Praca opiekuńczo - wychowawcza w szkole, J. Materne: Opiekuńcze funkcje szkoły

typy opiekuńczego funkcjonowania szkół

1. Tradycyjna opiekuńczość szkolna - wychowanie naturalno - patriarchalne, niemal rodzinne, polega na naturalnym oddziaływaniu nauczyciela, posiadającego duży prestiż, na ucznia. Przejawia się w dużej trosce o indywidualną osobowość ucznia, w życzliwości. Przeważnie występuje w małych wiejskich szkołach o niewielkiej ilości uczniów. Praca wychowawcza w niewielkim stopniu ulega wpływom środowiska, jest minimalnie regulowana przez zewnętrzne zarządzenia i nakazy. Ten typ opieki przygotowuje uczniów do życia oderwanego od realiów współczesności.

2. Wielostronna praca opiekuńcza - jego zasadniczą cechą jest podejmowanie przez szkołę prawie wszystkich zadań opiekuńczych. Szkoła taka pełni często rolę „wizytówki na pokaz”, jest bogato wyposażona, zatrudnia wysoko kwalifikowanych specjalistów. Wady - mała dostępność takich szkół (jest ich bardzo mało) a także nadużywanie ich do celów propagandowch (wdrażanie wszelkich eksperymentów, nieraz kilku równocześnie, co może zaburzać normalną pracę szkoły).

3. Fragmentaryczna opieka szkolna - można ten typ uznać za dominujący w szkolnictwie. Zazwyczaj nauczyciele przyjmują do wiadomości wszystkie zalecenia opiekuńcze, jednak w praktyce realizują tylko niektóre z nich (np. pomoc materialna, bezpieczeństwo, działalność świetlicy, zajęcia pozalekcyjne, dyscyplinowanie uczniów, akcje związane z porami roku lub inne). Często wynika z rutyny kierownictwa i nauczycieli, „pójście po najmniejszej linii oporu”.

4. Formalizm opiekuńczy - drugi z najbardziej rozpowszechnionych typów. Cecha - dbałość o respektowanie wszystkich zarządzeń, zaleceń i wytycznych władz administracyjnych. Duży formalizm - zapisy w dokumentacji, powoływanie komisji, zebrań, itp. Celem tych działań jest jednak głównie wykazanie zgodności pracy szkoły z zaleceniami a nie wzmożenie efektywności tej pracy.

5. Bezradność opiekuńcza - występuje w szkołach, w których zagrożenia rozwoju, z jakimi stykają się uczniowie przekraczają możliwości opiekuńcze (np. zbyt małe umiejętności opiekuńcze nauczycieli, niewystarczające środki materialno - techniczne). Szkoły takie często nie są w stanie realizować również zadań dydaktycznych, ze względu na np. złą organizację pracy, nieudolność dyrekcji i nauczycieli, trudne warunki materialne - skupiają się wówczas głównie na próbach utrzymania dyscypliny wśród uczniów. Taki typ szkół pojawia się najczęściej w tzw. środowisku trudnym (margines społeczny, uczniowie w kolizji z prawem , alkoholizm)

Założone opiekuńcze funkcje szkoły

1. Rozpoznawanie sytuacji opiekuńczej szkoły i uczniów:

• uniwersalnych potrzeb rozwojowych uczniów

• potrzeb indywidualnych jednostek

• zagrożeń dla rozwoju uczniów występujących w środowisku rodzinnym

• zagrożeń cywilizacyjnych

• zagrożeń spowodowanych przez nierówne szanse środowiskowe i społeczne oraz zaniedbaną infrastrukturę szkoły.

Konieczna jest tutaj diagnoza pedagogiczna: opis stanu rozpoznawanego - ocena jego jakości - określenie warunków i przyczyn tego stanu oraz wnikliwe studiowanie fachowej literatury i wykorzystywanie wiedzy w praktyce.

2. Kształtowanie szkoły jako środowiska rozwoju uczniów

czyli zapewnianie warunków i środków rozwoju umożliwiających:

• pełną aktywność w pracy

• wypoczynek

• rozwój indywidualnych zainteresowań

• aktywność kulturalną i społeczną

• należytą dbałość o higienę i zdrowie

Im lepsze wyposażenie tym większe gwarancje prawidłowego rozwoju uczniów. Ale bardzo istotne są również interakcje uczniów ze szkołą jako systemem, więc szkoła musi się stać pewną strukturalną całością, funkcjonalnie spoistym środowiskiem, adekwatnym do potrzeb uczniów.

