiej (patrz tabela 1).
KRYTERIA |
ORGANIZACJE I INSTYTUCJE |
|||
|
POLITYCZNE |
BEZPIECZEŃSTWA |
EKONOMICZNE |
SPOŁECZNO- KULTUROWE |
otwarte
PAŃSTWA WSPÓLNOTY TRANSATLANTYCKIEJ - POZOSTAŁE PAŃSTWa
|
ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH |
ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE STRUKTURY WSPÓŁPRACY SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO: PROGRAM PARTNERSTWO DLA POKOJU RADA PARTNERSTWA EUROATLANTYCKIEGO INICJATYWA NA RZECZ EUROPY POŁUDNIOWO - WSCHODNIEJ DIALOG śRÓDZIEMNOMORSKI RADA NATO - ROSJA KOMISJA NATO - UKRAINA
|
międzynarodowy fundusz walutowy organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju grupa banku Światowego: międzynarodowy bank odbudowy i rozwoju międzynarodowe stowarzyszenie rozwoju międzynarodowa korporacja finansowa Światowa organizacja handlu g - 5, g- 7, g - 8
|
międzynarodowa organizacja pracy organizacja narodów zjednoczonych ds. oświaty, nauki i kultury rada europy
|
półotwarte
PAŃSTWA WSPÓLNOTY TRANSATLANTYCKIEJ - PAŃSTWA DĄŻĄCE DO Współpracy
|
|
ZGROMADZENIE PÓLNOCNOATLANTYCKIE STRUKTURY WSPÓŁPRACY SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO: pÓŁNOCNOATLANTYCKA RADA WSPÓŁPRACY (1991 - 1997) RADA PARTNERSTWA EUROATLANTYCKIEGO PROGRAM PARTNERSTWO DLA POKOJU
|
europejska organizacja wspóŁpracy gospodarczej i rozwoju (1948 - 1955)
|
|
zamknięte
PAŃSTWA WSPÓLNOTY TRANSATLANTYCKIEJ
|
konsultacje przed spotkaniami rady bezpieczeństwa i zgromadzenia ogólnego onz
|
Sojusz Północnoatlantycki / unia zachodnioeuropejska SOJUSZ PÓŁNOCNOATLANTYCKI / UNIA EUROPEJSKA |
Misja USA przy wspólnocie europejskiej inicjatywa handlowa ue - kanada |
|
Tabela 1. Wybrane organizacje i instytucje państw wspólnoty transatlantyckiej o charakterze zewnętrznym i wewnętrznym
Powyższy podział wiąże się z naturą potrzeb, interesów oraz celów państw w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Od najbardziej powszechnych, identyfikowanych z międzynarodowymi dobrami publicznymi takimi jak pokój, bezpieczeństwo, stabilność, po partykularne, związane z indywidualnym bytem i rozwojem zapewnianym w organizacjach i instytucjach międzynarodowych. Stąd też otwartość organizacji i instytucji tworzonych przez państwa wspólnoty transatlantyckiej bądź z ich udziałem. Wynika to z oceny potencjalnych korzyści; najłatwiej jest bowiem wypracować płaszczyzny współpracy w obszarze, w którym interesy nie są ostro zarysowane, dużo trudniej, gdy wchodzą w kolizję.
Odnosząc się organizacji i instytucji skupiających państwa wspólnoty oraz inne podmioty państwowe należy stwierdzić, iż są to wszelkie organizacje i instytucje polityczne, bezpieczeństwa, ekonomiczne, społeczne i kulturowe, a także przymierza, zapewniające państwom wspólnoty transatlantyckiej wpływ na środowisko międzynarodowe. Pomimo zróżnicowania, od najbardziej uniwersalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych, po partykularne Sojusz Północnoatlantycki, Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Radę Europy, aż po zinstytucjonalizowane formy współpracy międzynarodowej w postaci Dialogu Śródziemnomorskiego realizowanego w ramach NATO z państwami Maghrebu. Kreują one stosunki międzynarodowe w celu umacniania demokratycznego charakteru środowiska międzynarodowego umożliwiającego: swobodny przepływ dóbr i kapitałów, swobodę szlaków komunikacyjnych, a w konsekwencji utrzymanie wysokiego poziomu cywilizacyjnego oraz atrakcyjności kulturowej i społecznej.
Odnosząc się do organizacji i instytucji zamkniętych, skupiających tylko państwa wspólnoty to wśród nich można wyodrębnić Sojusz Północnoatlantycki oraz zinstytucjonalizowane formy spotkań USA - UE, UE - Kanada. Ich rola, jako forum konsultacyjnego, a także decyzyjnego jest niezwykle istotna. Umożliwia bowiem niwelowanie różnic. Na tym tle rysuje się specyficzna rola NATO, które poprzez mechanizmy współpracy międzynarodowej nie tylko z państwami pragnącymi dołączyć do wspólnoty transatlantyckiej, lecz także nie deklarującymi takiej woli jest organizacją łączącą w sobie współpracę w ramach wspólnoty ze współpracą z pozostałymi państwami. Ten dualizm pozwala na zachowanie Sojuszu zarówno jako środka politycznego, jak i militarnego, służącego państwom będącym jego członkami. Stanowi także przykład na dostosowanie organizacji wspólnoty transatlantyckiej do zmieniających się okoliczności i wyzwań.
O istocie instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych, w tym transatlantyckich, przesądzają współzależności, które wynikają z postępującej internacjonalizacji różnych sfer życia. W konsekwencji, składają się na proces tworzenia i utrwalania systemów wzajemnych oddziaływań i zachowań zawartych w organizacjach i instytucjach międzynarodowych określonych zasadami, normami, regułami, rolami. Dzięki temu utrwalany jest korzystny dla większości uczestników stosunków międzynarodowych ład, w którym są oni zdolni do realizacji swych interesów. Dokonują tego poprzez tworzenie wzajemnych więzi, które zawarte są we wspólnotach międzynarodowych. Wspólnoty te są w stanie pełniej i skuteczniej realizować interesy uczestników w środowisku międzynarodowym w sytuacji stopniowego redefiniowania sposobu użycia siły w stosunkach międzynarodowych jako podstawowego narzędzia zapewniania potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów.
Umiejętność poruszania się w ramach organizacji i instytucji państw wspólnoty transatlantyckiej bądź też tworzonych z ich udziałem stanowi o zdolności do zaspokajania potrzeb, zabezpieczania interesów oraz realizacji celów. Wymaga to od państw biorących udział w procesie instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich umiejętności postępowania w taki sposób, aby ustępstwa wobec innych rekompensować osiągnięciami uzyskanymi ich kosztem. Jest to szczególnie istotne w kontekście transformacji polityki wysokorozwiniętych państw i ich odchodzenia od geopolityki na rzecz geoekonomiki w celu zabezpieczania potrzeb, realizacji interesów, ochrony określających je wartości. Zakres instytucjonalizacji jest przy tym określany sposobem postrzegania stosunków transatlantyckich, który determinuje dążenia i działania państw oraz zasady, normy, reguły, procedury decyzyjne, którymi się kierują.
Rozkład potęgi oraz siły w stosunkach transatlantyckich w przeszłości, jak i obecnie determinuje kształt występującego w nich procesu instytucjonalizacji. Jest on przy tym wynikiem strachu przed zagrożeniami występującymi w środowisku międzynarodowym. Na tym tle, struktury oddziaływań w postaci organizacji i instytucji umożliwiają niwelowanie sprzeczności prowadzących do konfliktów poprzez podejmowanie wzajemnych oraz wspólnych działań. W związku z tym, instytucjonalizacja w stosunkach transatlantyckich pełni istotną rolę, gdyż wytłumia obawy państw, ukazując jedyną, zgodną z wartościami którymi się kierują, drogę rozwoju: poprzez współpracę i współdziałanie. Podejście to wpływa na pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych wskazując sposób postępowania na rzecz zaspokajania potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów bez nadmiernego - prowadzącego do wojny - antagonizowania środowiska międzynarodowego. Sprawia również, że instytucjonalizacja współpracy międzynarodowej jest czymś pożądanym, gdyż chroni państwa przed bezpośrednią konfrontacją przenosząc rywalizację na płaszczyzny normatywną i organizacyjną, na których mogą poszukiwać consensusu drogą ustępstw i negocjacji.
Instytucjonalizacja stosunków transatlantyckich zaspokaja tym samym, potrzeby społeczne, kulturowe, polityczne umożliwiając tworzenie przez państwa trwałych i celowo współdziałających zespołów oddziaływań międzynarodowych na rzecz zbiorowego rozpatrywania i rozwiązywana problemów będących wspólnym przedmiotem zainteresowania. Na tym tle, wspólnota transatlantycka zachowuje swą zwartość, która umożliwia przynależącym do niej państwom wykorzystanie swej potęgi, siły, jak również potęgi i siły pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych w celu kształtowania środowiska międzynarodowego, rzeczywistości w taki sposób, który jest zgodny z ich potrzebami, interesami, celami.
Złożoność wspólnoty transatlantyckiej, stosunków między podmiotami, które ją tworzą, wpływa na kształt i charakter więzi transatlantyckiej w sferze bezpieczeństwa opartej na wspólnych wartościach, potrzebach, interesach, celach, a wyrażonej w podejmowanych działaniach i przedsięwzięciach, prowadzących do kształtowania środowiska międzynarodowego zgodnie z wyobrażeniami kulturowymi, społecznymi, ideologicznymi. Na tym tle, proces instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich, będący pochodną wzajemnych stosunków politycznych, militarnych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych powoduje ich zmianę. Dotyczy to wszelkich sfer aktywności międzynarodowej państw, uczestników wspólnoty transatlantyckiej. Państwa te cechuje bowiem wysoki poziom sprzężenia polityki wewnętrznej i zagranicznej. Jest to rezultatem internacjonalizacji różnorodnych dziedzin życia społecznego oraz narastających współzależności i oddziaływań międzynarodowych. W związku z tym, proces instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich jest efektem zaspokajania przez państwa potrzeb, realizacji interesów, osiągania celów bez konieczności użycia przemocy w postaci wojny, która współcześnie traktowana jest jako ostateczność. Instytucjonalizacja odpowiada tym państwom, które poprzez organizacje i instytucje - traktowane jako środki polityki - mogą zapewniać swój byt i rozwój.