Negatywne cechy szkoły jako instytucji: podatność na deformacje (schematyzm, uniformizm) oraz inercyjność (oporność na zmiany).

3. Stymulowanie rozwoju uczniów

Ta funkcja realizowana jest w 2 przypadkach:

1- zastój lub zmniejszenie dynamizmu pozytywnych przemian fizycznych i osobowościowych ucznia (działania rozpoznawcze)

2- występowanie osobowości o szczególnych, odmiennych pozytywnych cechach (stworzenie warunków do rozwoju uzdolnień).

Realizowanie tej funkcji zależy od środków formalnych, jak i od wrażliwości nauczycieli.

4. Kompensowanie braków rozwojowych uczniów.

Jeżeli z powodu braków materialnych, fizycznych, społecznych równowaga życiowa ucznia została zachwiana, a jego rozwój zagrożony, szkoła powinna:

1-udzielać zapomóg materialnych (na miarę swoich możliwości)

2- umożliwić uczniom przebywanie w świetlicy szkolnej

3- zorganizować odpowiednie zespoły korekcyjne.

Uwaga! Konieczna jest tu duża wrażliwość na najdrobniejsze deformacje rozwoju.

5. Wychowanie opiekuńcze

czyli ukształtowanie takich właściwości osobowości ucznia, które gwarantują nie tylko zachowanie nie powodujące negatywnych następstw, ale także ich świadomy współudział w działalności opiekuńczej. Nauczyciel ma stanowić wzór do naśladowania. Ze względu na podmiotowość ucznia, wyż. wym. cechy osobowości powinny być włączone do procesu samowychowania. Cele wychowania opiekuńczego powinny być uwzględnione w planowo organizowanej pracy wychowawczej całej szkoły.

6. Zabezpieczanie pobytu uczniów w szkole

(biologicznie, medycznie, społecznie, psychicznie), aby środowisko szkolne nie zagrażało dziecku. Obowiązkami szkoły są: ciągłe rozpoznawanie zagrożeń oraz organizowanie działalności ochronnej, sensownej i przemyślanej.

7. Funkcja doradcza

Udzielanie wyczerpujących porad (dydaktyka, wychowanie) lub wskazywanie odpowiednich instytucji, jeżeli problemy przekraczają jej możliwości i kompetencje.

8. Kierowanie szczególnie zagrożonych uczniów do wyspecjalizowanych instytucji opiekuńczych

Dotyczy tylko najznaczniejszych zagrożeń, które mogą prowadzić do zupełnych deformacji życia i osobowości uczniów. Szkoła musi być stale gotowa do reagowania na wszelkie potencjalne intensywne zagrożenia rozwoju uczniów i w razie potrzeby formalnie kierować sprawy do odpowiednich instytucji.

Zasady pracy opiekuńczej szkoły

1. Odpowiedzialności za pełny rozwój każdego ucznia

czyli: pełne zaangażowanie, ”prawdziwie ludzki stosunek do dzieci”, dziecko jako „istota najbliższa”.

Konieczne:

• znajomość potrzeb rozwojowych dzieci

• umiejętność diagnozowania stanu opieki w środowisku i w szkole

• sprawność z zakresu działań opieki

2. Podmiotowości opiekuńczej uczniów

Aktywizowanie zachowań uczniów, włączanie ich w procesy decyzyjne i kontrolne dotyczące spraw opieki. Uczeń jest „kowalem swego losu”. Nauczyciele powinni rozwijać w uczniach poczucie odpowiedzialności opiekuńczej za siebie i za kolegów (aktywność opiekuńcza).

3. Optymalizacji zasobów materialno - technicznych szkoły

Stała dbałość o uzupełnianie zasobów finansowych, rzeczowych, technicznych by w pełni odpowiadały potrzebom uczniów i szkoły i wymaganiom cywilizacyjnym i kulturowym. Dziecku należy zapewnić maksymalnie dobre warunki; kierownictwo o to zabiega - uczeń ma obowiązek dbać.