1.2.3. Podmioty niepaństwowe
Rozpatrując zagadnienie podmiotów społecznych występujących w środowisku bezpieczeństwa należy podkreślić, iż dotyczą one wspólnoty ludzi, ukształtowanej w procesach politycznych, społecznych, ekonomicznych lub też historycznie, na gruncie wspólnoty losów, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego. Wspólnota ta może także przejawiać się w świadomości narodowej jej członków”. Oceny, co do miejsca i roli podmiotów pozarządowych w polityce państw są przy tym znacząco zróżnicowane i ewoluują. Wynika to z często odmiennych ocen wpływu, jaki wywierają one na stosunki międzynarodowe w tym na środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego. Należy dokonać ich klasyfikacji i charakterystyki, która umożliwi ich opisanie. Zaprezentowane w pracy podziały mają charakter autorski i opierają się na obserwacji podmiotów występujących w środowisku bezpieczeństwa.
Wśród podmiotów niepaństwowych możemy wyróżnić:
korporacje ponadnarodowe o zróżnicowanym charakterze - od finansowych i gospodarczych po wyspecjalizowane, zajmujące się wyłącznie zagadnieniami bezpieczeństwa;
organizacje społeczne o zróżnicowanych celach działania, realizujące swoją misję przy stosowaniu legalnych metod walki politycznej;
organizacje przestępcze;
ekstremistyczne ruchy społeczne, stosujące terror lub zorganizowane pod postacią ugrupowań terrorystycznych.
Wymieniony powyżej podmioty tworzą zasadniczy trzon organizacji pozarządowych występujących w środowisku bezpieczeństwa. Nie są to wszystkie organizacje, jednak przyjęta w pracy typologia podmiotowa pozwala na wyodrębnienie zasadniczych i jest na tyle pojemna, że umożliwia ich praktyczne opisanie. W ujęciu przedmiotowym bądź aksjologicznym ilość przywołanych form mogłaby sprawić, że wypowiedź stałaby się nieczytelna. Podobnie rzecz wygląda w przypadku opisu wzajemnych interakcji np.:
państwo - organizacje pozarządowe;
organy i agendy rządowe - organizacje pozarządowe;
organizacje pozarządowe i ich wzajemna relacja;
bez wcześniejszego przyjęcia kryterium podmiotowego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż wymienione interakcje nie będą przedmiotem opisu w niniejszej pracy. Wynika to z rozległości rozważań, które wykraczają poza obszar podjętych badań. Tym niemniej, zawarty powyżej opis ukazuje, co może stanowić podstawę do wykreowania osobnego obszaru wiedzy w zakresie środowiska bezpieczeństwa państwa.
1.2.3.1. Korporacje ponadnarodowe
Zaprezentowane w pracy podejście wskazuje jedynie potencjalne znaczenie korporacji ponadnarodowych w środowisku bezpieczeństwa i nie stanowi pogłębionej analizy w zakresie opisu zjawiska. Zastrzeżenie to wynika z oceny materiału poznawczego oraz istotnych braków w zakresie literatury przedmiotu z innej perspektywy niż ekonomiczna, socjologiczna, czy też nauk o organizacji i zarządzaniu.
Dokonując opisu znaczenia korporacji ponadnarodowych dla środowiska bezpieczeństwa należy dokonać choćby niepełnego, podstawowego ich opisu. Opis ten umożliwi ukazanie oddziaływań i współzależności, które tworzą bądź takich, które potencjalnie mogą tworzyć w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Ocena ta wynika z ilości podmiotów ekonomicznych o charakterze korporacji ponadnarodowych, których aktualna liczba występująca w gospodarce światowej obliczana jest na ponad sześćdziesiąt tysięcy. Generowana przez korporacje ponadnarodowe siła finansowa uważana jest za podobną do siły finansowej wielu, także wysokorozwiniętych państw.
Z uwagi na potrzebę identyfikacji korporacji międzynarodowych zasadne jest przyjęcie pewnej jednolitej wykładni w tym zakresie. Opierając się na podziałach i ogólnej systematyce podmiotów ekonomicznych oraz praktyce ich działania można przyjąć, iż w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego są to korporacje w postaci: firm, spółek, holdingów, konsorcjów, syndykatów, koncernów, przedsiębiorstw o charakterze wytwórczym usługowym, jak i finansowym. Kryterium takiego ich doboru związane jest z oceną charakteru zaangażowania korporacji międzynarodowych na danym obszarze. Ocena ta zawiera w sobie zarówno negatywne jak i pozytywne aspekty działania korporacji ponadnarodowych.
Wpływ korporacji międzynarodowych na środowisko bezpieczeństwa wynika przy tym z oceny, iż w wielu sytuacjach mogą one:
angażować się w niszczącą konkurencję oraz zawierają umowy po to, by regulować rynki poszczególnych państw oraz regionów, podaż i popyt dóbr i usług;
prowadzić politykę prowadzącą do niszczenia konkurencji, likwidacji przedsiębiorstw krajowych;
dążyć do ustanawiania własnych monopoli;
korzystać ze słabości państw ustanawiając w nich korzystne dla siebie struktury polityczne (administracyjne);
niszczyć środowisko naturalne kierując się zyskiem ekonomicznym;
przyczyniać się do wzrostu zadłużenia zewnętrznego krajów rozwijających;
utrwalać niekorzystne podziały na rynku pracy które m.in. niosą z sobą pracę dzieci czyniąc nierozwiązywalnym problem ubóstwa
dokonywać przekształceń ekonomicznych i politycznych;
utrwalać dominacje określonych podmiotów gospodarczych i - lub politycznych wykorzystując w tym celu siłę militarną posiadającą charakter korporacji.
Tym samym korporacje ponadnarodowe mogą przyczyniać się do destabilizacji środowiska bezpieczeństwa w wymiarze narodowym bądź ponadnarodowym - regionalnym. Nie dokonując przy tym identyfikacji jedynie negatywnych skutków działalności korporacji ponadnarodowych w kontekście środowiska bezpieczeństwa należy podkreślić, iż mogą one:
usuwać „chore” mechanizmy gospodarczego interwencjonizmu i udziału rządu w licznych przedsięwzięciach monopolistycznych.
przyczyniać się do ograniczania ubóstwa;
przywracać prawa człowieka;
chronić środowisko naturalne.
W związku z tym ocena wpływu korporacji ponadnarodowych na środowisko bezpieczeństwa nie może być jednoznacznie negatywna. Wiele zależy do tego jak prowadzona jest polityka ekonomiczna w danym państwie, jaka jest jego zdolność do wykorzystania pozytywnych elementów działalności korporacji ponadnarodowych.
Podstawą oceny wpływu korporacji ponadnarodowych na środowisko bezpieczeństwa może być ich wzajemna konkurencja w wybranych regionach świata, czy też w poszczególnych państwach. Skoordynowane manipulowanie rynkiem rzadko jest prowadzone przez wielkie korporacje, natomiast prawie zawsze jest ono wspierane i kierowane przez rząd lub rządy państw.
Oceniając rolę korporacji ponadnarodowych w środowisku bezpieczeństwa należy podkreślić ich specyfikę jako narzędzi polityki państw, czego przykładem może być OPEC (Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej). W latach 70-tych XX w. dyktat cen ropy przez OPEC był głównym źródłem nie tylko światowej recesji, lecz także zwiększonego zadłużenia zewnętrznego i zwiększającego ubóstwa krajów rozwijających się.
W coraz bardziej globalizującej się gospodarce światowej rola korporacji ponadnarodowych determinować będzie środowisko bezpieczeństwa oraz kondycję bezpieczeństwa, np. ekonomicznego, poszczególnych państw. Przemawia za tym udział korporacji międzynarodowych w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych w poszczególnych państwach, czy rejonach świata. Istnieje przy tym realna możliwość, że - na zasadzie sprzężenia zwrotnego - rządy państw oraz zarządy korporacji podejmować będą działania zmierzające do przekształceń ekonomicznych i politycznych. Przykładem takiego współdziałania może być współcześnie wzajemna relacja korporacji Halliburton z rządem Stanów Zjednoczonych w Iraku.
Jednym z nowych trendów, które występują w środowisku bezpieczeństwa jest tworzenie się korporacji o charakterze militarnym. Jako przykład można podać działającą od 2002 r. „Blackwater Security Consulting” która jest jedną z kilkudziesięciu firm wspomagających działania stabilizacyjne Stanów Zjednoczonych w Afganistanie i Iraku. Skala zaangażowania (od 30 000 do 100 000 osób) oraz rola korporacji w utrzymywaniu porządku w Iraku przemawiają za tym by uznać ją za podmiot, który aktywnie wpływa na bezpieczeństwo i stabilność tego państwa. Innego rodzaju funkcje pełnią podobne do Blackwater korporacje: Dyncorp czy Lockheed Corporation. Tworzą one systemy zabezpieczeń wspomagających, których rolą jest np. ochrona infrastruktury krytycznej.
Podsumowując, rola korporacji międzynarodowych we współczesnym środowisku bezpieczeństwa jest niezwykle zróżnicowana i niejednoznaczna w ocenie. Mogą być one czynnikiem pozytywnych zmian, mogą również destabilizować. Praktycznie rzecz biorąc każdy przypadek w wybranym regionie, czy też państwie świata powinien być indywidualnie analizowany my móc tworzyć podstawę sądów. W związku z tym nie można dokonywać uogólnień.
Należy w tym miejscu podkreślić, iż współczesne studia tego zjawiska - tj zaangażowania korporacji ponadnarodowych w stabilizację bądź destabilizację poszczególnych państw, czy regionów - byłyby niezwykle interesujące poznawczo. Być może zawierałyby w sobie opis tendencji, które generalizowane kryją się pod wspólnym dla wielu nauk pojęciem „globalizacji”. Podejście interdyscyplinarne, łączące w sobie elementy nauk o polityce, ekonomii i zarządzania jest przy tym jednym z wymogów do prawidłowego przebiegu procesu poznania naukowego.
1.2.3.2. Organizacje społeczne
W kontekście podjętych rozważań należy podkreślić przede wszystkim znaczenie polityki jako czynnika definiującego środowisko bezpieczeństwa. Złożoność tej problematyki wymusza jednak zaprezentowanie selektywnego podejścia syntetyzującego pewne wybrane elementy. Wynikające stąd uproszczenia pozwalają jednak na ukazanie „zrębu” głównych determinantów, które określają środowisko bezpieczeństwa poprzez działalność organizacji społecznych.
Występujące w środowisku bezpieczeństwa złożone systemy polityczne, w których występują organizacje społeczne stanowią jeden z jego istotnych determinantów. Organizacje społeczne są o tyle istotne dla omawianej problematyki o ile wpływają na kształt działań innych podmiotów i tym samym kształtują to środowisko. Jest to istotne założenie poznawcze, bowiem pomija te organizacje społeczne, które nie wywierają bezpośredniego wpływu politycznego, nie kształtują polityki państwa.
W systemach politycznych możemy wyróżnić:
Partie polityczne oraz związane z nimi organizacje społeczne (formalne, nieformalne), które uczestniczą w walce o władzę oraz biorą udział w jej sprawowaniu;
Partie i ruchy społeczne, które z powodów programowych (np. ugrupowania skrajnie prawicowe, czy skrajnie lewicowe) nie mają bezpośredniego wpływu na proces sprawowania władzy, lecz oddziałują na nią w sposób pośredni;
Ruchy społeczne, które nie uczestniczą w walce o sprawowanie władzy, lecz aktywnie wpływają na proces polityczny (np. ekologiczne, feministyczne, pacyfistyczne, itp.). Na system polityczny oddziałują w sposób:
Bezpośredni, stosując lobbying;
Pośredni, wpływając na zmiany program ów głównych partii politycznych, które dążąc do poszerzenia swojego kręgu wyborców decydują się na włączanie postulatów „alternatywnych”.
Niekiedy ruchy te przekształcają się w partie polityczne i wówczas biorą udział tak jak wymienione w pkt. 1;
Środowiska opiniotwórcze, zwłaszcza intelektualne, powiązane z ugrupowaniami parlamentarnymi i pozaparlamentarnymi.
Podstawę działania tak zdefiniowanych podmiotów stanowi ich ideologia. Pełni ona kilka istotnych funkcji społecznych, które wpływają na kształt środowiska bezpieczeństwa dowolnego podmiotu. Są to:
funkcja programowa, polegająca na tworzeniu wizji innego, lepszego społeczeństwa i państwa, pobudzenia do działania grup społecznych, kształtowania podstaw organizujących partie czy ruchy polityczne, określania ogólnego obrazu świata w celu jego konkretyzacji poprzez doktrynę i program polityczny;
funkcja motywacyjna, polegająca na wyróżnieniu interesów danej grupy i tworzeniu w niej przekonania, iż jej interesy nie są dostatecznie reprezentowane wobec władzy bądź, jest ona dyskryminowana; co w konsekwencji pobudza do działań politycznych;
funkcja legitymizująca, polegająca na tworzeniu przychylnej atmosfery społecznej i ugruntowywaniu przekonania, że istniejący ustrój i władza są prawowite, zgodne z naturalnymi procesami rozwoju państwa i społeczeństwa (często w tym działaniu w negatywnym świetle ukazuje poprzednią władzę, a niekiedy totalnie je dyskredytuje).
Na tym tle, ideologia uzasadnia działania polityczne, tłumaczy sens polityki. Jej różnorodny charakter sprawia przy tym, że występuje w każdym kontekście życia społecznego określając rzeczywistość społeczną. W państwach autokratycznych i totalitarnych ideologia posiada odmienne znaczenie niż w państwach demokratycznych. Zwykle organizacją społeczną uprawnioną do posiadania jedynej, uznawanej za prawowitą, ideologii jest partia rządząca. Nie pozwala ona na istnienie innych struktur społecznych sankcjonując swój prymat w rozwiązaniach normatywnych (konstytucji, ustawach). Opisany stan rzeczy zwykle w środowisku bezpieczeństwa wyraża się konfliktem politycznym, który opierany jest na ideologii. Przykładem w tym zakresie może być okres zimnej wojny i stosunki amerykańsko - radzieckie, szerzej Wschodu i Zachodu. Wpływ ideologii jest przy tym szczególnie widoczny:
w rozwiązaniach ustrojowych właściwych poszczególnym typom państw;
w funkcjonowaniu systemów politycznych w poszczególnych państwach;
we wzajemnych związkach między państwami, zwykle na forum międzynarodowym.
W każdym z ww. przypadków ideologia służy:
określaniu celów politycznych;
określaniu strategii mających zapewnić ich realizację;
analizie i ocenie działań politycznych podejmowanych na rzecz urzeczywistnienia zakładanych celów.
W związku z tym związki między ideologią a polityką są ścisłe. Ideologia określa zakres oraz spektrum działań, które powinny być podjęte np. na rzecz zapewnienia bytu i rozwoju państwa w środowisku bezpieczeństwa poprzez jego władze polityczne. Główne z tych działań posiadają charakter władczy, wszystkie zaś charakter zinstytucjonalizowany. Stąd też związek między ideologią - doktryną - programem oraz strategią (działania) jest tak bliski.
W systemach politycznych działania organizacji społecznych kształtujące środowisko bezpieczeństwa w wymiarze narodowym i międzynarodowym związane są zwykle z:
roszczeniem do władzy;
akceptacją roszczeń do władzy;
uzasadnieniem dla istniejących form dominacji politycznej;
obietnicami (rzeczywistymi lub fałszywymi), iż dany system polityczny przyczyni się realizacji potrzeb (indywidualnych i zbiorowych);
uzasadnieniem grup rządzących, ich szczególnej pozycji i uprzywilejowania do kreowania wartości, praw, przywilejów oraz rzeczywistości społecznej.
Wymienione działania wpływają przede wszystkim na kształt stosowanych socjotechnik, które określają aprobatę bądź dezaprobatę dla określonych postaw politycznych, tak istotnych w zakresie polityki bezpieczeństwa państwa i/lub organizacji międzynarodowych. Dzięki nim kreowany jest wyraźny dla potencjalnego odbiorcy „czaro-biały” schemat rzeczywistości społecznej. Schemat ten wyrażany jest zwykle w pojęciach „my”-„oni” i odgrywa decydującą rolę przy wyborze celów polityki bezpieczeństwa. Tę swoistą „prawidłowość” (cechę rzeczywistości społecznej) możemy zaobserwować:
w makroskali, w oddziaływaniach na społeczeństwo prawa, realizacji zasad ustrojowych, w procedurach wyborczych, w propagandzie, mass mediach, reklamie politycznej. Wówczas, socjotechnika ukierunkowana jest na każdego potencjalnego odbiorcę starając się wykreować jego postawę społeczno-polityczną zawierającą takie m.in. elementy jak:
identyfikację z ogólnym kierunkiem polityki;
aprobatę dla sprawowania władzy (jej legitymizację);
w mikroskali, w oddziaływaniach na poszczególne grupy społeczne i jednostki w sposób sformalizowany oraz niesformalizowany poprzez kontakty interpersonalne (oficjalne i towarzyskie), grupy nacisku, czy też „literaturę” polityczną (broszury, manifesty, itp.). Wówczas, socjotechnika ukierunkowana jest na wyodrębnione (ściśle określone) grupy społeczne i jednostki (przede wszystkim z uwagi na ich rolę, znaczenie w społeczeństwie) starając się wykreować postawę społeczno-polityczną (zwykle poprzez dystrybucję dóbr materialnych i niematerialnych) zawierająca takie m.in. elementy jak:
konfirmację istniejącego stanu (rzeczywistości społecznej - politycznej);
wspieranie działań ośrodków władzy;
deprecjonowanie poglądów przeciwnych do ośrodków władzy.
Na tym tle najtrudniejszą rzeczą jest formułowanie właściwych zespołów zaleceń oraz przestróg dotyczących kształtowana rzeczywistości społecznej w zakresie bezpieczeństwa. Zwykle socjotechnika organizacji społecznych wyraża się poprzez zbiór dyrektyw o tym jak za pomocą odpowiednich środków osiągnąć zamierzone rezultaty opierając cię przy tym na uznawanych ocenach i przyjętych wartościach. Istotną role odgrywa przy tym właściwy dobór symboli politycznych. Najczęściej symbole te służą oddawaniu czci i demonstrowaniu wrogości, afirmacji sacrum i negacji profanum.
Reasumując, organizacje społeczne w środowisku bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego spełniają podstawową rolę sprawczą procesów, zjawisk, a niekiedy zdarzeń. Ich wpływ poprzez struktury władzy państwowej określa kształt, charakter, a także rodzaj prowadzonej polityki i strategii bezpieczeństwa państw i ich organizacji.
1.2.3.3. Organizacje przestępcze
Rozpatrując kwestie organizacji przestępczych w środowisku bezpieczeństwa należy podkreślić, iż można wyodrębnić dwa rodzaje działań, które opisują ich wpływ. Pierwsze, o charakterze wewnętrznym, skutkujące zagrożeniami dla bezpieczeństwa wewnętrznego podmiotu oraz drugie, zewnętrzne mające podobne do pierwszych implikacje poszerzone o kontekst międzynarodowy. Działania te odnoszą się do podważania „[…] stanu niezakłóconego panowania porządku prawnego, albo też, z punktu widzenia podmiotowego, stanu świadomości społeczeństwa o istnieniu tego stanu”. Tym samym, sprowadzane są do naruszenia „[…] stanu, w którym ogół społeczeństwa i jego interesy, jako też państwo wraz ze swymi celami, mają zapewnioną ochronę od szkód zagrażających im z jakiegokolwiek źródła. Cytowane wypowiedzi wskazują na dwa, wzajemnie dopełniające się elementy, które muszą zaistnieć, by wpływ organizacji przestępczych na środowisko bezpieczeństwa był istotny. Są to:
podważanie porządku prawnego;
zmiana stanu świadomości społecznej poprzez akceptację czynów karalnych jako elementu ładu społecznego;
podważenie ładu społecznego, ekonomicznego i - jako jednej z konsekwencji - politycznego.
Podważanie ładu i porządku publicznego bądź symbiotyczne z nim współistnienie stanowi o istocie wpływu, który wywierają grupy przestępcze na środowisko bezpieczeństwa. Towarzyszące temu zmiany świadomości społecznej dopełniają nieład generując kolejne patologie w zakresie rozwoju społecznego.