4. Humanizowania infrastruktury i pracy szkoły

Oprócz bazy materialnej ważne są stosunki społeczne i interpersonalne szkoły. Ludzie mogą się rozwijać tylko w prawdziwie ludzkich warunkach, więc wynika stąd potrzeba kreowania szkoły jako świata, w którym najwyższą wartością jest człowiek, a wytwory ludzi są środkami do jego samorealizacji. Respektowane są wartości: humanizmu, wolności, sprawiedliwości. Wszystkie środki i czynności opiekuńcze muszą być nośnikami uznanych społecznie wartości. Najważniejsze jest dobro dziecka.

5. Bezwzględnej walki z zagrożeniami rozwoju uczniów

Dysfunkcjonalność opiekuńcza jest powiązana z bezwładnością i obojętnością personelu szkoły wobec zagrożeń rozwoju uczniów. Zasada dotyczy wszystkich podmiotów opieki. żadne zagrożenia nie mogą być tolerowane. Trzeba dostrzegać i walczyć ze źródłami zagrożeń, jak np.:

• niedbalstwem

• przekraczaniem zasad i praw postępowania

• słabościami ludzkimi

6. Ufności opiekuńczej

Cały system opiekuńczy szkoły powinien wzbudzać w uczniach przeświadczenie o swej niezawodności, o tym, że im służy. Gdy funkcjonuje źle, traci znamiona pewności i staje się swoistym zaprzeczeniem. Opiekunowie wzbudzają ufność, gdy są zdolni do empatii, rozumieją troski uczniów, dają im wparcie i pomoc. Również od uczniów oczekuje się ufności i otwartości na pomoc nauczyciela.

7. Dyskretności opieki

Od wszystkich podmiotów, a w szczególności od nauczycieli, wymaga dużego taktu w działaniach opiekuńczych, aby podopiecznego nie narazić na poczucie wstydu czy nawet upokorzenia.

8. Systemowości pracy opiekuńczej

Szkoła jest elementem systemu oświaty, a ten z kolei - systemu społecznego. Dlatego wewnętrzna działalność szkoły nie może być chaotyczna. Ponieważ musi się ona mieścić w systemie społecznym, konieczne jest wyprowadzanie zadań opiekuńczych z ogólnych funkcji systemu oświaty oraz potrzeb społecznych i środowiskowych. Organizacja pracy opiekuńczej musi być sprawna, nie może stanowić przeszkody dla pracy dydaktyczno - wychowawczej. Elementy opieki muszą być powiązane w logiczną całość, aby wzajemnie się uzupełniały i wspierały. Muszą być zgodne z naczelnymi celami szkoły.

Metody pracy opiekuńczej szkoły

A Metody uszlachetniania infrastruktury szkoły

Rozwój uczniów, który jest naczelnym celem działalności opiekuńczej szkoły wymaga, aby to, co otacza ucznia w tej instytucji było jak najbogatsze w składniki sprzyjające temu rozwojowi.

1 innowacyjne rekonstruowanie infrastruktury - usprawnianie, tworzenie nowej całości poprzez wymianę elementów w celu poprawy realizacji założonych funkcji. 3 etapy: projektowanie - gromadzenie odpowiednich elementów konstrukcyjnych - komponowanie elementów i materiałów w taki sposób, aby otrzymać zaprojektowany kształt infrastruktury.

2. nasycanie infrastruktury wartościami

Bogacenie infrastruktury w wartości (biohigieniczne, moralne, ideowe, estetyczne, naukowe, techniczne) jest istotnym sposobem realizowania celów opieki szkolnej, gdyż właściwe zaspokojenie potrzeb uczniów zależy od jej jakości. Do elementów infrastruktury szkoły należą: treści nauczania, sposób bycia podmiotów szkoły, niepisane normy obowiązujące w szkole, dzieła sztuki, urządzenia techniczne. Na tę metodę składają się 2 czynności: określenie systemu przyjmowanych wartości i przenoszenie ich z zewnątrz do wymienionych elementów szkoły.

3. melioracja infrastruktury - usuwanie braków, mankamentów. Skuteczność eliminacji jest uwarunkowana następującą kolejnością czynności: 1) dokonanie oceny szkodliwości określonych elementów i właściwości infrastruktury, 2) zaprogramowanie eliminacji, 3) realizacja programu. Takie działania wiążą się ze zjawiskiem doskonalenia szkoły jako środowiska.