Odnosząc się do pierwszego rodzaju działań o charakterze wewnętrznym, aktywność organizacji przestępczych zasadniczo prowadzi do podważenia porządku:
publicznego, czyli zespołu norm prawnych i poza prawnych, których przestrzeganie warunkuje normalne współżycie jednostek ludzkich w organizacji państwowej
konstytucyjnego, czyli porządku prawnego w którym działania instytucji powołanych przez państwo, jego funkcjonowanie oraz ład prawny nie są zagrożone;
powszechnego, czyli stanu zapewniającego ochronę życia i zdrowia obywateli oraz majątku narodowego przed skutkami działań człowieka..
Działania grup przestępczych związane z porządkiem publicznym państwa są pochodną zagrożeń społecznych, niekiedy również kulturowych. Zagrożenia te zwykle są pochodną słabości instytucji państwa, gwałtownych zmian ładu społecznego i ekonomicznego. Będą one wówczas wynikać z:
wysokiego poziomu bezrobocia;
rozwarstwienia ekonomicznego społeczeństwa;
wzrostu migracji wewnętrznej;
osłabienia więzi społecznych;
poczucia marginalizacji dużych grup społecznych;
braku dostatecznej kontroli dostępu do broni palnej;
braku skutecznej kontroli skarbowej;
zmiany i niedoskonałość stanowionego prawa;
niskiej efektywności organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości;
braku efektywnych programów przeciwdziałania patologiom społecznym w tym przestępczości;
korupcji władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej.
W aspekcie powiązanych ze społecznymi zagrożeń kulturowych można wskazać przede wszystkim na alienację grup społecznych, które nie odnalazły swego miejsca np. w państwie przyjmującym imigrantów. Potencjalna łatwość do wchodzenia w związki owych wyalienowanych społeczności oraz ich łączność z pokrewnymi grupami społecznymi w innych państwach sprawia, iż tworzy się dogodna płaszczyzna do wykreowania organizacji przestępczych o ściśle określonych cechach etnicznych (np. mafii czy też triad).
Rozpatrując działania związane z podważaniem porządku konstytucyjnego państwa należy podkreślić, iż są one szczególnie groźne z uwagi na pogłębianie chaosu i anarchii poprzez selektywne stosowanie prawa bądź publiczne sankcjonowanie bezprawia. Działania te mogą one sprowadzać się do:
zmiany ustroju państwa (zbrojne przewroty polityczne);
istniejącego porządku konstytucyjnego w państwie (kryzysy ekonomiczne i polityczne prowadzące do buntów);
zaniku funkcji instytucji demokratycznych w państwie (anarchia);
działań państwa w kształtowaniu ładu społecznego - polityczno - ekonomicznego (zamieszki, strajki);
zerwania więzi między państwem a obywatelem.
Odnosząc się do działań grup przestępczych w zakresie porządku powszechnego państwa należy podkreślić, że są to te, które wiążą się z działalnością człowieka. Ich skala i rezultaty są trudne do jednoznacznej definicji, czy też opisu decyduje, bowiem określony kontekst sytuacyjny, niekiedy czas i miejsce zdarzeń.
Dokonując opisu działalności organizacji przestępczych należy odnieść się do ich zewnętrznych przejawów. Można tego dokonać poprzez rozróżnienie związane z kategoriami przestępczości zorganizowanej i niezorganizowanej. Rozpatrując kwestie przestępczości zorganizowanej należy podkreślić, iż ten rodzaj zagrożenia z uwagi na rozwój ogólnoświatowych powiązań odgrywa coraz większa rolę. Determinuje tym samym środowisko bezpieczeństwa państwa. Wiąże się z takimi formami przestępstw jak:
handel narkotykami, złotem, diamentami, bronią;
przestępczość gospodarcza;
obrót nielegalnie uzyskanymi środkami finansowymi (ok. 1.5 bln. USD rocznie);
przemyt ludzi (ok. 4 mln.) oraz handel nimi;
prostytucja.
Dokonując charakterystyki przestępczości zorganizowanej w środowisku bezpieczeństwa należy przede wszystkim podkreślić proces jej przenikania do struktur władzy, tak państwowej jak i struktur ponadnarodowych. Taki stan rzeczy zwykle wyrażany jest poprzez organizacji przestępczych do kształtowania ładu społecznego, czy też np. porządku prawnego zgodnie ze swoimi interesami. Odbywa się to często poprzez korupcję, szantaż i terror, a wiąże także z umiejętnym wykorzystywaniem prawa. W globalnym środowisku bezpieczeństwa występuje przy tym
znaczna trudność w identyfikacji organizacji przestępczych, ich organizacyjnego i operacyjnego modelu;
umiejętne wykorzystywanie przez organizacje przestępcze państw w których władza jest słaba oraz regionów w których nie występują struktury państwa;
wykorzystanie zanikającego znaczenia granic państwowych w sytuacji pojawienia się makroregionów gospodarczych (Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu. Wspólnota Europejska);
wykorzystanie globalnej infrastruktury połączeń międzynarodowych (komunikacyjnych, teleinformatycznych, innych);
posługiwanie się światowym system finansowym ze szczególnym uwzględnieniem systemu bankowego;
stosowanie najnowszych technologii do celów przestępczych;
liczne i trudne do identyfikacji powiązań z legalnymi strukturami gospodarczymi i politycznymi tworzących symbiotyczne układy z państwem;
tworzenie wielosektorowych, równoległych struktur gospodarczych posiadających własną siłę roboczą, system dystrybucji, finansów i informacji;
tworzenie struktur sieciowych opartych na powiązaniach etnicznych;
tworzenie między trans narodowymi organizacjami przestępczymi strategicznych sojuszy połączonych wspólną strategią działania;
wykorzystywanie niepokoi politycznych i destabilizacji różnych regionów świata do rozwijania nielegalnej działalności (handel bronią, przemyt i handel ludźmi, zawłaszczanie dóbr kulturowych i gospodarczych, środków finansowych).
Na tym tle można wskazać na działania grup przestępczych podważające porządek publiczny, konstytucyjny, powszechny państwa, które wiążą się ze zjawiskami występującymi w stosunkach międzynarodowych. Są to:
masowe migracje z rejonów objętych konfliktami, wojnami, nędzą i głodem;
wojny i konflikty zbrojne;
starcia i incydenty graniczne z udziałem grup przestępczych bądź terrorystycznych.
Rozpatrując kwestie przestępczości niezorganizowanej w środowisku bezpieczeństwa należy podkreślić, iż ten rodzaj zagrożenia jest najbardziej powszechnym. Zwykle wiążę się z kradzieżami, włamaniami, rozbojem zarówno wobec mienia społecznego, jak i prywatnego. Jego narastanie bądź zanikanie zasadniczo jest pochodne kondycji finansowej społeczeństwa, poszerzaniem bądź zanikaniem obszarów nędzy, biedy i bezrobocia. Występuje przy tym tendencja do „ogniskowania” tego rodzaju przestępczości w obszarach zurbanizowanych i niezurbanizowanych, w których kondycja gospodarcza ludności jest zła lub ulega radykalnym, negatywnym zmianom. Należy w tym miejscu podkreślić, iż w dobie otwartości granic, swobody przepływu dóbr w ramach Unii Europejskiej te rodzaje przestępstw mogą prowadzić do formowania zorganizowanych związków przestępczych bądź wstępowania lokalnych grup przestępczych do związków ponadnarodowych. W konsekwencji zwiększa to poziom terroru kryminalnego w społeczeństwie oraz wpływa na poczucie bezpieczeństwa w państwie i jego regionie.
Współczesny charakter organizacji przestępczych sprawia trudności, związane z określeniem realnego wpływu na struktury państw i organizacji międzynarodowych. Wynika to z faktu, że struktury władzy państwowej nie są w stanie samodzielnie przeciwstawiać się zjawisku przestępczości. W związku z tym, można wskazać na czynniki pozytywne oraz negatywne określające skuteczność działań państwa. Wśród czynników pozytywnych można wskazać na narodowe i ponad narodowe, określające zdolność do przeciwstawienia się organizacjom przestępczym. Są to, w wymiarze wewnętrznym:
prawne podstawy systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa w postaci konstytucji, ustaw oraz aktów wykonawczych ukierunkowanych na bezpieczeństwo obywateli, porządek publiczny oraz w przypadku katastrof i klęsk żywiołowych ochronę przeciwpowodziową i przeciwpożarową;
system bezpieczeństwa wewnętrznego składający się z organów władzy wykonawczej w skład którego wchodzą: podsystem bezpieczeństwa publicznego, podsystem bezpieczeństwa konstytucyjnego, podsystem bezpieczeństwa powszechnego;
Wśród czynników pozytywnych o charakterze zewnętrznym, określających zdolność państwa do przeciwstawiania się organizacjom przestępczym można wskazać na:
międzynarodowe formy zwalczania przestępczości oraz związane z nimi regulacje przyjmowane pod auspicjami Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Zwalczania Przestępczości oraz Wymiaru Sprawiedliwości (UNCCCJ);
prawne podstawy zwalczania przestępczości zawarte w Układzie z Schengen, Konwencji z Schengen oraz traktatach europejskich (począwszy od traktatu z Maastricht);
tworzenie w procesie integracji europejskiej ponadnarodowych struktur służących zwalczaniu przestępczości zorganizowanej w postaci: tzw. grupy TREVI (Terrorism, Radicalism, Extremism and Violence), EUROPOL-u (Europejskiego Biura Policji) EUROJUST-u (Europejskiego Urzędu na rzecz Poszerzania Współpracy Sądowniczej), OLAF-a (Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych).
Wśród czynników negatywnych o charakterze wewnętrznym, będących wyrazem działania przestępczości zorganizowanej, można m.in. wymienić wzrost:
niekontrolowanego obrotu narkotykami;
produkcji i rozwoju narkotyków syntetycznych;
zorganizowanej przestępczość gospodarcza;
korupcji w strukturach władzy;
umacnianie wpływów grup przestępczych (przede wszystkim w małych miasteczkach, rejonach przygranicznych).
Wśród czynników negatywnych o charakterze zewnętrznym, będących wyrazem działania przestępczości zorganizowanej, można m.in. wymienić:
ekspansję organizacji przestępczych o charakterze ponadnarodowym (mafia rosyjska z USA, mafia włoska, chińskie triady, japońska Jakuza, inne);
wykorzystanie systemów bankowych państw jako miejsca legalizacji nielegalnie uzyskanych środków finansowych;
wyłudzeń podatków
przemyt;
wyłudzenia bankowe i manipulacje giełdowe.
W związku z powyższym, charakter środowiska bezpieczeństwa jest w dużej mierze pochodną działań organizacji przestępczych. Dotyczy to przede wszystkim tzw. „miękkich” aspektów bezpieczeństwa, niezwiązanych z działaniami zbrojnymi. Przestępczość wraz z polityką i ekonomią są jednym z czynników, które generują władzę umożliwiającą dokonywanie zmian w środowisku bezpieczeństwa. Charakter zjawiska, specyfika, zasadniczo uniemożliwiają jego poznanie w wymiarze współczesnym pozostawiając zwykle opis natury historycznej.
1.2.3.4. Ekstremistyczne ruchy społeczne
„[…] Polityka to walka o władzę, a ostatecznym rodzajem władzy jest przemoc”. Te słowa C. Wright Mills'a w odniesieniu do współczesnych ruchów ekstremistycznych definiują przemoc jako instrument polityki, walki o władzę. Użycie przemocy jest przy tym warunkiem wyodrębnienia tego typu grup.
W tym ujęciu bezpieczeństwo społeczne stanowi rezultat takiego stanu „[…] życia społecznego w państwie, w którym stosunek człowieka do społeczeństwa oparty jest (przyp. autora) na zasadach wynikających z istoty i natury osoby ludzkiej oraz społeczeństwa”. Pojawienie się ekstremistycznych ruchów społecznych może przy tym być „odczytywane” jako brak adaptacji organizacji społecznej do sprostania wyzwaniom, zagrożeniom, szansom dla jej rozwoju.
Wskazując na istotę współczesnego ekstremizmu politycznego nie sposób pominąć jego form. Będą to formy:
zorganizowane, prowadzone przez grupy społeczne w celu zastraszenia i podporządkowania ich interesom. Stanowią zwykle starannie przemyślane narzędzie polityki traktowane jako najtańszy i potencjalnie najefektywniejszy środek prowadzący do celu;
niezorganizowane, chaotyczne, prowadzone przez niewielkie, bardzo aktywne grupy lub jednostki o charakterze doraźnym, formowane w celu wykonania określonego zadania, zazwyczaj, wiążącego się z wyznawanymi wartościami, ideologią.
Na tym tle jedynie państwa posiadają skuteczne narzędzia - instrumenty polityki - które mogą przeciwstawić zjawisku ekstremizmu politycznego. Pytaniem otwartym jest na ile skutecznie będą w stanie przeciwstawić. Brak ostro zarysowanych kryteriów definiujących zjawisko pozwala na wybiórcze podejście i jego dowolną interpretację. Tworzy to sytuację, w której społeczność międzynarodowa nie posiada skutecznych mechanizmów przeciwdziałania ekstremizmom społeczno-politycznym oraz wystarczającej legitymizacji prawnej do ich zwalczania.
Współczesne ekstremizmy społeczno-polityczne przejawiają się pod postacią terroryzmu. Ta konstatacja niesie z sobą wiele implikacji. Dla polityki, dążenia do zdobycia i utrzymania władzy, dla narodów, których bezpośrednio i pośrednio dotyczy, dla stosunków międzynarodowych, których jest przejawem i konsekwencją. Jak stwierdza w swej pracy „Oblicza terroryzmu” B. Hoffman, „(…) terroryzm jest tam, gdzie przecinają się polityka i przemoc w nadziei dostarczenia władzy. Terroryzm zawsze dotyczy dążenia do władzy: potrzebnej, by dominować i wywierać przymus, zastraszać i kontrolować, a ostatecznie wprowadzać zasadniczą zmianę polityczną.” W takim ujęciu terroryzm międzynarodowy zyskuje dwa, wzajemnie uzupełniające się wymiary, wewnętrzny i zewnętrzny - narodowy i międzynarodowy. Tworzą one wspólne tło konfliktu między państwami - narodami a grupami społecznymi, jednostkami, organizacjami i strukturami pozarządowymi wykorzystującymi terror jako narzędzie polityki, oraz między państwami, będącymi przedmiotami terroru i stosującymi terror. Jak bowiem ukazują współczesne stosunki międzynarodowe, terroryzm wywodzi się z dwóch źródeł: konfliktów społecznych oraz międzypaństwowych. Są one przyczyną, jak i skutkiem narastania sprzeczności prowadzących do terroryzmu, traktowanego jako narzędzie polityki. Podmiotów pozarządowych oraz rządowych.
Odnosząc się do konfliktów społecznych jako źródła ekstremizmu ich podstawą są wszelkiego rodzaju ruchy społeczne osób nieakceptujących swojego położenia. Osoby te sięgają po terror jako narzędzie polityki. Czynią to w imię ideologii, która nakreśla perspektywę:
Gzie jesteśmy „my”, a gdzie znajdują się „oni”?
Co zostało „nam” zabrane, czego „nas” pozbawiono, a co mają „ci inni”?
Jak stwierdza Z. Brzeziński „Żyjemy w świecie bezprecedensowego przebudzenia politycznego. Ideologiczne ostrze tej nowej globalnej świadomości jest politycznie antyimperialne, historycznie - antyzachodnie, a emocjonalnie - coraz bardziej antyamerykańskie”. W tej nowej, tak definiowanej rzeczywistość, możliwość traktowania terroryzmu jako stałego narzędzia polityki jest coraz bardziej realna.
W związku z tym, można wytypować pewne, szczególne cechy terroryzmu, wśród których na uwagę zasługują:
ideologiczne, będące konsekwencją przyjęcia przez państwa bądź grupy społeczne określonych idei i wartości politycznych decydujących o postrzeganiu stosunków międzynarodowych, systemu politycznego, ekonomicznego i prawnego;
religijne, wynikające z percepcji rzeczywistości poprzez pryzmat wiary, a tym samym przyjęcia określonej postawy wyrażanej w aprobacie bądź negacji rzeczywistości, środowiska międzynarodowego;
separatystyczno - narodowościowe, będące pochodną dążeń społeczności lub jej części do uzyskania autonomii bądź przyłączenia do państwa, z którym się identyfikuje i jest związana emocjonalnie.
Wymienione cechy terroryzmu można jednocześnie identyfikować jako jego źródła. Wynikają one z zaspakajania wartości, interesów, potrzeb, celów:
politycznych, zarówno państw, jak i grup społecznych w środowisku międzynarodowym, w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym;
historyczno - politycznych, uwarunkowanych procesami historycznymi i politycznymi;
społeczno - ekonomicznych, związanych z czynnikami ekonomicznymi, na tle dostępu do dóbr i ich podziału;
społeczno - kulturowych, uwarunkowanych rozwojem społecznym i cywilizacyjnym;
psychologicznych, wynikających z postrzegania rzeczywistości przez jednostki lub grupy społeczne, związanych ze zmianami zachodzącymi w mentalności społeczeństw.
Charakter współczesnego ekstremizmu społeczno - politycznego wiąże się między innymi z postępującym podziałem cywilizacyjnym między obszarami położonymi na północy i południu globu, skażeniem środowiska naturalnego oraz jego degradacją, migracją ludności, wzmacnianiem przestępczości zorganizowanej. Jego siła wynika z patologii współczesnego świata: nędzy, głodu, epidemii, bezrobocia, ignorancji. Wspomniane plagi rodzą w milionach ludzi uczucie upokorzenia, niszczenia ich ludzkiej godności. Beznadziejność, brak poczucia bezpieczeństwa są fundamentem, na którym rodzi się frustracja, fanatyzm, terror. Listę nieszczęść, plag oraz niesprawiedliwości dotykających setki milionów ludzi można by długo wyliczać. Statystyki różnych agend Organizacji Narodów Zjednoczonych, czy też Banku Światowego są najbardziej wstrząsającym materiałem dotyczącym tej materii. Co dzień umiera kilkanaście tysięcy dzieci do lat pięciu z powodu braku żywności i podstawowych leków. Około 2 miliardy ludzi wynosi liczba bezrobotnych i analfabetów. Prawie 300 milionów dzieci zmuszanych jest do pracy niewolniczej. Ponad 20 milionów ludzi rocznie to uchodźcy z Afryki, Azji, Ameryki Południowej. Uciekający przed nędzą, głodem, epidemiami, wyzyskiem i prześladowaniami. Prowadzi to do sytuacji, w której coraz większej marginalizacji ulegają obszary, na których położone są państwa upadłe lub takie, które mogą się nimi stać. W takiej sytuacji ideologia i frustracja mogą stanowić niekończącą się „pożywkę” dla różnego typu ekstremistów stosujących terror.
Ekstremizm społeczny i powstały na jego gruncie ekstremizm polityczny prowadzą w efekcie do wykreowania zjawiska terroryzmu. Jak stwierdza Z. Brzeziński „(…) Siłą napędową tego zjawiska jest młodzież. W szczególności kilkadziesiąt milionów studentów z tzw. szkół wyższych, często o bardzo niskim poziomie naukowym, z Azji, Bliskiego Wschodu, Afryki i Ameryki Łacińskiej.
Skupia się w tych ośrodkach podniecona, antyimperialistyczna i często bardzo antyamerykańska młodzież Trzeciego Świata skłonna do łatwej mobilizacji politycznej. Internet i telewizja są instrumentami pobudzania podniecenia i mobilizacji do walki zaczepnej ze znienawidzonym status quo, łącznie z udziałem w organizacjach terrorystycznych. Nasuwa się tu analogia z rewolucyjnym proletariatem Marksa.
Szeroko rozpowszechniona świadomość niesprawiedliwości istniejących układów gospodarczych jest obecnie wyjątkowo konkretna i bezpośrednia. W Nepalu, Sudanie czy Tahiti upośledzeni i niecierpliwi mają dobre rozeznanie istniejących nierówności oraz wiedzę, gdzie jest lepiej i jak się tam dostać”.
Jak wypowiada się Z. Brzeziński, „Po raz pierwszy w historii łatwiej jest zabić milion ludzi, niż rządzić milionem ludzi. Bez zasadniczej reformy hierarchii światowej nie będziemy w stanie efektywnie reagować na wyzwania wynikające z nowej jakości, jaką jest politycznie przebudzona i coraz bardziej dynamiczna ludzkość”.