4. rewaloryzacja infrastruktury - przywrócenie utraconych wartości (zużycie się, pojawienie się czegoś nowocześniejszego itp.). Na rewaloryzację składają się 4 czynności: ocena stanu zużycia, projektowanie rekonstrukcji, gromadzenie środków i tzw. „mocy rewaloryzacyjnych”, realizacja procesu rekonstrukcji.

B Metody pielęgnowania rozwoju uczniów

Od klimatu uczuciowego i związanej z tym delikatności postępowania zależy zaufanie podopiecznego do opiekuna, od tego zaś w dużej mierze zależą pozytywne rezultaty pielęgnacji. Czynności pielęgnacyjne powinna cechować wielka staranność i dokładność.

1. Uniwersalna metoda opiekuńczego prowadzenia uczniów - polega na osiąganiu celów opieki poprzez wskazywanie uczniom bezpiecznych dróg pełnego ich rozwoju. Dwa cele: ukazywanie uczniowi podstawowych wartości życiowych oraz wskazywanie sposobów ich osiągania. Opiekun spełnia 3 ważne zadania: współuczestniczy w tworzeniu planu życiowego ucznia, wskazuje uczniowi możliwe drogi realizowania jego planów, kontrolowanie skuteczności metody (czy uczeń rzeczywiście postępuje według jego wskazówek).

2. Uniwersalna metoda opiekuńczego prowadzenia uczniów wymagających szczególnej troski - ma swoje źródło w metodzie prowadzenia indywidualnych przypadków. Typy uczniów wymagających indywid. prowadzenia: socjalny, psychologiczny, medyczny, wieloproblemowy. Tok postępowania: diagnozowanie swoistości przypadku, opracowanie planu zindywidualizowanego postępowania opiekuńczego, etapowe realizowanie planu, kontrola przebiegu stosowanej metody i jej skuteczności.

3. Czuwanie opiekuńcze nad bezpieczeństwem uczniów - dyskretna a zarazem aktywna dbałość nauczyciela o bezpieczeństwo uczniów. Podstawowym warunkiem skuteczności jest dokładne rozeznanie się naucz. w potencjalnych i realnych niebezpieczeństwach, szczególnie w czasie niektórych zajęć i przerw. Integralnym elementem czuwania jest czynna interwencja podejmowana w razie stwierdzenia groźby niebezpieczeństwa.

4. Inicjacja ochronna - ma na celu uzyskanie przez uczniów trwałych umiejętności, postaw i nastawień ochronnych, zapoznawanie ich z autentycznymi niebezpieczeństwami życiowymi (szkolnymi). Podstawową czynnością poprzedzającą inicjację jest sporządzenie rejestru niebezpieczeństw, z którymi uczeń może zetknąć się w szkole. 2 czynności opiekuna: ostrzeganie i ćwiczenie takich zachowań uczniów, które eliminują niebezpieczeństwo (lub zachowania w sytuacjach niebezpiecznych już zaistniałych).

C Metody ratownicze

1. Doraźna pomoc materialna - rozpoznanie sytuacji bytowej rodzin uczniów, zakwalifikowanie niektórych z nich jako potrzebujących pomocy, dyskretne przekazanie wyasygnowanych środków rodzicom, dyskretne sprawdzenie sposobu wykorzystania tych środków.

2. Ingerencja w życie uczniów - może być stosowana tylko w wyjątkowych przypadkach (szkodliwy wpływ rodziny na rozwój dziecka). Dziecko umieszcza się w placówce opiekuńczej. Tok postępowania: udokumentowanie przypadku (wywiady: środowiskowe, z rodzicami, sąsiadami), zespołowa analiza i ocena przypadku (plus ewentualne wyniki badań specjalistycznych), konsultacja w gronie specjalistów poza szkołą, nadanie formalnego biegu sprawie przez złożenie odpowiednich wniosków w kompetentnych instytucjach (sąd opiekuńczy, MOPS, pogotowie opiekuńcze), kontrolowanie biegu sprawy przez szkołę, dalsze zainteresowanie warunkami życia dziecka po umieszczeniu go w placówce.

---