W związku z powyższym państwa, jako organizacje społeczne stoją obecnie przed dylematem, w jaki sposób przeciwdziałać terroryzmowi, jak zwalczać to zjawisko. Odpowiedzą wydaje się być kompleks działań międzynarodowych podejmowanych nie tylko na rzecz jego zwalczania, lecz również aktywnego przeciwdziałania - politycznego, ekonomicznego, społeczno - kulturowego, militarnego, polegający na:
stabilizowaniu środowiska międzynarodowego w celu stworzenia podstaw rozwoju stosunków międzypaństwowych w oparciu o demokratyczne reguły postępowania między państwami;
upowszechnianiu wiedzy o wspólnych celach i zamiarach wśród narodów w adres, których będą podejmowane działania społeczności międzynarodowej w celu wyeliminowania niewiedzy, głupoty i ignorancji prowadzących do fiaska realizowanych przedsięwzięć.
opracowaniu i przyjęciu programów wspierających rozwój obszarów generujących terroryzm w oparciu o zasadę stwarzania możliwości: edukacji, rozwoju ekonomicznego, społecznego.
Pozwoliłoby to w sposób naturalny na realizację przedsięwzięć służących ograniczeniu i eliminacji źródeł ekstremizmów społeczno-politycznych. Co więcej, służyłoby nie tylko państwom, obszarom, wobec których prowadzono by powyżej zdefiniowaną politykę, lecz także - w wymiarze politycznym, ekonomicznym, bezpieczeństwa - tym, którzy by ją prowadzili. Uświadamiało wspólne zależności, postęp w zapewnieniu godnego bytu i rozwoju we wszystkich częściach globu, na których znajdują się państwa skupione w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dlatego też, rzeczą ważną jest przyjęcie przez państwa takiej polityki, która wykorzystywałaby szanse, minimalizując wynikające z narastających ekstremizmów społeczno-politycznych zagrożenia. By była ona aktywna w zwalczaniu zjawiska, nie zaś reaktywna. Postulat ten, jakkolwiek trudny, jest możliwy do zrealizowania. Jedną z możliwości jego realizacji jest zredefiniowanie dotychczasowej polityki narodów, która objawiła się w tragicznych wydarzeniach 11 września 2001 roku.
Szerzej nt. podmiotów S. Bieleń, Proces instytucjonalizacji międzynarodowych stosunków politycznych, w J. Kukułka (red.), Zmienność i instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych, Warszawa 1988, s.320-321.
E. Haliżak, Demokratyczność systemu międzynarodowego, w E. Haliżak, D. Popławski (red.), Demokracja w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 1997, s. 7-23; J.Z. Pietraś, Uczestnicy stosunków międzynarodowych, w T. Łoś-Nowak (red.), Współczesne stosunki międzynarodowe, Wrocław 1997, s. 41-50.
Szerzej: W. Multan, Bezpieczeństwo międzynarodowe ery nuklearnej, Warszawa 1991, s.22; B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era, Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf 1991 (second edition), s. 19.
Szerzej: R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego - koncepcje - struktury - funkcjonowanie, Warszawa 2004 (wyd. IV), s. 47-54; J. Stańczyk, Kres „zimnej wojny”. Bezpieczeństwo europejskie w procesie zmiany międzynarodowego układu sił (na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w.), Toruń 2004.
Szerzej: J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów, Sprawy Międzynarodowe nr 7, s. 34; H. Brown, Thinking About National Security, Boulder 1983, s. 4;
Szerzej: R. Zięba, Wpływ procesów internacjonalizacji na ewolucję bezpieczeństwa państw, w J. Kukułka (red.), Internacjonalizacja życia narodów i państw, Warszawa 1991, s. 78-92; J. Stefanowicz, Ład międzynarodowy. Doświadczenie i przyszłość, Warszawa 1996, 109-238; M. Pietraś, Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie, Lublin 1996;
Szerzej: J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996, s. 27; s. 15; E. Cziomer, L. W. Zyblikiewicz, Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Warszawa - Kraków 2002, 138-143; K. Roman, Z. Lachowski (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian. Zagrożenia - Koncepcje - Instytucje, Warszawa 2003.
Szerzej: E. Haliżak, Regionalny kompleks bezpieczeństwa Azji Północno-Wschodniej, Żurawia Papers, zeszyt nr 3/2004, część I i VII.
Szerzej: J.Z. Pietraś, Teoria stosunków międzynarodowych, w T. Łoś - Nowak (red.), Współczesne stosunki międzynarodowe, Wrocław 1997, s. 29-38.
Szerzej: R. Gilpin, War and Change in World Politics, New York - Cambridge 1981, s. 10-33; R. Kuźniar (red.), Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Warszawa 2005.
J. Czaputowicz, System czy nieład? Bezpieczeństwo europejskie u progu XXI wieku, Warszawa 1998, s. 61-73;
J. Gryz, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa w XXI wieku System bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej, tom I pracy naukowo - badawczej pod kierunkiem R. Kulczyckiego, „Zagrożenia polityczne, strategia oraz system bezpieczeństwa RP XXI wieku”, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004.
Warto w tym miejscu przytoczyć słowa B. Buzana, który podkreśla znaczenie potęgi jako pojęcia kierującego uwagę na anarchię w systemie międzynarodowym poprzez koncentrowanie uwagi na możliwościach państw. Umożliwia to zarówno empiryczne, jak i teoretyczne konstatacje o strukturze anarchii. B. Buzan, Peace, Power and Security: Contending Concepts in the Study of International Relations, Journal of Peace Research 1984, vol. 21, s. 19.
W tym kontekście na uwagę zasługują słowa D. Shena, który stwierdza, że poszukiwanie właściwych form zapewnienia bezpieczeństwa de facto tworzy konieczność tworzenia sojuszy o różnym stopniu ich zinstytucjonalizowania. D. Shen, Can Alliances Combat Contemporary Threats? The Washington Quarterly, Spring 2004, no. 2, s. 165-179.
Jak pisze E. Haliżak, w stosunkach międzynarodowych, tak jak w systemie, zachodzą stałe działania ze strony jednych podmiotów oraz przeciwdziałania ze strony innych - mają miejsce akcje i reakcje określające dynamikę stosunków międzynarodowych, E. Haliżak, Demokratyczność systemu międzynarodowego? W E. Haliżak, D. Popławski (red.), Demokracja w stosunkach międzynarodowych…, s. 7-23.
Jak pisze M. Pietraś, normy, określają ogólne kierunki postępowania stron reżimu, a więc standardy zachowań, zarówno w kategoriach praw, jak i obowiązków. Nie muszą mieć przy tym charakteru prawnie wiążącego, chociaż z reguły powiązane są z określonymi umowami wielostronnymi. Op. cit., M. Pietraś, Państwa narodowe wobec dynamiki procesów bezpieczeństwa; w J. Fiszer (red.), Państwa narodowe w euroatlantyckich strukturach, Warszawa 1996, s. 65.
Jak pisze autor, rozwój stosunków międzynarodowych po zakończeniu drugiej wojny światowej skutkował powstaniem nowych, organizacyjnych form współpracy między państwami. Formy te są rezultatem narastania współzależności, które tworzą struktury oddziaływań międzynarodowych w postaci instytucji i organizacji. Są przy tym wynikiem uwarunkowań międzynarodowych, które określiły stan, w jakim znajdują się państwa poprzez procesy przenikania wewnętrznej i zewnętrznej sfery ich aktywności. Tym samym, instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych stanowi rezultat stanu świadomości narodów, grup społecznych, jednostek zorganizowanych w państwa. Proces instytucjonalizacji przy tym sferę świadomości i praktyki życia społeczeństw, wprowadzając ład, w ramach którego państwa łatwiej formułują swą polityką, stając się tym samym bardziej pewnymi w podejmowanych działaniach oraz wiarygodnymi dla swych partnerów w warunkach przechodzenia od geopolityki do geoekonomiki. Op. Cit. J. Gryz, Proces instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich, Warszawa 2004, s. 72.
B. Buzan, E. Herring, The Arms Dynamic in World Politics, Boulder CO, Lynne Rienner Publishers 1998, s. 201- 215.
J. Gryz, Terroryzm międzynarodowy w ujęciu paradygmatu realizmu politycznego, w E. Olszewski (red.), Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, Lublin 2004, s. 269.
R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego…, s. 117-373.
M. Pietraś, Bezpieczeństwo ekologiczne…, s. 91-149; UNEP Annual Report 2004.
Patrz publikacje UN Office on Drugs and Crime dot. różnorodnych form przestępczości zorganizowanej (http://www.unodc.org/unodc/index.html).
F. Fukuyama, Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI wieku, Poznań 2005, s. 15-19.
S.P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawa 2001, s. 12-40.
Human Development Report 2003. Millennium Development Goals: A compact among nations to and human poverty, New York, Oxford, Oxford University Press 2003, s. 15 i kolejne.
The State of the World Refugees 2000. Fifty Years of Humanitarian Action, Oxford University Press 2005, s. 275-287.
K. Pickering, L.Owen, An Introduction to Global Environmental Issues, 2nd ed., Routledge, London 1997, s. 336-344; R. Kovach, B. McGuire, Guide to Global Hazards, Firefly, Buffalo, New York 2004, s. 182-191.
P = ( C + E + M ) x ( S + W ) gdzie, P oznacza potęgę, C - masę krytyczną (czyli ludność i terytorium), E - potencjał gospodarczy, M - potencjał militarny, S - strategię, W - wolę urzeczywistniania strategii. Cline R. S. (1975), World Power Assessment: A Calculus of Strategic Drift, Westview Press, Boulder, s. 11
W oparciu o badania przeprowadzone w AON sformułowano listę najistotniejszych zagrożeń i szans dla bezpieczeństwa państwa. Do zagrożeń zaliczono: terroryzm wewnętrzny i zewnętrzny, katastrofalne zmiany klimatyczne, masowe migracje, problemy surowcowe, procesy dezintegracji, przestępczość zorganizowaną, niekontrolowane rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, epidemie chorób zakaźnych, konflikty w cyberprzestrzeni, militaryzację kosmosu, turbulencyjne i nieprzewidywalne zmiany globalne. Do szans zaliczono: przewagę w technologii informacyjnej, użycie broni masowych zakłóceń lub innych skutecznych środków zagłuszania strategicznego, supertechnologie w narzędziach polityki, zwiększenie udziału w kształtowaniu środowiska, wielostronną, efektywną, lokalną współpracę międzynarodową, skuteczność w zwalczaniu narkobiznesu, terroryzmu i przestępczości zorganizowanej, sprawność we wczesnym identyfikowaniu i likwidowaniu zagrożeń kryzysowych, przewagę i dominację w perspektywicznych dziedzinach produkcji i usług, działania dla pokoju, porządku publicznego, konsolidację i aktywność społeczną. B. Balcerowicz, R. Wróblewski, C. Rutkowski, W. Kitler, Strategiczne koncepcje obrony - implikacje dla bezpieczeństwa RP, Warszawa AON, 1999, s. 4; C. Rutkowski, A. Dawidczyk, Strategia wojskowa - państwa członka sojuszu, Warszawa AON, 1998, s. 41.
Gryz J. (2004), „Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej” - rola i znaczenie w kształtowaniu bezpieczeństwa państwa”, Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej, Warszawa, nr 4, s. 56 i kolejne.
Gryz J. (2005), Paradygmat bezpieczeństwa międzynarodowego pierwszej dekady XXI wieku, Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej, Warszawa, nr 4, s. 57-59.
J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996, s. 9 i kolejne.
J. Stefanowicz, Rzeczypospolitej pole bezpieczeństwa, Warszawa 1993, s. 8 - 9.
R. Zięba, „Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych.” Sprawy Międzynarodowe, 1991 nr 3; J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie…, s. 19; W. Multan, Bezpieczeństwo międzynarodowe ery nuklearnej, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1991, s. 22; J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów, Sprawy Międzynarodowe nr 7, s. 18.
J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa 2000.
R. Keohane, J. Nye, Power and Interdependence Revisited, International Organisation, London 1987 vol. 41, s. 725 - 753.
Przyjętą klasyfikację oparto na typach operacji, do których przeznaczone są siły zbrojne RP, zdefiniowanych w przyjętej w 1992 r. Deklaracji Petersberskiej Unii Zachodnioeuropejskiej, a następnie zaadoptowanych w 1994 r. w Noordvijk na potrzeby NATO.
„Asymetria” i „asymetryczność” są pojęciami określającymi różnorodne formy dysproporcji, zróżnicowania i dysharmonii, które w sposób naturalny lub zamierzony występują w otoczeniu przeciwstawianych sobie rzeczywistości. Dotyczą one zarówno ich sfery materialnej, głównie gospodarczej, ekonomicznej, naukowej, technicznej, informacyjnej i militarnej, jak i sfery duchowej - obejmującej aspekty kulturowe, religijne, etyczne i inne. Wzajemna symetria czynników opisujących wielowymiarowy układ porównywanych ze sobą zależności minimalizuje, w określonym przedziale ufności, możliwość generowania zagrożeń oraz stabilizuje względnie trwałą równowagę ich zmian. Szerzej J. Pawłowski (red.), Pojęcie, istota oraz tendencje rozwojowe zagrożeń asymetrycznych, studium teoretyczne, Warszawa AON, 2002, s. 35.
W przypadku zagrożeń militarnych uwarunkowania ilościowe sprawiają, że bazą dla asymetrycznej przewagi jednej ze stron jest jej dominująca przewaga ilościowa. Może to mieć odniesienie do liczebności wojsk, ilości posiadanych środków rażenia (broni), wielkości wytwarzanych dóbr czy też innych, wpływających bezpośrednio na przebieg konfrontacji i decydujących o jej powodzeniu. Na obecnym etapie uzgodnień i prób wypracowania definicji zagrożeń asymetrycznych przyjmuje się w NATO, że „[…] powstają one w wyniku obniżenia siły przeciwnika poprzez wykorzystanie jego słabych stron i przy użyciu metod różniących się w sposób istotny od standardowych procedur działania oraz zastosowanych środków”. Ibidem s. 36.
Według A. Tofflera znaczenie czynnika wiedzy determinuje rolę czynnika informacji, a tym samym zastosowania środków, które mogą sparaliżować działania przeciwnika lub je ograniczyć. A. i H. Toffler, Wojna i antywojna, Warszawa 1997, s. 41.
Global Trends 2015: A Dialogue About the Future With Nongovernment Experts, NIC 2000-02, December 2000, http://www.odci.gov/nic/NIC_globaltrend2015.html#link3.
Środowisko bezpieczeństwa stanowi dla działań sił zbrojnych zmienną niezależną (nie mają one żadnego wpływu na zmiany w tym środowisku), a środowisko to tworzy warunki (pozytywne i negatywne) dla prowadzonych operacji. Szerzej: J. Zubek, M. Obrusiewicz, Kształt, funkcje SZ RP w XXI wieku, Praca naukowo badawcza, Warszawa AON 2003, s. 63 i kolejne.
Mikrootoczenie, czyli obszar np. konfliktu zbrojnego stanowi dla działań sił zbrojnych zmienną zależną, gdyż to one je kształtują. Ibidem.
C. Rutkowski, Prakseologiczne aspekty strategii wojskowej, Zeszyty Naukowe AON, 1998, 2 (31), s. 36.
I. Popiuk - Rysińska Uczestnicy stosunków międzynarodowych …,s. 89 - 101.
T. Albord. L'ere crepuscillaire de la strategie (1919 - 1939), RDN 1965 za J. Kukułka, Problemy teorii stosunków międzynarodowych…, s.122.
Ibidem, s. 130.
Op. Cit. E. Haliżak, Struktura układu sił międzynarodowych a aktywność zewnętrzna państw; w E. Haliżak. I. Popiuk - Rysińska (red.), Państwo we współczesnych stosunkach międzynarodowych, Warszawa 1995, s. 87-97.
J. Kukułka, Zaspakajanie potrzeb i rozwiązywanie konfliktów w stosunkach międzynarodowych …, s. 246-247.
I. Popiuk - Rysińska, Uczestnicy stosunków międzynarodowych, ich interesy i oddziaływania, w E. Haliżak, R. Kuźniar (red), Stosunki międzynarodowe…, s. 101-104.
Op. Cit.
Op. Cit. J. Kukułka, Zaspakajanie potrzeb i rozwiązywanie konfliktów w stosunkach międzynarodowych...,s. 252-253.
Szerzej nt zasobów i środków w polityce państwa w A. Wolfers, Discord and Collaboration: Essays in International Politics, Chapter V, Baltimore 1962.
J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych…, s. 225 - 229.
Szerzej nt roli instytucjonalizacji w stosunkach międzynarodowych J. Gryz, Proces instytucjonalizacji stosunków transatlantyckich, Warszawa 2004.
J. Bielawski, Współpraca międzynarodowa na rzecz globalnych dóbr publicznych, Sprawy Międzynarodowe. Warszawa 2003, nr1, s. 35-64; J. Kukułka, Zaspakajanie potrzeb i rozwiązywanie konfliktów w stosunkach międzynarodowych; w E. Haliżak, R. Kuźniar (red), Stosunki międzynarodowe…, s. 252-253
S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji…
Szerzej S. Parzymies, Stosunki transatlantyckie z perspektywy europejskiej, Sprawy Międzynarodowe, Warszawa 2001, nr 1; tamże J. Stachura, Dynamika stosunków transatlantyckich, oraz R Zięba. Partnerstwo transatlantyckie po zimnej wojnie…
Przykładem mogą być: Euroatlantycka Rady Partnerstwa (powołana w miejsce Północnoatlantyckiej Rady Współpracy), program Partnerstwo dla Pokoju, czy też Stała Rada NATO - Rosja, Komisja NATO - Ukraina.
Szerzej W. Kitler, Obrona narodowa w wybranych państwach demokratycznych, Warszawa 2001, s. 32-33.
G.M. Quinlivan, Międzynarodowe korporacje - fakty i mity, (tłum A. Łaska), "Ideas on Liberty", Polish-American Foundation for Economic Research and Education (http://www.kapitalizm.republika.pl/korporacje).
W 2006 r. inwestycje zagraniczne będące przede wszystkim działaniem korporacji ponadnarodowych sięgnęły kwoty jednego biliona trzystu miliardów dolarów amerykańskich. Jest to kwota odpowiadająca PKB blisko wszystkich państw Unii Europejskiej lub Stanów Zjednoczonych. Patrz World Investment Report 2007. Transnational Corporation, Extractive Industries and Development, United Nations New York and Geneva 2007, s. XV i kolejne.
Odnosząc się do praktyki działania podmiotów ekonomicznych i gospodarczych, za ogólną podstawę ich podziału przyjęto dyrektywę Komisji Europejskiej dotyczącej międzynarodowego obrotu towarowego z krajami spoza Unii Europejskiej, oraz dla tych przedsiębiorców, którzy współpracują z takimi podmiotami. Patrz Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz.Urz. WE L 302 z 19 października 1992 r. z późn. zm.).
Jak podkreśla Gary M. Quinlivan, zwykle tam, gdzie ekonomią rządzi państwo szerzy się ubóstwo, gwałci się prawa człowieka i degraduje się środowisko naturalne. Kraje położone w Afryce (poniżej Sahary), Południowej Azji, Północnej Afryce i Środkowym Wschodzie, prawie nie posiadają korporacji ponadnarodowych. W wielu sytuacjach źle pojęta pomoc międzynarodowa przyczynia się do utrwalania nędzy i zależności. Przykładem w tym zakresie może być wystąpienie laureata Nagrody Nobla i byłego prezydenta Kostaryki, Oskara Pariasa, który wykrzyknął w trakcie wykładu do delegatów i głów państw Narodów Zjednoczonych w sierpniu 2000 r.: "My [kraje rozwijające się] nie chcemy waszych darów; chcemy prawa do sprzedaży naszych towarów na światowym rynku!". Prezydent Arias dał w ten sposób wyraz niezadowolenia z sytuacji, w której wszystkie rozwinięte kraje posiadają dostęp do światowego rynku zaś od ponad pięciu dekad celowo odmawia się go wszystkim krajom rozwijającym się. Międzynarodowe korporacje - fakty i mity…; World Investment Report 2007. Transnational Corporation, Extractive Industries and Development…, s. 33-73.
Według Raportu Światowych Inwestycji na Świecie, opracowanego w 1999, ONZ przytoczył dwa badania. Według pierwszego badania, autorstwa Eduardo Borenszteina, José de Gregorio i Jong-Wha Lee, dodatkowy dolar bezpośredniej inwestycji zagranicznej zwiększa inwestycję krajową o 1,5 do 2,3 raza. Wniosek taki wyciągnięto dzięki zbadaniu sytuacji w 39-ciu rozwijających się krajach. Drugie badanie, przeprowadzone przez ONZ, doprowadziło do takich samych wniosków jak pierwsze, lecz dotyczyło ono krajów azjatyckich. Jedynie w przypadku Ameryki Łacińskiej badanie doprowadziło do niejednoznacznych wniosków na możliwe negatywne oddziaływanie inwestycji zagranicznych. Word Investment Report, Foreign Direct Investment and the Challenge of Development, United Nations Conference on Trade and Development, New York and Geneva 1999.
World Investment Report 2007…
Jako podstawę wzajemnej relacji podaje się osobistą więź między prezydentem Stanów Zjednoczonych i jego bliskich współpracowników z korporacją Halliburton.
Aktualnie nie ma oficjalnych danych, które podawałyby ilość pracowników firmy Blackwater zatrudnionych w Iraku I Afganistanie. Fakt zakontraktowania jej przez rząd Stanów Zjednoczonych do ochrony ambasady w Bagdadzie oraz do innych obiektów za ponad miliard dolarów przemawia za oceną skuteczności i efektywności działania Blackwater. Blackwater USA: Building the 'Largest Private Army in the World'. Democracy Now!. 2004-04-01; B. Brian. "Victims of an Outsourced War", TIME, 2007-03-15; Additional Information about Blackwater USA", U.S Senate Oversight Committee, Los Angeles Times, 2007-10-21.
W listopadzie 2007 roku, po ogłoszeniu „nowego zagrożenia atakiem terrorystycznym na instalacje naftowe” saudyjskie ministerstwo spraw wewnętrznych utworzyło jednostkę szybkiego reagowania, przeznaczoną wyłącznie do ochrony sektora naftowego. Docelowo ma ona liczyć 35 tys. żołnierzy i być przeszkolona przez korporacje Dyncorp i Lockheed. Celem tej prywatnej formacji będzie wzmocnienie bezpieczeństwa sektora naftowego w Arabii Saudyjskiej po wydarzeniach z lutego 2006 roku, kiedy to udało się udaremnić zamach z użyciem samochodu pułapki na kompleks petrochemiczny w Abqaiq. Kompleks ten oraz rozbudowywany od 2007 roku zakład petrochemiczny Shaybah na Pustyni Wschodniej będą produkować przez 48 godzin tyle ropy, ile cała Hiszpania zużywa w ciągu doby. Atak na jeden z saudyjskich zakładów petrochemicznych prawdopodobnie sprawiłby, że cena ropy wzrosłaby do 200 dolarów za baryłkę. Fakt ten miałby dramatyczne skutki dla całej amerykańskiej gospodarki, która już teraz walczy z recesją. Zgodzili się, co do tego wszyscy analitycy rynku ropy podczas szczytu państw OPEC w Rijadzie w listopadzie 2007 roku. Przedstawiciele koncernu naftowego twierdzą, że przez ostatnie dwa lata firma Saudi Aramco wydała 250 milionów dolarów na różnego typu zabezpieczenia. A. Robinson, Warta nad szybami, La Vanguardia, 21.01.2008 (źródło: http://wiadomosci.onet.pl/1464274,2678,1,1, warta_nad_szybami, kioskart.html, dostęp. 23.01.2008).
Na potrzeby niniejszej pracy przyjęto, że podmiotami środowiska bezpieczeństwa są organizacje społeczne występujące w systemach politycznych. W takim ujęciu polityka w środowisku bezpieczeństwa identyfikowana z organizacjami społecznymi będzie „(…) jedną ze stref aktywności ludzi dążących do osiągnięcia celów, realizacji planów, spowodowania określonego rezultatu lub doprowadzenia do, zamierzonego najczęściej, stanu rzeczy. Jest, zatem dziedziną czynności ukierunkowanych, mających doprowadzić do pojawienia się skutków ponadjednostkowych, mających zbiorowy, grupowy, ogólnospołeczny lub publiczny charakter”. Op. Cit. S. Wróbel, Polityka i proces polityczny, w B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Lublin 2004, s.244.
G. Ulicka, Determinanty polityki, w B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce…, s. 303.
Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto występowanie wzajemnego związku między ideologią a polityką występuje. Ideologia jest system poglądów zorientowanych na działanie w czasie i przestrzeni, który wyraża interesy określonej grupy społecznej i jest jako taki uznawany przez jej część
Szerzej R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Kraków 1998.
Szerzej F. Ryszka, Nauka o polityce. Rozważania metodologiczne, Warszawa 1984.
Wśród ideologii, które kształtują środowisko bezpieczeństwa można wyróżnić ich różnorodne odmiany: prawicowe (liberalizm, konserwatyzm), lewicowe (socjalistyczne, socjaldemokratyczne, komunistyczne, anarchizujące, itp.), czy też historyczne (z uwagi na cezury czasowe postępowe, zachowawcze, itp.) lub narodowe (nacjonalistyczne, internacjonalistyczne). Z uwagi na kształt opracowania, pominięty został aspekt doktryn politycznych i prawnych i zagadnienie to nie będzie dalej rozwijane.
G. Ulicka, Determinanty polityki…
Ibidem.
Szerzej J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa 2000.
G. Ulicka, Determinanty polityki…
Szerzej E. Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Warszawa 1999.
Szerzej J. Bensman, Max Weber's Concept of Legitimacy: An Evolution, w A.J. Viddich, R.M. Glassman (ed.), Conflict and Control. Challenge to Legitimacy of Modern Government's, London 1979.
W. Misiak, Socjotechnika, w M. Chmaj, W. Sokół, Mała encyklopedia wiedzy politycznej, Toruń 2002, s. 349-350.
Do zasadniczych metod socjotechnicznych należy wykorzystywanie teorii gier i zasad formalizacji tworzonych przez ten kierunek (programy komputerowe, symulacje). Stosowane są także metody infiltracji przez zyskiwanie sprzymierzeńców w grupach będących przedmiotem manipulacji (np. poprzez metody tzw. „czarnej propagandy”, wyolbrzymiania własnych umiejętności i zdolności - możliwości, sił i środków - dla zdeprymowania przeciwników, ich morale. A. Lijphart, Inżynieria wyborcza: ograniczenia i możliwości, w J. Szczupaczyński, wybór i opracowanie, Władza i społeczeństwo 2, Warszawa 1998, s. 69-80.
Jako organizacje przestępcze traktowane są sprzysiężenia o rozbudowanej, wieloczłonowej strukturze, oparte na wewnętrznej hierarchii, dyscyplinie i regułach postępowania. Ich działalność zmierza do monopolizacji określonych sfer ekonomii (w zakresie handlu, usług, obrotu kapitałem) przy wykorzystaniu czynów i środków prawnie nielegalnych (szantaż, korupcja) do osiągania legalnych celów. Szerzej T. Leszczyński, Związki terroryzmu z przestępczością zorganizowaną (część I), (źródło: http://www.pl2.pl/publikacje/art2_2005.pdf).
Op. Cit. S. Glaser, Polskie prawo karne w zarysie, Kraków 1933, s. 46.
Op. Cit. W. Kawka, Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939, s. 46.
M. Zajder, Przestępczość w okresie transformacji, w W. Bednarek, S. Pikulski (red.), Prawne i administracyjne aspekty bezpieczeństwa osób i porządku publicznego w okresie transformacji ustrojowo - gospodarczej, Olsztyn 2000, s. 232.
A. Dumała, Mechanizmy decyzyjne w demokracji konstytucyjnej, Lublin 1998; J. Elster, Porządek konstytucyjny i demokracja, w J. Szczupaczyński (red.), Władza i społeczeństwo, Warszawa 1998, s 180 i kolejne.
W. Fechler, Przestępczość zorganizowana - Polski wymiar globalnego problemu, w J. Tymanowski (red.), Współczesne problemy globalne a bezpieczeństwo europejskie, Toruń 2001, s. 97 i kolejne.
Ibidem.
P. Williams, Groźny nowy świat - Transnarodowa przestępczość zorganizowana w przededniu XXI wieku, w D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 381-397.
Bezpieczeństwo i porządek publiczny w Polsce, MSWiA, Warszawa 2000, s.127.
B. Wiśniewski, S. Zalewski, D. Podleś, K. Kozłowska, Bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003, s. 61-66.
Ibidem, s. 67-86.
W. Fechler, Przestępczość zorganizowana - Polski wymiar globalnego problemu…, s. 101-106.
Ibidem.
Ibidem.
Raport na zło i przemoc - omówienie raportu MSWiA o stanie bezpieczeństwa, Gazeta Wyborcza z 24.4.2000. Opublikowany a następnie wycofany z oficjalnej strony internetowej raport UOP dotyczący zagrożeń bezpieczeństwa państwa.
W. Fechler, Przestępczość zorganizowana - Polski wymiar globalnego problemu…, s. 108-109.
Op. Cit. C. Wright Mills. The Power Elite. Oxford University Press 1956, s. 171.
W tak sformułowanej definicji występuje jedna niewiadoma, - jaką jest natura ludzka? Odmienne spojrzenia na naturę człowieka implikują całkowicie inne postrzeganie problemów bezpieczeństwa społecznego. W związku z tym, w pracy występować będą rozważania oparte na orientacji personalistycznej. Op. Cit. oraz komentarz za K. Loranty, Bezpieczeństwo społeczne Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003, s. 18-19.
Op. Cit. B. Hoffman. Oblicza terroryzmu. Warszawa 1999, s. 174.
Op. Cit. Z. Brzeziński, Świat się budzi, Gazeta Wyborcza, 6-7 października 2007.
W związku z kryterium psychologicznym na uwagę zasługują takie czynniki jak: poczucie wyższości (a niekiedy niższości) wobec ludzi, których postrzega się jako odmiennych; nieufność i obawa przed takimi ludźmi; trudności w porozumieniu się, wynikające z różnic językowych oraz odmiennych norm zachowania; brak obeznania z założeniami motywacjami, stosunkami społecznymi i społeczną praktyka innych ludów. Op. Cit. S. P. Huntington. Zderzenie cywilizacji. Warszawa 2001, s. 181.
Szerzej na stronie internetowej UN Millenium Poject (www.unmillenniumproject.org) oraz w: A more secure world: Our shared responsibility, Report of the High-level Panel on Threats, Challenges and Chance, United Nations 2004; The Millennium Development Goals Report 2005, United Nations, New York 2005.
Op. Cit. Z. Brzeziński, Świat się budzi…
Ibidem.
26
29